Wpływ antybiotyków na odporność organizmu

Wraz ze zwiększonym stosowaniem leków przeciwdrobnoustrojowych, dochodzi do spadku ich skuteczności. Związane jest to z wykształceniem się tzw. oporności bakterii na substancje przeciwbakteryjne zawarte w antybiotykach. Nadużywanie antybiotyków niesie ze sobą jeszcze inny skutek – spadek odporności organizmu.

Antybiotykoterapia jest skuteczną metodą leczenia wielu infekcji (m.in. zakażeń dróg oddechowych, czy innych powikłań grypy i przeziębienia). Niszcząc bakterie odpowiedzialne za infekcję, antybiotyki zabijają również bakterie niepatogenne (stanowiące naturalną florę jelitową). Dochodzi do objawów ze strony przewodu pokarmowego (biegunka, nudności). W wyniku długotrwałego niedoboru „dobroczynnych" mikroorganizmów w przewodzie pokarmowym człowieka, dochodzi do rozwoju grzybicy jelit (wywołanej przez drożdżaka z rodzaju Candida). Oprócz biegunki i nudności, mogą dokuczać również wzdęcia. Zaburzona zostaje synteza witamin z grupy B i K. Główną przyczyną obniżenia odporności organizmu po antybiotykoterapii jest zaburzenie równowagi mikroflory bakteryjnej przewodu pokarmowego.

Bakterie wchodzące w skład naturalnej mikroflory jelit bytują przeważnie w świetle jelita, przylegają do powierzchni błony śluzowej. Powierzchnia jelita cienkiego wynosi ok. 300 m2. Na tak ogromnej przestrzeni żyją bakterie symbiotyczne. Skład flory bakteryjnej jelit jest bardzo zróżnicowany. Jednak tylko ok. 10 gatunków szczepów ma zasadnicze znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka. Bakterie te spełniają funkcję:

• metaboliczną (fermentacja niestrawionych resztek pokarmowych, magazynowanie energii kwasów tłuszczowych, wspomaganie wchłaniania jonów sodu, potasu i magnezu, zmniejszenie wchłaniania „złego cholesterolu", produkcja witaminy K oraz witamin z grupy B),
• enzymatyczną (przemiany chemiczne aminokwasów, cholesterolu, kwasów tłuszczowych.

Najważniejsza jednak znaczenie (z punktu widzenia walki z infekcjami organizmu), ma funkcja ochronna bakterii jelitowych. Synteza takich substancji, jak nadtlenek wodoru, kwas octowy, czy kwas mlekowy stwarza doskonałe środowisko zapobiegające kolonizacji bakterii patogennych (chorobotwórczych). Kwas mlekowy, wytwarzając niskie pH nie dopuszcza do rozwoju „niekorzystnych" drobnoustrojów.

Niektóre bakterie jelitowe wydzielają również specjalne substancje białkowe, zwane bakteriocynami. Są to związki silnie toksyczne dla niektórych chorobotwórczych szczepów bakterii. Ze względu na mechanizm działania, substancje te można porównać do antybiotyków - z tą różnicą, że bakteriocyny posiadają bardzo wąskie spektrum działania (aktywność jedynie wobec niektórych szczepów), antybiotyki natomiast z reguły niszczą bakterie z wielu grup.

Ponadto, mikroflora jelitowa jest bardzo istotnym czynnikiem decydującym o odporności na chorobę zakaźną. Przyczynia się do rozwoju tzw. tkanki limfatycznej GALT (Gut-Associated Lymphoid Tissue) – stanowi ona grupę komórek układu odpornościowego występujących w przewodzie pokarmowym. W skład GALT wchodzą: migdałki podniebienne, migdałek gardłowy, grudki limfatyczne w błonie śluzowej jelita cienkiego (tzw. kępki Peyera) i jelita grubego. Znajduje się tu ponad 70% wszystkich komórek limfatycznych organizmu.

Tkanka GALT związana z błoną śluzową przewodu pokarmowego stanowi system zwany MALT (Mucosa-Associated Lymphoid Tissue). W tych miejscach dochodzi do bezpośredniego kontaktu organizmu z antygenami (substancjami obcymi, np. drobnoustrojami) pochodzącymi ze środowiska zewnętrznego. W skład układu immunologicznego wchodzi wiele narządów, ale to w błonie śluzowej przewodu pokarmowego znajduje się większość komórek systemu odpornościowego (ok. 90%).

Tkanki GALT i MALT produkują przeciwciała klasy A (immunoglobuliny A, IgA). Cząsteczki te wydzielane są na powierzchnię błon śluzowych, które następnie „zasiedlają". Odpowiedzialne są one za „wyłapywanie" antygenów, nie dopuszczając do ich przejścia przez błonę śluzową do wnętrza organizmu. Immunogloboliny A stanowią pierwszą linię obrony organizmu przed antygenami (m.in. bakteriami).

U małych dzieci ilość produkowanych IgA jest często niewystarczająca do zwalczenia infekcji. Dopiero po 12 roku życia następuje wzmożona synteza przeciwciał w tkankach GALT i MALT. Oprócz stymulacji wytwarzania immunoglobulin klasy A, bakterie jelitowe wpływają również na pobudzanie limfocytów B do produkcji immunoglobulin klasy M, a także makrofagów i komórek NK (Natural Killers). Te ostatnie odpowiedzialne są m.in. za zjawisko tzw. cytotoksyczności wobec antygenów. Oznacza to, że niszczą one wszelkie komórki obce, które spotkają na swojej drodze.

Podsumowując, produkowane przez komórki limfatyczne przewodu pokarmowego przeciwciała klasy A, wiążą bakterie i wirusy, hamując przyleganie tych drobnoustrojów do nabłonka błony śluzowej. Tym samym, IgA nie dopuszczają do wniknięcia zarazków do organizmu. Makrofagi i komórki NK niszczą drobnoustroje o większych rozmiarach, cząstki martwych komórek i bakterie. Zaburzenie mikroflory jelitowej powoduje zaburzenia prawidłowej pracy tkanki limfatycznej GALT i MALT, co skutkuje znacznym spadkiem odporności na infekcje bakteryjne, wirusowe i pasożytnicze.