Kieliszek bez alibi. Nowe analizy podważają mit "bezpiecznej dawki" alkoholu

Naukowcy z University of Oxford wzięli pod lupę związek alkoholu z demencją w sposób, który ma ograniczać typowe pułapki badań obserwacyjnych.

Najpierw przeanalizowali dane ok. pół miliona uczestników dwóch dużych projektów populacyjnych: US Million Veteran Program oraz UK Biobank. Następnie sprawdzili, jak do ryzyka demencji mają się genetyczne predyspozycje związane z piciem i zaburzeniami używania alkoholu, korzystając z materiału obejmującego niemal 2,5 mln osób z 45 badań. Taka konstrukcja ma pomóc lepiej oddzielić korelacje od bardziej prawdopodobnych zależności przyczynowych.

To ważne, bo wcześniejsze wyniki często wyglądały zaskakująco "optymistycznie". W części analiz wychodziło, że osoby pijące mało lub umiarkowanie wypadają lepiej niż abstynenci, co bywało interpretowane jako dowód na ochronny efekt niewielkiej dawki. Autorzy nowej pracy przypominają jednak o kluczowym zastrzeżeniu: w grupie niepijących nierzadko są osoby, które wcześniej piły dużo, a dopiero później zrezygnowały. W takim układzie porównanie staje się nierówne, bo wyższe ryzyko demencji może wynikać z dawnych lat nadużywania, a nie z samego faktu abstynencji.

Gdy do gry wchodzą analizy genetyczne, obraz się zmienia. Zamiast krzywej w kształcie litery J (gdzie "trochę" miałoby działać ochronnie), pojawia się stały trend: wraz ze wzrostem spożycia rośnie też ryzyko demencji.

Badacze podają konkretne liczby: podwojenie genetycznie przewidywanego ryzyka zaburzeń związanych z używaniem alkoholu wiązało się z 16-proc. wyższym ryzykiem demencji, a trzykrotny wzrost liczby wypijanych napojów tygodniowo podnosił ryzyko o 15 proc.

Dodatkowo zauważono, że osoby, u których demencja rozwijała się później, potrafiły ograniczać alkohol jeszcze przed diagnozą, co może tłumaczyć, dlaczego w ankietach czasem wyglądało to tak, jakby "umiarkowanie" działało korzystnie.

Dr Anya Topiwala, autorka publikacji w "BMJ Evidence-Based Medicine", podsumowuje: "Nasze wyniki podważają powszechne przekonanie, że niskie ilości alkoholu są korzystne dla zdrowia mózgu. Dowody genetyczne nie potwierdzają istnienia efektu ochronnego – wręcz przeciwnie, sugerują coś odwrotnego. Nawet lekkie lub umiarkowane picie może zwiększać ryzyko demencji, co wskazuje, że ograniczenie spożycia alkoholu w całej populacji mogłoby odegrać istotną rolę w zapobieganiu demencji".

Z kolei współautor, prof. Joel Gelernter, dodaje: "Niniejsza praca dostarcza kolejnych dowodów na to, że nie jest to prawdą" – odnosząc się do dawnego przekonania o korzystnym wpływie małych dawek na mózg.

Jednocześnie badacze i inni eksperci przypominają, że alkohol jest wyjątkowo trudnym obiektem badań. Długofalowe, randomizowane eksperymenty (z narzuconym reżimem picia przez lata) są w praktyce niewykonalne. Do tego dochodzi społeczny "szum": osoby pijące i niepijące często różnią się wieloma cechami, od stylu życia po status ekonomiczny, a nie wszystko da się wiarygodnie skontrolować statystycznie.

Podobną ostrożność w interpretacji widać w raportach podsumowujących szerszy stan wiedzy. National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine wskazują, że umiarkowane picie bywa kojarzone z niższym ogólnym ryzykiem zgonu i mniejszym ryzykiem części zdarzeń sercowo-naczyniowych, ale jednocześnie nawet przeciętne spożycie zwiększa ryzyko raka piersi u kobiet, a dla raka jelita grubego dowody są słabe. To pokazuje, że łatwo pomylić korelacje z "receptą na zdrowie".

Z perspektywy zdrowia publicznego waga problemu jest duża niezależnie od niuansów metodologicznych. OECD w epidemiologicznym raporcie opisuje alkohol jako jeden z głównych czynników obciążających zdrowie w krajach rozwiniętych, łączony z wieloma chorobami, urazami i przedwczesnymi zgonami. Szczególnie niepokojące pozostają picie ryzykowne, epizody intensywnego spożywania oraz sięganie po alkohol przez nieletnich – w tym dane o piciu w ostatnim miesiącu wśród części nastolatków.

Jeśli więc ktoś szuka prostego wniosku, najnowsze wyniki z Oxfordu podsuwają go bez złudzeń: zamiast liczyć na "dobrą" małą dawkę, rozsądniej jest ograniczać alkohol możliwie wcześnie i możliwie mocno – zwłaszcza gdy stawką jest zdrowie mózgu.

Marta Słupska, dziennikarka Wirtualnej Polski

Źródło: PAP