Superbakterie zagrażają Polakom. "Obserwuję to z przerażeniem"

18 listopada obchodzimy Europejski Dzień Wiedzy o Antybiotykach, a w dniach 18-24 listopada Światowy Tydzień Wiedzy o Antybiotykach - to dobry moment, by przypomnieć, że niewłaściwe stosowanie tych leków stanowi dziś jedno z największych zagrożeń zdrowotnych XXI wieku.

Według najnowszych danych WHO już jedna na sześć potwierdzonych bakteryjnych infekcji na świecie była oporna na standardowe leczenie antybiotykami. Oporność bakterii oznacza, że leki, które dotąd działały "od ręki", tracą na skuteczności. Infekcje trwają dłużej, częściej kończą się hospitalizacją i groźnymi powikłaniami. WHO szacuje, że bakteryjna antybiotykooporność już dziś odpowiada za ponad milion zgonów rocznie, a przy braku zdecydowanych działań do 2050 r. może przyczynić się do nawet kilkudziesięciu milionów dodatkowych zgonów na świecie.

Według WHO oporne bakterie są bezpośrednią przyczyną około 133 tys. zgonów rocznie w naszym regionie.

- Do tego stanu rzeczy przyczyniły się w pierwszej kolejności kraje, gdzie antybiotyki zostały tak upowszechnione, że były dostępne bez recepty. Stosowanie tych leków bez uzasadnienia w postaci infekcji bakteryjnej albo nieregularnie, czy w źle dobranych dawkach, to prosta droga do antybiotykooporności, z którą mierzymy się dziś i to na masową skalę. W Polsce, niestety, to zjawisko też jest coraz częstsze - mówi w rozmowie z WP abcZdrowie prof. dr hab. n. med. Krzysztof Simon, kierownik Kliniki Chorób Zakaźnych i Hepatologii UMED we Wrocławiu.

Zobacz też: Bakteria znowu atakuje. "Zostajemy z uszkodzonym układem oddechowym"

Antybiotyki to jedno z największych osiągnięć współczesnej medycyny i farmaceutyki. Po zachwycie tym sukcesem naukowym przyszło jednak chwilowe "zachłyśnięcie": antybiotyki zaczęto przepisywać w nadmiarze, "na zapas", także przy wirusowych infekcjach dróg oddechowych, lekkich zapaleniach gardła czy przeziębieniu, gdzie i tak nie mogły pomóc.

- Z jednej strony problemem są lekarze, którzy zapisują antybiotyk "na zaś", bo a nuż ta infekcja bakteryjna jest. Z drugiej jednak - pacjenci bardzo często wymuszają zapisanie konkretnego leku. Z doświadczenia widzę, że najczęściej robią to matki małych dzieci albo pacjenci zmanipulowani przez nierzetelne źródła z internetu. Brakuje im wiedzy i świadomości - podkreśla prof. Simon.

WHO w 2024 r. zaktualizowała listę priorytetowych bakterii, przeciw którym pilnie potrzebujemy nowych leków. Wśród superbakterii są m.in. oporne szczepy Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae, Acinetobacter baumannii czy Staphylococcus aureus – występujące w jamie nosowo-gardłowej oraz na skórze drobnoustroje wywołujące sepsę, ciężkie zapalenia płuc, zakażenia układu moczowego i ran pooperacyjnych.

- Te bakterie są bardzo powszechne również w Polsce, szczególnie klebsiella, która w ostatnim czasie zaczęła dominować nad gronkowcem - mówiła w rozmowie z WP abcZdrowie dr n. med. Grażyna Cholewińska, wojewódzka konsultant w dziedzinie chorób zakaźnych, ordynator Oddziału III w Wojewódzkim Szpitalu Zakaźnym w Warszawie.

- Ciężko powiedzieć, które są najgroźniejsze. Jeśli mamy gronkowcowe zapalenie płuc u osoby starszej z dodatkowo istniejącą patologią płucną, taką jak astma czy POChP, to mówimy o zagrożeniu śmiertelnym. Z drugiej strony gronkowiec może także spowodować zapalenie skóry, które nie będzie już tak ciężkie. Przebieg infekcji bakteryjnej będzie zależał od wieku, obciążeń i klinicznego stanu zdrowia pacjenta, niezależnie od bakterii - oceniała lekarka.

W praktyce oznacza to, że rutynowa operacja ortopedyczna może zakończyć się nieopanowanym zakażeniem. Poród czy cesarskie cięcie przestają być procedurami niskiego ryzyka, a banalne zapalenie pęcherza może wymagać zastosowania leków drugiego rzutu, a nawet hospitalizacji.

Im więcej bakterii jest opornych na tzw. pierwszy rzut antybiotyków, tym częściej lekarze sięgają po silniejsze, bardziej zaawansowane środki o mniejszej obojętności dla organizmu.

- Kluczowe jest, czy odpowiednio dobrano substancję, dawkę i czy w ogóle słusznie zastosowano antybiotyk wobec tego patogenu. Zdarza się, że lekarze rodzinni boją się podać wysoką dawkę antybiotyku, a podanie zbyt niskiej infekcji nie leczy, tylko właśnie generuje lekooporność - stwierdziła dr Cholewińska.

- Na oddziale obserwuję dwa największe problemy związane z często niepotrzebną antybiotykoterapią: zakażenia Clostridium difficile, czyli ciężkie zapalenia przewodu pokarmowego, z groźnymi powikłaniami, a nawet zgonami oraz skutki zatruć i toksycznych reakcji na antybiotyki - dodaje prof. Simon.

Ordynator wrocławskiego oddziału zakaźnego podkreśla jednocześnie, że szpital pozostaje najbardziej niebezpiecznym miejscem pod kątem narażenia na infekcje bakteryjne - i nie należy dążyć do przebywania w nim bez wyraźnego wskazania, do czego wielu pacjentów, zwłaszcza starszych i samotnych, ma dziś skłonności.

- Poważne infekcje antybiotykooporne czy w ogóle lekooporne diagnozujemy niemalże codziennie. Obserwuję to z przerażeniem - podsumowuje ekspert.

Tydzień Wiedzy o Antybiotykach ma przypominać, że walka z antybiotykoopornością w dużej mierze zależy od codziennych decyzji pacjentów i lekarzy:

• nie domagajmy się antybiotyku na siłę przy każdej infekcji. Większość przeziębień to zakażenia wirusowe, a antybiotyk nie działa na wirusy;

• nigdy samodzielnie nie stosujmy "resztek" z poprzedniej kuracji i nie pożyczajmy leków bliskim;

• bierzmy antybiotyk dokładnie tak, jak zalecił lekarz - w odpowiedniej dawce i przez pełny czas terapii, nawet jeśli poczujemy się lepiej wcześniej.

Antybiotyki pozostaną skuteczne tylko wtedy, jeśli będziemy traktować je jako silne leki, których nie należy stosować bez konieczności.

Aleksandra Zaborowska, dziennikarka Wirtualnej Polski

Źródła:

• World Health Organization, "Global antibiotic resistance surveillance report 2025";

• European Centre for Disease Prevention and Control (ECDC), "Antimicrobial consumption in the EU/EEA (ESAC-Net) - Annual Epidemiological Report 2023", 2024;

• Vermeulen H., Catry B., Catteau L., Hens N., "Community antibiotic consumption in the European Union/European economic area: late-pandemic rebound and seasonality analysis", Archives of Public Health 82, 2024;

• European Food Safety Authority (EFSA) / ECDC / European Medicines Agency (EMA), "Fourth joint inter-agency report on integrated analysis of antimicrobial agent consumption and occurrence of antimicrobial resistance in bacteria from humans and food-producing animals in the EU/EEA (JIACRA IV 2019-2021)", 2024.