Markery raka piersi

Swoistość i czułość oznaczeń markerów dla rozpoznania choroby nowotworowej jest różna. Dodatkowo, zaobserwowano że zwiększenie stężenia markera może utrzymywać się u osoby ze zmianami nie mającymi charakteru złośliwego i odwrotnie, stężenie może utrzymywać się w granicach normy, pomimo obecności nowotworu.

Mimo tych ograniczeń, markery nowotworowe wykorzystywane są na każdym etapie procesu diagnostycznego raka, tj. w jego:

• wykrywaniu (badania przesiewowe wybranych grup);
• rozpoznawaniu (badania z objawami sugerującymi istnienie nowotworów);
• określeniu stopnia zaawansowania (wykorzystania zależności stężenia markera od rozległości procesu nowotworowego);
• lokalizowaniu zmian nowotworowych (podanie znakowanego przeciwciała o wysokiej swoistości do wybranego markera na powierzchni komórki nowotworowej);
• monitorowaniu leczenia (po chemo- i radioterapii);
• wykrywaniu wznowy po zabiegu radykalnym.

Marker nowotworowy CA 15-3 jest najczęściej oznaczanym antygenem w surowicy osób chorych na raka piersi. Nie jest on jednak, podobnie jak i inne markery nowotworowe, swoisty dla tego rodzaju nowotworu. Wzrost jego stężenia zaobserwowano także w zapaleniach wątroby, łagodnych zmianach piersi i jajnika, a nawet raku macicy, jajnika czy płuc. Jako marker znajduje on jednak zastosowanie głównie w raku piersi.

Warto podkreślić, że cechuje go niewielka czułość diagnostyczna w pierwszych stadiach choroby. Waha się ona bowiem między 20 a 30%, wzrastając w kolejnych do 70% . Jest ona ściśle uzależniona od stężenia markera w surowicy. W stadiach zaawansowanych raka, tj. w III i IV stopniu TNM, jego poziom wyraźnie wzrasta ze względu na obecność przerzutów raka piersi. Nie jest to jednak wystarczające oznaczenie, gdyż na tym etapie choroby zauważalna jest duża śmiertelność chorych. Niektórzy autorzy, chcąc zwiększyć czułość diagnostyki, zalecają wykonywanie łącznych oznaczeń CA15-3 i CEA, o którym mowa będzie za chwilę.

Nie jest to jednak marker pełen wad. Liczne badania dowodzą wysokiej korelacji poziomu CA 15-3 z wielkością guza oraz odpowiedzi na leczenie. Wzrost stężenia bywa także wykorzystywany we wczesnym wykrywaniu nawrotu choroby.

Podsumowując, niedoskonałość oznaczania stężenia antygenu CA 15-3 w diagnostyce raka piersi wiąże się głównie z niewielką wartością diagnostyczną w mało zaawansowanych stadiach raka piersi (TNM I i II stopień) i z tego też powodu nie nadaje się on do badań przesiewowych.

Kolejnym markerem stosowanym w diagnostyce raka piersi jest CEA-antygen karcynoembrionalny. Największe zastosowanie znajduje on w diagnostyce nowotworów przewodu pokarmowego, ale według najnowszych doniesień, wydzielany jest także przez komórki raka sutka.

CEA jest wysoce użyteczny w monitorowaniu chemioterapii, a także uważany jest za uniwersalny marker przerzutów nowotworowych. Spadek wartości w trakcie leczenia uznawany jest za wyraz dobrej odpowiedzi na leczenie i remisji procesu nowotworowego. Analogicznie, wzrost stężenia należy interpretować jako progresję choroby.

Oznaczeniom CEA przypisuje się także wysoką wartość prognostyczną. Wysokie stężenie markera przed rozpoczęciem leczenia łączy się z ryzykiem nawrotu choroby i krótszym czasem przeżycia chorego.

Największe zastosowanie oznaczanie CEA znalazło:

• w rozpoznawaniu raka piersi;
• w monitorowaniu leczenia;
• w wykrywaniu wczesnej wznowy wymagającej leczenia.

TPS jest uznawany za marker proliferacji komórek nowotworowych, w tym także raka piersi. Podwyższone jego stężenie obserwuje się jednak u zdrowych kobiet w okresie okołoowulacyjnym, w czasie ciąży, a także w stanach zapalnych i chorobach o etiologii nienowotworowej, co znacznie obniża swoistość diagnostyczną wyników tego markera. Mimo to podkreślana jest przydatność oznaczeń w monitorowaniu leczenia, zwłaszcza u chorych z przerzutami raka piersi do wątroby, kości, płuc.

Podsumowując, należy podkreślić, że obecne metody diagnostyczne raka piersi nie są wystarczające. Naukowcy stale poszukują nowych metod, do których niewątpliwie można zaliczyć pomiar stężeń markerów nowotworowych. Na tę jednak chwilę żaden z nich nie jest na tyle idealny, by w sposób niepodważalny diagnozować obecność konkretnych typów nowotworów.

Źródła

1. Pawlicki M. Rak piersi - nowe nadzieje i możliwości leczenia, Alfa Medica Press, Bielsko-Biała 2011, ISBN 978-83-7522-067-4
2. Frączek M. Podstawy diagnostyki i terapii nowotworów, Alfa Medica Press, Bielsko-Biała 2008, ISBN 978-83-7522-021-6
3. Kułakowski A., Skowrońska-Gardas A. Onkologia. Podręcznik dla studentów medycyny, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2003, ISBN 83-200-2737-3
4. Dembińska-Kieć A., Naskalski J.W., Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Urban & Partner, Wrocław 2009, ISBN 978-83-7609-137-2