Nerwy czaszkowe - rodzaje, budowa, funkcje i skutki porażenia

Nerwy czaszkowe to nerwy, które wyłaniają się z mózgu lub pnia mózgu, występują symetrycznie po obu stronach ciała. Przekazują one informacje pomiędzy głową a częściami ciała. Nerwy czaszkowe są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania zmysłu węchu, słuchu i dotyku (nerwy czuciowe). Pozwalają też na ruch niektórych mięśni i wydzielnicze funkcje gruczołów (nerwy ruchowe).

Istnieje 12 nerwów czaszkowych:

• I – nerw węchowy,
• II – nerw wzrokowy,
• III – nerw okoruchowy,
• IV – nerw bloczkowy,
• V – nerw trójdzielny,
• VI – nerw odwodzący,
• VII – nerw twarzowy,
• VIII – nerw przedsionkowo-ślimakowy,
• IX – nerw językowo-gardłowy,
• X – nerw błędny,
• XI – nerw dodatkowy,
• XII – nerw podjęzykowy.

Nerw węchowy

Nerw węchowy (n. olfactorius) kształtuje się już w czasie życia płodowego. Jego zadaniem jest odbieranie i rozpoznawanie zapachów, należy do tzw. nerwów czuciowych, czyli nie odpowiada za ruch żadnych komórek.

Nerw wzrokowy

Nerw wzrokowy (n. opticus) lokalizuje się w siatkówce oka, skąd przemieszcza się do podstawy mózgowia. Za jego sprawą możemy odbierać bodźce wzrokowe i widzieć nasze otoczenie. Dodatkowo działanie nerwu wzrokowego jest powiązane z ruchem gałek ocznych.

Nerw okoruchowy

Nerw okoruchowy (n. oculomotorius) unerwia większość mięśni, pozwalających na ruch gałek ocznych (cztery z sześciu). Tym samym umożliwia patrzenie w górę i w dół, w lewo i prawo, widzenie blisko-daleko oraz wykonywanie różnych ruchów okiem.

Nerw bloczkowy

Nerw bloczkowy (n. trochlearis) ma charakter ruchowy, umożliwia obracanie się gałki ocznej. Wychodzi z mózgowia po stronie grzbietowej, unerwia wyłącznie jeden mięsień - skośny górny.

Nerw trójdzielny

Nerw trójdzielny (n. trigeminus) pełni kilka ważnych funkcji, ponieważ pozwala na gryzienie, kąsanie, ssanie i połykanie. Unerwia mięśnie żwaczowe, dzięki czemu możemy jeść, a także przekazuje informacje czuciowe z okolicy twarzy, nosa, ust czy oczu.

Nerw odwodzący

Nerw odwodzący (n. abducens) podobnie jak nerw okoruchowy ma związek z ruchliwością gałek ocznych, kieruje on je do boku. Dodatkowo pozwala człowiekowi na śledzenie przedmiotu w pionie i poziomie, a także na rozróżnianie perspektywy widzenia blisko i daleko.

Nerw twarzowy

Nerw twarzowy (n. facialis, nerw VII, n. VII) należy do grupy tzw. nerwy mieszane, ponieważ pełni on rozmaite funkcje (takie jak nerwy czaszkowe ruchowe i nerwy czaszkowe czuciowe). Nerw czaszkowy VII z jednej strony pozwala na okazywanie emocji za sprawą ruchów mimicznych twarzy. Z drugiej, uczestniczy w wytwarzaniu łez oraz śliny, a także w odbieraniu wrażeń smakowych.

Nerw przedsionkowo-ślimakowy

Nerw przedsionkowo-ślimakowy (n. vestibulocochlearis, nerw VIII) sprawia, że jesteśmy w stanie ułożyć pozycję głowy w zgodności z koordynacją słuchu i wzroku.

Nerw językowo-gardłowy

Nerw językowo-gardłowy (n. glossopharyngeus, nerw IX) unerwia język i gardło człowieka. Za jego sprawą możliwe jest mówienie, połykanie, gryzienie i ssanie. Nerw językowy uczestniczy też w produkcji śliny i przewodnictwie wrażeń smakowych.

Nerw błędny

Nerw błędny (n. vagus) to największy nerw czaszkowy pod względem długości i mnogości struktur, które unerwia. Jego komórki przechodzą od czaszki do układu pokarmowego. Reguluje on pracę serca, ma nadrzedną rolę w spożywaniu pokarmów, uczestnicy również w mówieniu i przekazywaniu informacji na temat bodźców smakowych.

Nerw dodatkowy

Nerw dodatkowy (n. accesorius) unerwia część narządów klatki piersiowej, ale również mięśnie szyi i gardła. Bierze udział w ssaniu, kąsaniu, gryzieniu i połykaniu.

Nerw podjęzykowy

Nerw podjęzykowy (n. hypoglossus) ma ogromny wpływ na pracę języka, umiejętność wysuwania go z jamy ustnej, przesuwania i unoszenia. Nerw ten ma również wpływ na proces ssania.

Nerwy mózgowe (nerwy głowy), a przede wszystkim funkcje nerwów czaszkowych pozwalają na normalne funkcjonowanie. W związku z tym nawet najmniejsze uszkodzenia nerwów czaszkowych są bardzo dotkliwe i zmuszają do pilnej wizyty lekarskiej.

Jest wiele przyczyn, które mogą prowadzić do porażenia nerwów czaszkowych. Mogą być związane z przerwaniem ciągłości nerwów czaszkowych i rdzeniowych, uciskiem lub uszkodzeniem jądra nerwów czaszkowych.

Wśród najpopularniejszych przyczyn uszkodzenia nerwów czaszki wymienia się:

• uraz głowy i szyi,
• stany zapalne,
• udar mózgu (niedokrwienny i krwotoczny),
• stwardnienie rozsiane,
• uszkodzenia jatrogenne (np. podczas operacji neurochirurgicznej),
• nowotwory ośrodkowego układu nerwowego.

Nerwy czuciowe i ruchowe mogą zostać porażone również w przebiegu chorób, takich ja stwardnienie zanikowe boczne, cukrzyca czy kiła. Zdarzają się również przypadki, w których trudno określić przyczynę porażenia unerwienia głowy.

Przyczyny porażenia nerwu twarzowego

Jednym z nerwów czaszkowych jest nerw twarzowy, który odpowiada za pracę i funkcjonowanie mięśni mimicznych twarzy. W medycynie wyróżnia się tzw. porażenie Bella. To sytuacja, w której ostre zapalenie nerwu kończy się jego porażeniem. Takie samoistne obwodowe porażenie nerwu twarzowego odpowiada za większość obwodowych uszkodzeń.

W wielu przypadkach udaje się określić przyczynę porażenia nerwów, która nie musi być poważna. Czasem wystarczy zwykle przewianie, by pojawiły się niepokojące objawy. Należą do nich, m.in.: ból za uchem, niemożność kontrolowania mięśni mimicznych (np. trudności ze zmarszczeniem czoła czy zamknięciem oka).

W większości przypadków objawy porażenia nerwu twarzowego cofają się po upływie kilku tygodni. Wiele jednak zależy od jego przyczyny. Gorzej rokują przypadki wywołane urazem czaszkowo-mózgowym, półpaścem czy boreliozą.

Badanie nerów twarzoczaszki jest zróżnicowane w zależności od tego, który nerw lekarz chce poddać ocenie. Postępowanie to ma na celu sprawdzenie czy funkcje nerwów są prawidłowe.

Badanie nerwu węchowego jest bardzo proste, wymaga jedynie zawiązania oczu i wąchania konkretnych zapachów, zwykle mocnych i charakterystycznych (np. lawendy). Trudności w rozpoznaniu aromatu lub brak czucia zapachu informuje o problemach z nerwem węchowym.

Badanie nerwu wzrokowego to zadanie okulisty, który sprawdza, czy powieki są symetryczne, wykonuje badanie dna oka, ocenę siatkówki, plamki żółtej, źrenić i naczyń krwionośnych. Często przeprowadza też badanie perymetryczne, wskazujące ewentualne ubytki w polu widzenia.

Badanie nerwów okoruchowego, bloczkowego i odwodzącego jest możliwe jednocześnie, ponieważ te nerwy czaszkowe unerwiają okolice oczu i wpływają na ruchy gałek ocznych. Test polega na wykonywanie konkretnych ruchów oczami, a także na przenoszeniu wzroku z daleka na przedmiot trzymany blisko.

Badanie nerwu trójdzielnego wymaga obejrzenia, czy mięsień skroniowy nie zanika. Następnie osoba badana musi próbować otwierać usta, gdy lekarz je domyka, a następnie następuje ocena czucia nacisku, wibracji czy temperatury. Podejmowane czynności wykonywane są oddzielnie dla lewej i prawej części twarzy.

Badanie nerwu twarzowego polega na wykonywaniu czynności zgodnie ze wskazówkami specjalisty, może to być na przykład marszczenie czoła, uśmiech lub uniesienie brwi.

Badanie nerwu przedsionkowo-ślimakowego składa się z dwóch etapów. Pierwszy z nich to próba chodu i równowagi. Drugi to przeprowadzenie próby Rinnego (ocena stopnia utraty słuchu) i Webera (przyłożenie do czoła przedmiotu wprawionego w drgania w celu oceny słyszalności dźwięku w obu uszach).

Badanie nerwów językowo-gardłowego, błędnego i podjęzykowego to sprawdzanie występowania odruchu wymiotnego za pomogą podrażnienia tylnej ściany gardła szpatułką. Pacjent ma również za zadanie wysuwanie języka z ust, otwieranie buzi czy przełykanie śliny.

Badanie nerwu dodatkowego to natomiast prośba o pochylenie głowy do przodu i tyłu, obrócenie jej na boki czy wzruszenie ramionami.