Badanie nerwów czaszkowych – co obejmuje i na czym polega?

Badanie nerwów czaszkowych, które są elementem obwodowego układu nerwowego, jest badaniem neurologicznym obejmującym różne próby, testy i procedury. Ma to związek z różnorodnością i mnogością struktur.

W ciele człowieka wyróżnia się 12 par nerwów, które unerwiają zarówno poszczególne części głowy i szyi, jak i niektóre narządy wewnętrzne położone w jamie brzusznej i klatce piersiowej. Dzięki nim mózg umożliwia pracę mięśniom poprzecznie prążkowanym oraz odbieranie wrażeń zmysłowych i czuciowym z okolicy głowy i szyi.

Nerwy czaszkowe nie mają swojego początku w czaszce, a w pniu mózgu (z wyjątkiem nerwów I i II). Część nerwów – VII, X, XII – unerwia dany obszar pojedynczo: ruchowo lub czuciowo. Pozostałe nerwy unerwiają podwójnie.

Jakie są nerwy czaszkowe? Wyróżnia się:

• I nerw węchowy – odpowiada za powonienie, to jest odczuwanie zapachów,
• II nerw wzrokowy – odpowiada za przewodzenie bodźców wzrokowych i prawidłowe widzenie,
• III nerw okoruchowy – odpowiada za ruchy gałki ocznej,
• IV nerw bloczkowy – odpowiada za ruchy gałki ocznej,
• V nerw trójdzielny – odpowiada za unerwienie czuciowe powierzchni twarzy, nosa, jamy ustnej oraz unerwienie ruchowe mięśni żwaczy,
• VI nerw odwodzący – odpowiada za ruchy gałki ocznej,
• VII nerw twarzowy – odpowiada za unerwienie mięśni mimicznych,
• VIII nerw przedsionkowo-ślimakowy – odpowiada za przewodzenie bodźców słuchowych oraz zmysł równowagi,
• IX nerw językowo-gardłowy – odpowiada za unerwienie ruchowe niektórych mięśni gardła, a także unerwienie czuciowe łuków podniebiennych, migdałków, ucha środkowego, nasady języka, części nosowej i ustnej gardła,
• X nerw błędny – odpowiada za unerwienie czuciowe krtani, części ucha zewnętrznego oraz narządów wewnętrznych klatki piersiowej i jamy brzusznej, także unerwienie ruchowe niektórych mięśni gardła, podniebienia i krtani,
• XI nerw dodatkowy – odpowiada za unerwienie niektórych mięśni szyi i karku,
• XII nerw podjęzykowy – odpowiada za unerwienie ruchowe mięśni języka.

W zależności od tego, który nerw czaszkowy jest poddany badaniu, przeprowadza się zróżnicowane próby i testy.

Badanie nerwów czaszkowych polega na lekkim opukiwaniu i ucisku czaszki w okolicy czołowej, ciemieniowej i potylicznej, a badanie nerwu węchowego na rozpoznawaniu zapachów wydobywających się z podsuwanych pod nos buteleczek czy nasączonych olejkami wacików.

Nerw wzrokowy, także nerw okoruchowy, odwodzący i bloczkowy, bada się głównie okulistycznie. Sprawdza się na przykład kształt i reakcję źrenic na bodźce zewnętrzne. Stosowane są także inne testy i metody badań.

Badanie nerwów czaszkowych III, IV, VI polega na naprzemiennym otwieraniu i zamykaniu ust, zaciskaniu zębów oraz sprawdzaniu odruchu rogówkowego. Do pozostałych badań zalicza się sprawdzanie odruchu źrenic na akomodację i konwergencję oraz reakcję źrenic na światło.

Badanie nerwu trójdzielnego rozpoczyna się od obejrzenia twarzy i oceny pracy nerwu pod kątem ruchowym i czuciowym. Strukturę, która wypuszcza 3 gałązki (do oczu, do szczęki, do żuchwy), bada się na przykład za pomocą waty, szpilki czy probówek z ciepłą i zimną wodą, w zależności od tego, czy sprawdzana jest reakcja na dotyk, ból czy temperaturę. Sprawdza się także punkty uciskowe nerwu trójdzielnego.

Aby zbadać VII nerw twarzowy, lekarz prosi pacjenta o zmarszczenie czoła, gwizdanie, uniesienie brwi, uśmiechnięcie się, szczerzenie zębów. Ruch po obu stronach twarzy powinien być symetryczny.

Z kolei badanie nerwu przedsionkowo-ślimakowego obejmuje szeptanie do pacjenta prostych fraz, które ten następnie musi dokładnie powtórzyć. Ma to związek z tym, że uszkodzenie nerwu przedsionkowo-ślimakowego powoduje głuchotę bądź niedosłuch, także oczopląs oraz zaburzenia równowagi. Tę bada się za pomocą takich testów jak naprzemienny chód na palcach stóp i piętach, próba Romberga lub test chodu tandemowego.

Badanie nerwów czaszkowych – IX i X – polega na oglądaniu gardła i łuków podniebiennych. Po przyciśnięciu języka szpatułką pacjent wydaje z siebie dźwięk wymawiając przedłużone „A”.

Aby sprawdzić XI nerw dodatkowy, wystarczy zaobserwować, czy pacjent może wzruszyć ramionami, pochylić/odchylić głowę czy ją obrócić. Ważne jest, by określić siłę mięśniową mięśnia czworobocznego.

Badanie XII nerwu podjęzykowego polega na wysuwaniu języka z jamy ustnej i obserwacji, czy ten nie zbacza w lewo bądź w prawo, czy występują drgania pęczkowe, nie występują drgania pęczkowe oraz czy pacjent jest w stanie wysunąć język do brody.