Herpes – jakie choroby u ludzi wywołują herpeswirusy?

Herpes, czyli herpeswirusy (łac. Herpesviridae, od gr. herpeton - pełzać) to grupa dsDNA wirusów (o genomie z dwuniciowym DNA), które pasożytują na zwierzętach i ludziach. To jedne z najbardziej rozpowszechnionych patogenów, a Herpeswirusy to jedna z największych rodzin wirusowych.

Dotychczas naukowcom udało się zidentyfikować ponad dwieście wirusów będących przedstawicielami grupy. W taksonomii herpeswirusów wyróżnia się trzy podrodziny:

• Alphaherpesvirinae,
• Betaherpesvirinae,
• Gammaherpesvirinae.

Herpeswirusy patogenne dla człowieka reprezentują wszystkie trzy podrodziny Herpesviridae. Warto wiedzieć, że ludzkie herpeswirusy u osób z prawidłowo funkcjonującym układem immunologicznym wywołują zwykle choroby o przebiegu łagodnym lub bezobjawowym. Groźne stają się wówczas, gdy zawodzi kontrola układu immunologicznego.

Patogeny pasożytują na zwierzętach i ludziach. Osiem spośród nich wywołuje choroby u człowieka. W przyjętej taksonomii herpeswirus oznaczone są HHV-1 do HHV-8 (Human Herpesvirus).

W podrodzinie Alphaherpesvirinae wyróżnić można:

• wirusy opryszczki pospolitej z rodzaju Simplexvirus takie jak Human herpesvirus 1 (HHV-1), ludzki herpeswirus typu 1, zwyczajowo Herpes simplex virus 1 (HSV-1) - wirus opryszczki pospolitej typu 1, herpeswirus typu 1 oraz Human herpesvirus 2 (HHV-2), ludzki herpeswirus typu 2, zwyczajowo Herpes simplex virus 2 (HSV-2) - wirus opryszczki pospolitej typu 2, herpeswirus typu 2
• wirus ospy wietrznej oraz półpaśca z rodzaju Varicellovirus ludzki herpeswirus typu 3, określany zwyczajowo jako zwyczajowo Varicella-zoster virus (VZV)

W podrodzinie Bethaherpesvirinae wyróżnia się:

• wirus cytomegalii, herpesvirus typu 5, należący do rodzaju Cytomegalovirus, zwyczajowo określany jako cytomegalowirus (CMV, HCMV),
• wirus rumienia nagłego, będący ludzkim ludzki herpeswirusem typu 6, Human herpesvirus 6 (HHV-6),
• wirus HHV-7, zwany również jako human herpesvirus 7 (HHV-7. Przez lekarzy nazywany jest ludzkim herpeswirusem typu 7

W podrodzinie Gammaherpesvirinae wyróżnić można:

• wirus Epsteina-Barr (EBV), inaczej human herpesvirus 4 (HHV-4). Nazywany ludzkim herpesvirusem typu 4,
• HHV-8 Wirus mięsaka Kaposiego (KSHV), ludzki herpesvirus typu 8,

HV-1 Wirus opryszczki pospolitej (HSV-1) α (Alfa) wywołuje takie choroby jak:

• opryszczka wargowa (twarzy) i narządów płciowych (głównie warg sromowych),
• opryszczka jamy ustnej i przełyku,
• zapalenie płuc, zapalenie mózgu,
• poprzeczne zapalenie rdzenia kręgowego,

HHV-2 Herpes simplex virus-2 (HSV-2) α jest przyczyną takich jednostek jak opryszczka wargowa i narządów płciowych, HHV-3 Wirus ospy wietrznej i półpaśca (VZV) α - wywołuje ospę wietrzną i półpasiec, HHV-4 Wirus Epsteina-Barr (EBV), limfokryptowirus γ (Gamma) odpowiada za takie choroby jak mononukleoza zakaźna, ale i zmiany nowotworowe. To czynnik etiologiczny np. chłoniaka Burkitta, HHV-5 Cytomegalowirus (CMV) β (Beta), który leży u podłoża cytomegalii, HHV-6 Wirus rumienia nagłego β, który wywołuje gorączkę trzydniową, zapalenie płuc, chłoniaka nieziarniczego, limfadenopatię, HHV-7 β (wprawdzie nie dowiedziono związku z żadną chorobą, ale podejrzewa się, iż działa wspólnie z HHV-6), HHV-8 Wirus mięsaka Kaposiego γ mięsak Kaposiego, pierwotny chłoniak wysiękowy, niektóre typy choroby Castlemana.

Niektóre choroby i dolegliwości wywołane przez wirusy z rodziny Herpes są dość powszechne. Należy do nich opryszczka wargowa, ospa wietrzna i półpasiec, mononukleoza zakaźna i cytomegalia.

Opryszczka wargowa

Za rozwój dolegliwości związanych z opryszczką wargową odpowiedzialny jest wirus opryszczki pospolitej, czyli HSV-1 (Herpes simplex virus 1), a niekiedy HSV-2, który odpowiada za opryszczkę narządów płciowych.

Opryszczka wargowa manifestuje się pojawieniem małych, bolesnych pęcherzyków zapalnych w okolicy ust. Te są wypełnione bezbarwnym płynem, a kiedy pękają, pozostawiają bolesne owrzodzenia oraz nadżerki. Do zakażenia dochodzi podczas kontaktu z wydzieliną pęcherzykową, śliną lub bezpośrednio ze skórą osoby w aktywnej fazie choroby.

Ospa wietrzna

Ospa wietrzna to powszechna choroba wieku dziecięcego, którą wywołuje wirus ospy wietrznej i półpaśca – VZV (Varicella-Zoster Virus, Herpes zoster). Choroba manifestuje się charakterystyczną, swędzącą wysypką. Pojawia się także gorączka, ból głowy, osłabienie i bóle mięśni. Wysypka na początku przyjmuje postać czerwonych plamek, które z czasem przekształcają się w grudki, a potem w wypełnione surowiczym płynem pęcherzyki.

VZC, dokładnie jak większość Herpeswirusów, pozostaje w komórkach nerwowych nosiciela. Jego reaktywacja u dorosłych skutkuje pojawieniem się półpaśca. Choroba cechuje się pęcherzykową wysypką, która zwykle lokalizuje się w obrębie pasa oraz silnym bólem skóry. Ból ten jest wynikiem namnażania się wirusa w komórkach nerwu unerwiającego ten konkretny obszar skóry.

Mononukleoza zakaźna

Mononukleoza zakaźna, nazywana chorobą pocałunków, którą wywołuje wirus Epstein-Barr – EBV. Jest on najczęściej przekazywany wraz ze śliną osoby zakażonej. Choroba objawia się gorączką, powiększeniem węzłów chłonnych oraz wątroby i śledziony, bólami głowy, złym samopoczuciem, rozkojarzeniem, przewlekłym zmęczeniem, ogólnym osłabieniem, utratą łaknienia.

Cytomegalia

Zakażenie wirusem cytomegalii - CMV (Cytomegalovirus) zazwyczaj wywołane jest poprzez kontakt z wydzielinami organizmu (np. ślina) osób będących nosicielami. Szacuje się, że wirus ten jest obecny nawet u połowy populacji, w większości przypadków nie wywołuje jednak żadnych objawów chorobowych. U niektórych osób mogą rozwinąć się symptomy grypopodobne, takie jak ból gardła czy gorączka.

U osób z prawidłowym układem odpornościowym zakażenie przebiega bezobjawowo lub łagodnie. Zakażenia wrodzone oraz zakażenia u osób z niedoborami odporności stanowią poważny problem medyczny. Co istotne, CMV po zakażeniu pierwotnym pozostaje w organizmie w postaci utajonej. Reaktywuje się w stanach niedoboru odporności.

Wirusy opryszczki zwykłej (Herpes Simplex Virus - HSV, human herpesvirus - HHV) stanowią problem dla wielu pacjentów. Do potwierdzenia infekcji wywołanych tego rodzaju wirusami czasami potrzebne bywają badania mikroskopowe zeskrobin z dna pęcherzyka, testy wykrywające przeciwciała przeciwko wirusowi, procedura hodowli oraz izolacji wirusa, badanie PCR, które umożliwia wykrycie DNA patogenu.

Herpes simplex virus (HSV-1/2) IgM wykorzystywane jest do wykrywania obu typów wirusów. Pozwala na jakościowe oznaczenie przeciwciał IgM specyficznych wirusa opryszczki zwykłej HSV.

Wirusy z grupy herpes są szeroko rozpowszechnione wśród ludności wszystkich kontynentów. Jakie postępowanie lecznicze powinno się wdrożyć u pacjentów zakażonych wirusem opryszczki wargowej, a jakie u zakażonych cytomegalowirusem?

Warto zdawać sobie sprawę, że popularnej opryszczki wargowej nie da się w pełni wyleczyć. Objawy wywołane przez wirus opryszczki pospolitej typu 1 (HSV-1) można zniwelować poprzez podawanie takich środków przeciwwirusowych jak acyklowir, famcyklowir i walacyklowir. Środki te hamują namnażanie chorobotwórczych wirusów , a także sprawiają, że objawy chorobowe utrzymują się nieco krócej, jednak nie powodowują całkowitego wyleczenia.

Opryszczkę narządów płciowych, w większości przypadków wywołuje wirus opryszczki pospolitej typu 2. Objawy wywołane Herpes simplex virus-2 (HSV-2) również polega na stosowaniu środków farmakologicznych o działaniu przeciwwirusowym. Leki te zmniejszają nasilenie objawów. Chorym zazwyczaj przepisuje się leki zawierające acyklowir, famcyklowir lub walacyklowir.

W przypadku mononukleozy zakaźnej, choroby, która jest wywoływana przez wirus Espteina-Barr (EBV), terapia polega na niwelowaniu pojawiających się u pacjenta objawów chorobowych. W przebiegu chory może uskarżać się np. na gorączkę, ból gardła czy ogólne osłabienie.

W leczeniu wykorzystuje się zarówno leki przeciwbólowe, przeciwgorączkowe jak i przeciwwirusowe. Czasami pacjentom podaje się także preparaty miejscowe w postaci aerozolu (zazwyczaj leki te zawierają w składzie benzydaminę lub lidokainę).

HHV-3, czyli wirus ospy wietrznej i półpaśca zwalcza się przy użyciu leków przeciwgorączkowych, przeciwświądowych oraz przeciwbólowych. Leczenie jest objawowe. Specjalista może zalecić również zastosowanie leku zawierającego substancję o nazwie acyklowir.

Podstawową metodą przeciwdziałania chorobie jest izolacja pacjentów do momentu zaschnięcia zmian skórnych. W wielu placówkach medycznych można także zaszczepić się przeciwko ospie wietrznej. Szczepienie to należy do szczepionek zalecanych i płatnych. Kosztuje około 280 złotych.