Lotne rozpuszczalniki

Zaburzenia spowodowane używaniem lotnych rozpuszczalników zostały ujęte w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 pod kodem F18. Substancje wziewne w temperaturze pokojowej wydzielają opary, które można inhalować. Jakie są najbardziej popularne „kleje” w Polsce? Najczęściej wdycha się butapren, toluen, trójchloroetylen i aceton. Dużo osób korzysta też z azotynu amylu (tzw. poppers), który wywołuje podniecenie seksualne i zmiany świadomości. Substancje lotne wdycha się bezpośrednio z pojemnika lub z worka foliowego, który obejmuje jednocześnie nos i usta. Inni wylewają zawartość na szmatki, które następnie wąchają. Nazwy slangowe lotnych rozpuszczalników, to: solwent, rozpuchol, budzio. Najwięcej substancji wziewnych ma postać płynów lub past, sprzedawanych w tubkach, plastikowych pojemnikach, metalowych puszkach lub buteleczkach.

Wdychanie rozpuszczalników może początkowo powodować pobudzenie, a następnie apatię. U większości osób występuje euforia z tendencją do fantazjowania, omamy wzrokowe podobne do marzeń sennych, nastawienia wielkościowe, pewność siebie, wysoka samoocena, a potem – senność, przygnębienie, zmniejszenie aktywności ruchowej, aż do znieruchomienia włącznie. Zachowanie osoby będącej pod wpływem substancji wziewnej może przypominać upojenie alkoholowe. Przez wiele godzin utrzymuje się charakterystyczny zapach z ust. Inni relacjonują zaburzenia spostrzegania, dzwonienie w uszach, nadwrażliwość na światło, podwójne widzenie, zaburzenia koordynacji ruchowej, bóle głowy, bełkotliwą mowę, kołatanie serca, przyspieszenie oddechu, łzawienie, podrażnienie błon śluzowych, mdłości, wymioty i rozszerzenie źrenic.

Właściwości toksykologiczne poszczególnych substancji wziewnych mogą się różnić ze względu na odmienny skład chemiczny. Substancje lotne silnie zaburzają pracę ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego. Szybko przenikają barierę krew-mózg i powodują ubytki istoty szarej w mózgu. Poprzez powinowactwo z lipidami mogą uszkadzać narządy miąższowe, jak wątroba czy nerki. Zaburzają pracę szpiku kostnego, uszkadzają płytki krwi, prowadzą do anemii (niedokrwistości). Gaz do zapalniczek (butan) może powodować opuchnięcie gardła i śmierć przez uduszenie. Spora grupa substancji wziewnych destabilizuje pracę serca, wywołując niemiarowość i niewydolność mięśnia sercowego.

Wdychanie lotnych rozpuszczalników w łatwy sposób prowadzi do przedawkowania i ostrego zatrucia. Mogą pojawić się zaburzenia oddychania, spada ciśnienie krwi, człowiek traci przytomność. Utrata przytomności zwykle poprzedzona jest majaczeniem albo napadami drgawkowymi. Inne objawy zatrucia lotnymi rozpuszczalnikami, to: kwasica, zaburzenia rytmu serca, obrzęk płuc, bezmocz. Zwykle ostre zatrucia substancjami wziewnymi mają ostry przebieg i wymagają hospitalizacji pacjenta. Umieralność jest wysoka. Inne powikłania inhalowania substancji lotnych to między innymi zmiany atroficzne mózgu, zespół otępienny, brak krytycyzmu, zaburzenia świadomości oraz tendencje do zachowań ryzykownych, np. wdawanie się w bójki, skoki z wysokości. Długotrwałe przyjmowanie substancji wziewnych wywołuje uzależnienie psychiczne, fizyczne i wzrost tolerancji dla dawek.

Osoby uzależnione od lotnych rozpuszczalników wykazują zaburzenia pamięci i intelektu, zaburzenia zachowania, zaburzenia nastroju, są podejrzliwi, nieufni. Cierpią na zaburzenia gastryczne, zaburzenia snu, oczopląs, zaburzenia równowagi. Towarzyszy im uczucie zmęczenia, drażliwości, bóle głowy, ciągłe pragnienie picia, krwotoki z nosa, stany zapalne gardła, zapalenie spojówek, kaszel, pęknięcia na wargach, krostki i wrzody wokół ust. Po wielomiesięcznym przyjmowaniu rozpuszczalników, a następnie zaprzestaniu wąchania może pojawić się zespół abstynencyjny, chociaż objawy są raczej słabo wyrażone. Najczęściej występujące objawy abstynencyjne, to: drażliwość, niepokój, lęk, przygnębienie, drżenie mięśni, przyspieszenie akcji serca, mdłości. Przyjmowaniu lotnych rozpuszczalników towarzyszy często obecność objawów psychotycznych – omamów, iluzji, poczucia mocy.

Obraz psychopatologiczny jest podobny do występującego w encefalopatii spowodowanej przyjmowaniem barbituranów. Napady drgawkowe mogą być przyczyną urazów czaszki. Do śmierci mogą prowadzić urazy w wyniku niebezpiecznych zachowań. Wśród użytkowników lotnych rozpuszczalników notuje się przypadki spaleń, kiedy osoba pali papierosy i jednocześnie inhaluje substancje wziewne, przypadki uduszeń, kiedy traci przytomność z workiem na twarzy, albo przypadki zgonów w wyniku wypadków samochodowych. Lotne rozpuszczalniki znacznie zaburzają funkcjonowanie człowieka w wyniku destabilizacji pracy neurotransmiterów.

Źródła

1. Baran-Furga H., Steinbarth-Chmielewska K., Uzależnienia. Obraz kliniczny i leczenie, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1999, ISBN 83-200-2277-0.
2. Zimbardo P.G., Johnson R.L., McCann V., Psychologia. Kluczowe koncepcje. Struktura i funkcje świadomości, PWN, Warszawa 2010, ISBN 978-83-01-16330-3.