Zastrzyk domięśniowy – jak i gdzie go zrobić?

Zastrzyk domięśniowy, inaczej iniekcja domięśniowa, to z definicji wprowadzenie igły do mięśnia w celu wprowadzenia leku lub innego roztworu. Jego celem jest szybkie działanie terapeutyczne, ale i ochrona przewodu pokarmowego. Ten sposób podania substancji wykorzystuje się również w sytuacji, gdy niemożliwe jest leczenie doustne.

To dlatego iniekcję uznaje się za formę podawania leków, które dzięki ominięciu przewodu pokarmowego działają bezpieczniej, szybciej i bardziej efektywnie niż na przykład tabletki.

Gdzie można zrobić zastrzyk domięśniowy? Najczęściej robi się go w pośladek, mięsień prosty uda, obszerny boczny i mięsień ramienny. Oprócz zastrzyków domięśniowych wyróżnia się zastrzyki dożylne, a także podskórne i śródskórne.

Zastrzyki domięśniowe wykonuje się najczęściej w pośladek. Rzadziej jest to zastrzyk domięśniowy w ramię czy zastrzyk domięśniowy w udo. Dlaczego? Ma to związek z wielkością mięśnia oraz ukrwieniem, co zapewnia optymalną dystrybucję i absorpcję podawanej substancji.

Przed przystąpieniem do wykonywania zastrzyku należy przeprowadzić wywiad z pacjentem i wykluczyć przeciwwskazania do podania określonego leku. Kolejnym krokiem jest sprawdzenie stanu ampułki z lekiem. Konieczne jest umycie rąk i założenie jednorazowych rękawiczek.

Zastrzyki domięśniowy w pośladek wykonuje się w pozycji, która zmniejsza napięcie mięśni pośladka, ułatwia wbicie igły i zmniejsza ból przy podawaniu leku. Pacjent powinien leżeć z nogą zgiętą lekko w kolanie, a jedna stopa powinna być położona na kostce drugiej nogi. Miejsce wbicia igły wybiera się, dzieląc pośladek na cztery kwadranty. Następnie wyznacza się dwie linie:

• prowadzącą od końca bruzdy pośladkowej do kolca biodrowego,
• przechodzącą przez środek pośladka.

Igłę wbija się w środek górnego zewnętrznego kwadrantu (w celu ominięcia nerwów). Ważne jest, by pamiętać, że domięśniowo nie powinno się podawać więcej niż 5 ml substancji. Po wbiciu igły odciąga się tłok strzykawki, by upewnić się, że igła nie weszła w naczynie krwionośne. Świadczy o tym krew, która pojawia się po cofnięciu tłoka.

Dolegliwości bólowe pacjenta minimalizuje powolne wciskanie tłoka strzykawki minimalizuje. U dzieci można zastosować maści lub plastry znieczulające miejsce wkłucia.

Do wykonania zastrzyku wykorzystywany jest tylko sterylny sprzęt jednorazowego użytku, taki jak: igła i strzykawka, środek dezynfekujący, rękawiczki, gaza oraz pojemnik na zużyte materiały medyczne.

Jaka igła jest najlepsza? Nie ma uniwersalnej igły do zastrzyków domięśniowych. Jej wybór zależy od leku. A strzykawka do iniekcji? Ta powinna być większa niż objętość podawanego leku.

Przeciwwskazaniem do wykonania zastrzyku domięśniowego jest:

• zażywanie środków przeciwzakrzepowych,
• skłonność do krwawień,
• zwłóknienia tkanki podskórnej i/lub mięśniowej,
• choroby skóry, zmiany skórne, stan zapalny lub ropny w miejscu iniekcji,
• podejrzenie zawału serca (z uwagi na ewentualne leczenie fibrynolityczne),
• tatuaż w miejscu iniekcji.

Czy można zrobić zastrzyk domięśniowy samodzielnie? Zdecydowanie nie jest to wskazane.

Iniekcje domięśniowe, z uwagi na ryzyko powikłań, mogą być one wykonywane wyłącznie przez personel medyczny (pielęgniarki, położne, ratowników medycznych, lekarzy) i osoby, które posiadają stosowne uprawnienia. Źle zrobiony zastrzyk domięśniowy grozi wystąpieniem powikłań.

Możliwe komplikacje iniekcji domięśniowej obejmują:

• krwiak podskórny,
• zrosty poiniekcyjne,
• reakcje uczuleniowe, wstrząs anafilaktyczny,
• zakażenie w wyniku nieprzestrzegania zasad aseptyki i antyseptyki, ropień poiniekcyjny,
• zator tłuszczowy,
• uszkodzenie nerwów, zwłaszcza nerwu kulszowego i splotu ramiennego,
• jałową martwicę mięśnia,
• zwłóknienia i stwardnienia tkanki podskórnej, zanik tkanki podskórnej,
• upośledzenie wchłaniania leku wskutek zbyt płytkiego wkłucia lub użycie zbyt krótkiej igły,
• szybkie wchłanianie leku wskutek podania leku do naczynia krwionośnego w wyniku braku aspiracji,
• zespół Nicolaua, powikłanie spowodowane niezamierzonym przedostaniem się leku do światła tętnicy,
• zespół Hoigné, czyli powikłanie leczenia penicyliną prokainową w postaci zawiesiny wstrzykiwanej domięśniowo, o którym mówi się w przypadku przedostania się dużych kryształów penicyliny prokainowej do układu krążenia.

Osoba wykonująca zastrzyk powinna też dysponować zestawem przeciwwstrząsowym na wypadek gdyby u pacjenta wystąpiła nieoczekiwana reakcja alergiczna na podawany lek.