Co to jest atopia?
Alergia atopowa ze względu na rozpowszechnienie stanowi największe wyzwanie współczesnej alergologii. Oznacza ona genetycznie uwarunkowaną reakcję, polegająca na nieprawidłowej odpowiedzi immunologicznej na małe dawki antygenów, w wyniku której dochodzi do nadmiernego wytwarzania przeciwciał IgE skierowanych głównie przeciwko tym alergenom. Na atopię cierpi coraz więcej ludzi na świecie, głównie w dużych miastach. Choroba ta jest uciążliwa, ale można z nią normalnie żyć. Trzeba tylko odpowiednio dbać o siebie.
1. Czym jest atopia?
Osoby z atopią reagują w sposób chorobowy na styczność z pospolitymi substancjami otaczającego środowiska, nieszkodliwymi dla osób zdrowej populacji. Cecha ta może ujawnić się pod postacią tzw. chorób atopowych:
- astmy oskrzelowej,
- atopowego zapalenia skóry (AZS),
- sezonowego lub przewlekłego kataru siennego,
- pokrzywki,
- alergicznego zapalenia spojówek.
2. Różnica między atopią a alergią
Alergia atopowa oznacza obecność objawów choroby, natomiast atopia może być rozumiana jako podatność na rozwój choroby alergicznej, bowiem stwierdzenie swoistych przeciwciał klasy IgE przeciw alergenom atopowym, przy braku objawów chorobowych, pozwala przewidywać zwiększoną szansę rozwoju choroby.
3. Częstotliwość atopii
W ciągu ostatnich 30 lat częstość występowania alergii atopowej w takich krajach, jak Anglia, Szwecja czy Nowa Zelandia wzrosła 2-4-krotnie i obecnie stwierdza się ją u 15-30% populacji. Sytuacja epidemiologiczna w Polsce wydaje się zbliżona do tej obserwowanej w krajach rozwiniętych. Dane wskazują, że u blisko 1/5 dzieci w badanych szkołach stwierdza się objawy alergii. Dzieci pochodzące z rodzin atopowych wykazują zwiększone ryzyko zachorowania na te choroby. Jednakże nawet w obrębie tej samej rodziny alergia atopowa może występować w różnych postaciach klinicznych (nieżyt nosa, astma, atopowe zapalenie skory) i wiązać się z uczuleniem na różne alergeny (np. pyłki roślin, alergeny roztoczy, alergeny zwierząt).
4. Atopia a genetyka
Ostatnie badania nad genetyką wskazują, że nie ma jednego genu atopii. Już sama zdolność do wzmożonej produkcji IgE ma charakter wielogenowy, a dodatkowo genetyczne uwarunkowanie dotyczy także innych elementów (mechanizmów) reakcji atopowej. Znamy już kilkanaście genów mogących wpływać na rozwój i przebieg alergii atopowej, choć z pewnością jest to dopiero "wierzchołek góry lodowej" w tym temacie.
5. Wpływ środowiska na atopię
Badania doświadczalne i obserwacje epidemiologiczne wskazują, że obecność w środowisku czynników dodatkowych (adiuwantów) może istotnie wpływać na rozwój i dynamikę procesu uczulenia. W ostatnich 3 dekadach nastąpił 2-3-krotny wzrost częstości występowania chorób atopowych (pyłkowicy, astmy czy atopowego zapalenia skóry), mimo że stężenia alergenów atopowych pozostały w tym czasie na podobnym poziomie. To niepokojące zjawisko wiąże się prawdopodobnie z wpływem nowych elementów środowiska człowieka, będących skutkiem rozwoju cywilizacyjnego i związanych z tym zmian stylu życia. Przypuszcza się, że te czynniki środowiskowe mogą ułatwiać rozwój alergizacji, szczególnie u osób z odpowiednim podłożem genetycznym.
5.1. Styl życia a atopia
Związane z rozwojem cywilizacji zmiany stylu życia również prowadzą do pojawienia się czynników mogących sprzyjać pojawieniu się objawów atopii. Takimi czynnikami mogą być nowoczesne mieszkania o nienaturalnym mikroklimacie (zwiększona wilgotność, brak naturalnej wentylacji powietrza), sprzyjającym np. rozwojowi roztoczy i pleśni lub zawierającym inne zanieczyszczenia (np. spaliny z kuchni gazowych). Narażenie na dym papierosowy matek w ciąży i dzieci, rzadsze karmienie niemowląt piersią, jak i zbyt wczesne wprowadzanie pokarmów o właściwościach alergizujących także sprzyjają rozwojowi uczuleń.
6. Wpływ infekcji na atopię
Zakażenia wirusowe dróg oddechowych stanowią czynnik zarówno zaostrzający objawy chorób alergicznych, jak i promujący rozwój alergizacji. Dzieci chorujące na wirusowe zapalenie pęcherzyków płucnych, wywołane zakażeniem RSV, znacznie częściej zapadają na astmę oskrzelową i alergię. Wpływ ten może wynikać z bezpośredniego działania wirusów na układ immunologiczny. Wydaje się jednak, że nie wszystkie infekcje wirusowe wywierają podobny wpływ na alergizację, a rola infekcji w rozwoju alergii wydaje się jednak bardziej złożona.
7. Atopia u dziecka
Ostatnie badania dowodzą, że limfocyty T uzyskane z krwi pępowinowej płodów zarówno matek atopowych, jak i nieatopowych, już od 6. miesiąca życia płodowego wykazują reaktywność w stosunku do alergenów pokarmowych i wziewnych. Wskazuje to, że układ immunologiczny płodu już wcześniej wszedł w kontakt z tymi alergenami, prawdopodobnie poprzez łożysko. Samo posiadanie swoistych przeciwciał IgE z okresu płodowego (obecność w surowicy i dodatnie testy skórne) nie przesądza jeszcze o rozwoju choroby, ale odpowiada tylko za zwiększenie ryzyka wystąpienia atopii. To oznacza, że dopiero zadziałanie dodatkowych czynników środowiskowych umożliwia wyzwolenie objawów alergii (choroby alergicznej).
8. Hipoteza higieniczna w rozwoju atopii
Hipoteza higieniczna jest proponowana jako wyjaśnienie wzrastającej liczby przypadków chorób atopowych wraz z poprawą warunków życia i higieny. Hipoteza ta zakłada, że alergia wynika ze zmniejszenia ekspozycji na czynniki mikrobiologiczne i środowiskowe w okresie dziecięcym. Dowody epidemiologiczne potwierdzają tę teorię, ale nie jest ona ostatecznie potwierdzona.
9. Zapobieganie chorobom atopowym
Należy podejmować próby zapobiegania chorobom alergicznym i przerwania „marszu alergicznego”, do których należą:
- zmiany środowiskowe (unikanie alergenów w czasie ciąży, laktacji i w okresie niemowlęctwa),
- stosowanie probiotyków (doustne podawanie mikroorganizmów, które zmieniają skład flory jelitowej),
- podawanie prebiotyków (immunologicznie aktywnych cukrów, które pomagają rosnąć bakteriom pochodzącym z probiotyków),
- podawanie suplementów diety, takich jak antyoksydanty, oleje z ryb, pierwiastki śladowe.
We wtórnym zapobieganiu alergii na pierwsze miejsce wysuwa się redukcja narażenia na potencjalne alergeny. Obniżenie ekspozycji na alergeny prowadzi do zmniejszenia objawów choroby lub ich ustąpienia, zmniejszenia zapotrzebowania na leczenie farmakologiczne, a wreszcie - do wygaszenia cech zapalenia alergicznego. A zatem redukcja ekspozycji na alergeny jest podstawowym sposobem postępowania w alergii atopowej.
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.