Encefalopatia cukrzycowa – przyczyny, objawy i leczenie

Encefalopatia cukrzycowa jest jednym z najmniej znanych powikłań cukrzycy typu 1 i cukrzycy typu 2. Pojęcie encefalopatia (gr. enkephalikos – mózgowy, pathos - choroba, cierpienie) to pojęcie odnoszące się do przewlekłego lub trwałego uszkodzenia mózgu, które prowadzi do różnego rodzaju zaburzeń zachowania. Wywoływać je może wiele czynników: choroby, zatrucia, urazy głowy czy ciąża.

O zaburzeniach czynności poznawczych, których przyczyną są związane z cukrzycą zaburzenia gospodarki węglowodanowej zaczęto mówić w latach 20. XX wieku. Termin encefalopatia cukrzycowa pojawił się w latach 50. Do dziś jednak nie opracowano jej definicji czy kryteriów diagnostycznych.

Cukrzyca (DM, diabetes mellitus) to przewlekła, nieuleczalna choroba cywilizacyjna, na którą choruje coraz więcej osób. Zgodnie z definicją WHO (Światowa Organizacja Zdrowia) to grupa chorób metabolicznych cechujących się hiperglikemią wynikającą z defektu wydzielania lub działania insuliny.

Cukrzycę dzieli się na cztery typy. To: cukrzyca typu 1, cukrzyca typu 2, cukrzyca ciążowa, inne specyficzne typy cukrzycy.

Najczęstsze postaci cukrzycy wynikają ze zmniejszonej wrażliwości tkanek na insulinę oraz upośledzenia wydzielania insuliny, niedoboru insuliny związanego z niszczeniem komórek wysp trzustki bądź zmian hormonalnych związanych z okresem ciąży (tzw. cukrzyca ciężarnych).

Z cukrzycą, zwłaszcza nieleczoną bądź źle kontrolowaną, wiąże się wiele powikłań i zagrożeń dla zdrowia i życia. Co uszkadza cukrzyca? Przewlekła hiperglikemia wiąże się z zaburzeniem czynności i niewydolnością różnych narządów, zwłaszcza oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych. Zgodnie z raportem Światowej Organizacji Zdrowia cukrzyca jest główną przyczyną ślepoty, niewydolności nerek, zawału serca, udaru mózgu i amputacji kończyn dolnych. Cukrzyca to także powikłania neurologiczne.

Podłożem wielu powikłań cukrzycy są postępujące zmiany naczyniowe obejmujące tak małe, jak i duże naczynia. W rozwoju encefalopatii cukrzycowej udział mają zarówno zaburzenia gospodarki węglowodanowej, jak i pojawiający się w przebiegu cukrzycy przewlekły proces zapalny.

Encefalopatia cukrzycowa jest spowodowana trwającą latami przewlekłą hiperglikemią, ale i przemijającymi, powtarzającymi się stanami hipoglikemii. Ma to związek z tym, że glukoza jest podstawowym materiałem energetycznym dla komórek nerwowych, a zarówno hiperglikemia, jak i hipoglikemia mogą być toksyczne dla neuronów. W konsekwencji mogą pojawiać się niepożądane zmiany czynności elektrycznej komórek nerwowych oraz ich struktury, a także wydzielania przez nie neuroprzekaźników. Zmiany powiązane z cukrzycą to także atrofia istoty białej, zanik kory mózgu czy zwłóknienie opon mózgowo-rdzeniowych.

W przebiegu cukrzycy mogą pojawić się dwa typy encefalopatii cukrzycowej. To: encefalopatia pierwotna, będąca skutkiem hiperglikemii i niedostatecznego działania insuliny, encefalopatia wtórna, spowodowana zmianami niedokrwiennymi będącymi następstwem mikroangiopatii, ale i będąca wynikiem ciężkich hipoglikemii.

Podstawowym objawem encefalopatii cukrzycowej jest stopniowe, wolno narastające zaburzenia funkcji poznawczych, takie jak zaburzenia pamięci, trudności z porozumiewaniem się z otoczeniem czy zaburzenia myślenia abstrakcyjnego, ale i zmiany zachowania, takie jak drażliwość czy wybuchy złości. Pojawiają się również zawroty głowy i zaburzenia równowagi. Zaburzenia funkcji poznawczych w cukrzycy wydają się być ściśle związane z czasem trwania choroby, stopniem kontroli metabolicznej oraz z obecnością przewlekłych powikłań.

Ponieważ nie istnieją kryteria i badania, które pozwalałyby na rozpoznanie encefalopatii cukrzycowej, osoby, które zmagają się z cukrzycą oraz niepokojącymi objawami wskazującymi na powikłania choroby, powinny skontaktować się nie tylko z diabetologiem, ale i neurologiem. Na etapie diagnostyki bardzo ważne jest wykluczenie innych przyczyny zaburzeń funkcji poznawczych. U pacjentów w wieku podeszłym dysfunkcje mogą wskazywać na zaburzenia otępiennie (np. chorobę Alzheimera), u osób młodszych zaburzenia mogą mieć związek z wieloma różnymi jednostkami chorobowymi czy nieprawidłowościami.

W diagnostyce encefalopatii cukrzycowej wykorzystuje się nie tylko dane pochodzące z wywiadu lekarskiego (badanie podmiotowe) czy badania przedmiotowego (fizykalne), ale i badań zarówno laboratoryjnych, jak i obrazowych (to np. tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny). Ponieważ zmian w układzie nerwowym, które pojawią się w związku z rozwojem cukrzycy nie można cofnąć, bardzo ważne jest zapobieganie ich pojawieniu się.

Kluczowe jest przestrzeganie zaleceń lekarskich dotyczących leczenia cukrzycy. Najbardziej istotne jest przyjmowanie zaleconych leków (insuliny czy doustnych leków przeciwcukrzycowych) oraz prowadzenie zdrowego trybu życia.