Motywacja - rodzaje, automotywacja, jak zwiększyć swoją motywację?
Słowo motywacja pochodzi z języka łacińskiego (łac. moveo, movere) i oznacza wprawiać w ruch, popychać, poruszać i dźwigać. Termin to jakby zlepek dwóch wyrazów: motyw + akcja, a więc by podjąć jakieś działanie, trzeba mieć cel. Za formalnego twórcę koncepcji motywacji uznaje się amerykańskiego psychologa Roberta Woodwortha. Co to jest motywacja i automotywacja? Jakie rodzaje motywacji można wyróżnić? Jak się motywować do efektywnej pracy?
1. Czym jest motywacja?
Nie istnieje jednoznaczna definicja motywacji. W psychologii istnieje cała masa różnych ujęć teoretycznych tego pojęcia. Najogólniej rzecz ujmując, motywowanie to określenie wszystkich procesów zaangażowanych w inicjowanie, ukierunkowywanie i utrzymywanie fizycznych oraz psychicznych aktywności człowieka.
Formy motywacji są różne, ale wszystkie one obejmują procesy umysłowe, które pobudzają, pozwalają na dokonanie wyboru i ukierunkowują zachowanie. Motywacja wyjaśnia wytrwałość, mimo przeciwności losu.
W psychologii zwykło się używać pojęcia popęd na określenie motywacji, wynikającej z potrzeb biologicznych, potrzebnych dla przeżycia i prokreacji.
Natomiast termin motyw rezerwuje się dla pragnień, które nie służą bezpośrednio zaspokojeniu potrzeb biologicznych, lecz są mocno zakorzenione w uczeniu się, np. ludzka potrzeba osiągnięć. Niżej w tabeli przedstawiono w sposób skrótowy podstawowe teorie motywacji, wyróżniane przez psychologów.
TEORIA | PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA | PRZYKŁADY |
---|---|---|
Teoria instynktów | Procesy biologiczne motywują wzorce zachowań specyficzne dla danego gatunku. | migracja ptaków, wędrówki ryb |
Teoria popędów | Potrzeby wytwarzają popędy, które motywują zachowania dopóty, dopóki nie dojdzie do ich zredukowania. | łaknienie, pragnienie |
Teorie poznawcze | Wiele motywów jest przede wszystkim skutkiem percepcji i procesów uczenia się, a nie biologii. | umiejscowienie kontroli, potrzeba osiągnięć |
Teoria humanistyczna Abrahama Maslowa | Motywy są rezultatem potrzeb występujących w określonym, hierarchicznym porządku. | potrzeba szacunku, potrzeba samorealizacji |
Teoria Zygmunta Freuda | Motywacja jest wynikiem nieświadomych pragnień, które wraz z dojrzewaniem przechodzą zmiany rozwojowe. | seks, agresja |
Nie ma jednej teorii wyjaśniającej wszystkie rodzaje motywacji, ponieważ każda każda z nich jest specyficzną mieszanką wpływów biologicznych, umysłowych, behawioralnych i społeczno-kulturowych.
Proces motywacyjny polega na wzbudzaniu wewnętrznego stanu gotowości do działania, pobudzaniu energii, ukierunkowywaniu wysiłku na cel, selektywności uwagi (ignorowanie bodźców nieistotnych, a koncentracja na najważniejszych aspektach sytuacji), zorganizowaniu reakcji w zintegrowany wzorzec i kontynuowaniu czynności, dopóki warunki nie ulegną zmianie.
2. Rodzaje motywacji
W psychologii można wyróżnić typologie motywacji. Podstawowy podział uwzględnia motywy (świadome cele) i popędy (potrzeby biologiczne). Poniżej przedstawiono inne klasyfikacje procesów motywacyjnych:
Motywacja wewnętrzna – jednostka angażuje się w działanie dla samego działania, pod nieobecność nagrody zewnętrznej. Ten rodzaj motywacji ma swoje źródła w wewnętrznych właściwościach człowieka, np. cechach osobowości, szczególnych zainteresowaniach i pragnieniach. Pojęcie motywacji wewnętrznej jest często rozumiane jako automotywacja, czyli motywowanie samego siebie.
Motywacja zewnętrzna – człowiek podejmuje się wykonania zadania w celu osiągnięcia nagrody lub uniknięcia kary, czyli dla zewnętrznych korzyści, np. w postaci pieniędzy, pochwał, awansu w pracy, lepszych ocen w szkole.
Motywacja świadoma – człowiek zdaje sobie z niej sprawę i jest w stanie ją kontrolować. Motywacja nieświadoma – nie pojawia się w świadomości. Człowiek nie wie, co tak naprawdę leży u podstaw jego zachowania. Znaczenie motywacji nieświadomej podkreśla teoria psychoanalityczna Zygmunta Freuda.
Motywacja pozytywna (dodatnia) – opiera się na wzmocnieniach dodatnich (nagrodach) i wiąże się z zachowaniem „dążenia do”. Motywacja negatywna (ujemna) – opiera się na wzmocnieniach ujemnych (karach) i wiąże się z unikaniem, a więc zachowaniem typu „dążenie od”.
3. Motywacja w pracy
Proces regulacji psychicznej nadający energię zachowaniu i ukierunkowujący na osiąganie celów jest bardzo istotny dla pracodawców, którzy, chcąc zwiększyć efektywność pracowników, tworzą różnego rodzaju systemy motywacyjne.
System motywacyjny powstaje poprzez projekty, związane z umożliwianiem pracownikom wzajemnej, indywidualnej i zgodnej z polityką firmy motywacji i zaangażowania w pracę.
Działanie systemu motywacyjnego można podzielić na 3 zasadnicze grupy:
- indywidualna motywacja pracownika – zaspokojenie indywidualnych aspiracji i potrzeb (marzenia, hobby, rodzina), np. work-life-balance, czyli utrzymywanie równowagi między pracą a życiem osobistym;
- wzajemna motywacja pracowników – uwzględnia pracę w grupach, pozytywne relacje między pracownikami oparte na wzajemnej pomocy, wsparciu, odpowiedzialności, obowiązkowości, sprawnej komunikacji i koleżeństwie,
- motywowanie firmy – opiera się na klasycznych zasadach wywierania wpływu na pracowników poprzez management, kształtujący system wynagrodzeń, wsparcie zainteresowania pracą, system awansów oraz wpływający na poczucie odpowiedzialności za efekty pracy i wyrażający uznanie za osiągnięcia zawodowe.
Do systemów motywacyjnych zalicza się również:
- szkolenia pracowników,
- kształcenie zawodowe (studia podyplomowe),
- modernizacja zarządzania,
- zmiany logistyczne i technologii produkcji,
- ograniczanie biurokracji,
- tworzenie zespołów zadaniowych,
- zarządzanie projektami,
- kształtowanie pozytywnego image'u firmy wewnątrz przedsiębiorstwa,
- działania PR nakierowane na pracowników,
- programy integracyjne kadry pracowniczej,
- konkursy motywacyjne,
- fundowanie atrakcyjnych wycieczek lub nagród rzeczowych,
- gratyfikacje finansowe,
- premie pracownicze,
- kształtowanie efektywnej współpracy pomiędzy personelem,
- systemy wewnętrznej i zewnętrznej komunikacji.
3.1. Motywacja pracownika a zaangażowanie organizacyjne
Motywacja pracowników bardzo ściśle wiąże się z zaangażowaniem organizacyjnym. Zaangażowanie organizacyjne rozumie się jako indywidualne zaabsorbowanie firmą i identyfikację z nią.
Obejmuje silną wiarę w cele organizacji, ich akceptację, gotowość ponoszenia wysiłków na rzecz organizacji i silne pragnienie dotyczące utrzymania członkostwa organizacyjnego. W psychologii wyróżnia się 3 typy postaw wobec pracy:
- zaangażowanie afektywne – warunkowane przez stopień zaspokojenia indywidualnych potrzeb i oczekiwań przez organizację, klarowność roli, zaufanie, jakim się darzy firmę oraz możliwość sprawdzenia się w pracy,
- zaangażowanie trwania – determinowane przez postrzegane koszty porzucenia organizacji. Może składać się z osobistego poświęcenia (odejście) i ograniczonych możliwości (trudności znalezienia innej pracy),
- zaangażowanie normatywne – postrzeganie zobowiązania pozostania w organizacji. Opiera się na regułach dotyczących wzajemności zobowiązań pomiędzy firmą a jej pracownikami (teoria wymiany społecznej, reguła wzajemności).
4. Automotywacja
Czasami człowiek myśli: „Żeby mi się tak bardzo chciało, jak mi się nie chce”. Ma problem z doprowadzeniem do końca rozpoczętych zadań, rezygnuje w przedbiegach z realizacji marzeń i traci wiarę w skuteczność własnych poczynań.
Pojawiają się wówczas problemy z automotywacją. Każdego człowieka motywują inne czynniki, dlatego należy stosować różne ćwiczenia i odnaleźć indywidualny motywacyjny system nagród.
5. Jak zwiększyć swoją motywację?
Deklaracja innym własnych zamierzeń – zaniechanie wykonania zadeklarowanego zadania czyni człowieka w oczach innych hipokrytą i naraża na spadek samooceny, bo pojawia się dysonans – nieprzyjemne napięcie wynikające z rozbieżności między deklaracjami a zachowaniem.
Mając świadków „danego słowa”, łatwiej zmobilizować się do działania, by uniknąć przykrych emocji. Gwarancja pięciu minut – zwykle najtrudniejszy jest pierwszy krok. Nie wolno odkładać zadania na później, bo w rezultacie nie uda się go w ogóle zacząć. Kiedy czegoś się już podejmujesz, łatwiej to kontynuować.
Analiza celów – ustalanie priorytetów to podstawa podejmowania każdej decyzji. Jeżeli coś jest osobiście istotne, łatwiej wzbudzić motywację wewnętrzną niezależną od gratyfikacji zewnętrznych.
Podział pracy – dochodzenie do celu ostatecznego można dokonać metodą małych kroków. Trudno po kilku pierwszych minutach pracy zaobserwować spektakularne efekty, co często redukuje poziom motywacji i wpływa demobilizująco na jednostkę.
Metoda podziału pracy odwołuje się do mechanizmu segmentacji i zwielokrotniania gratyfikacji. Mechanizm ten polega na wyodrębnieniu wielu etapów pośrednich i związaniu z każdym z nich określonych nagród.
Wizualizacja celu – wyobrażenie sobie rezultatów pracy wpływa na pobudzenie fizjologiczne i umożliwia przekształcenie abstrakcyjnego celu w realny obraz. Rozpoczynanie działania od rzeczy najmniej przyjemnych – z czasem chęć do pracy spada, chociażby ze względu na zmęczenie i zmniejszenie koncentracji uwagi, dlatego na początku zaczynaj pracę od rzeczy najtrudniejszych, których najbardziej się obawiasz.
Zaplanowanie nagrody za wykonanie celu – wizja przyjemności po zakończeniu działania motywuje do pracy, bo kieruje myśli na oczekiwaną nagrodę, a nie na trudy podejmowanego wysiłku.
Podnoszenie wiedzy w danej dziedzinie – to, co nieznane i niezrozumiałe, często budzi lęk i niechęć do działania. Znajomość przedmiotu umożliwia lepszą organizację działania, efektywniejszą pracę, lepsze wykorzystanie czasu i uprawdopodabnia sukces.
Pozytywne myślenie – ktoś pomyśli, że to tylko pusty slogan, jednak zmiana własnego spostrzegania świata daje naprawdę zadziwiające efekty. Zamiast myśleć: „Muszę, ale nie chcę”, lepiej przyjąć perspektywę: „Tak naprawdę nic nie muszę, ale bardzo chcę”.
Człowiek całe życie szuka sposobów na pokonanie wewnętrznych barier, uniemożliwiających dokończenie tego, czego się podjął. Próbuje znaleźć indywidualne czynniki motywujące go, powody i korzyści, które napędzałyby do działania. Każdy z nas potrzebuje innego systemu nagród i kar.