Jałowiec – gatunki i odmiany, właściwości i wykorzystanie

Jałowiec (Juniperus L.) to rodzaj roślin iglastych należący do rodziny cyprysowatych. Występuje na wszystkich kontynentach półkuli północnej w strefie klimatu umiarkowanego i subpolarnego, również w górach w strefie międzyzwrotnikowej.

W obrębie rodzaju wyróżnia się około 50 gatunków, z czego w Polsce - w warunkach naturalnych - spotykane są dwa. To jałowiec pospolity (Juniperus communis L.) i jałowiec sabiński, inaczej jałowiec sawina (Juniperus sabina L.). Wiele gatunków i ich odmian uprawianych jest jako rośliny ozdobne.

Inne gatunki Juniperus to:

• Juniperus bermudiana L. – jałowiec bermudzki
• Juniperus chinensis L. – jałowiec chiński
• Juniperus deppeana Steud – jałowiec grubokory
• Juniperus excelsa M.Bieb. – jałowiec grecki, jałowiec wyniosły
• Juniperus horizontalis Moench – jałowiec płożący
• Juniperus × media Dmitr. – jałowiec pośredni
• Juniperus occidentalis Hook. – jałowiec zachodni
• Juniperus oxycedrus L. – jałowiec kolczasty
• Juniperus phoenicea L. – jałowiec fenicki
• Juniperus procumbens (Siebold ex Endl.) – jałowiec rozesłany
• Juniperus rigida Siebold & Zucc. – jałowiec sztywny, jałowiec nadbrzeżny
• Juniperus scopulorum Sarg. – jałowiec skalny
• Juniperus squamata Buch – jałowiec łuskowaty
• Juniperus virginiana L. – jałowiec wirginijski.

Pokrój jałowca jest bardzo zróżnicowany. Spotykane są zarówno wysokie drzewa osiągające do 40 m wysokości, jak i płożące krzewy. Rośliny mają sztywne i kłujące igły. Charakterystyczne dla rodzaju są szyszkojagody, które w postaci dojrzałej są kulistawe, w kolorze od fioletowego do czarnego. Na każdej łusce nasiennej powstaje od jednego do trzech nasion.

Jałowiec sabiński, inaczej jałowiec sawina (Juniperus sabina L.) zawiera sabinol o nieprzyjemnym zapachu wyczuwalnym po roztarciu gałązek. To silnie trujący jałowiec. Spożycie jego niebieskawych owoców wywołuje wymioty, stany zapalne żołądka i jelit. Może prowadzić do zgonu.

Juniperus sabina często jest uprawiany jako roślina ozdobna w ogródkach i parkach. Nadaje się do ogrodów skalnych, na murki, w trawnikach. Popularne gatunki rośliny to:

• jałowiec sabiński Tamariscifolia
• jałowiec sabiński Variegata
• jałowiec sabiński Mas
• jałowiec sabiński Blue Danube.

Jałowiec pospolity (Juniperus communis L.) to gatunek zawsze zielonego krzewu, który ma niewielkie wymagania glebowe. Rośnie nawet na glebach jałowych. To wiecznie zielona roślina iglasta o krótkich szydłowatych liściach i czarnych owocach, który nie traci swoich liści nawet w okresie zimowym, jest często uprawiana jako krzew ozdobny.

Owoce jałowca są jadalne i olejkodajne, a także lecznicze. To popularna przyprawa nadająca potrawom leśny zapach oraz słodki, gorzkawo-palący smaki. W kuchni można wykorzystywać zarówno całe, jak i zmiażdżone ziarna owocu. Przyprawą są także ususzone gałęzie jałowca. W dymie jałowcowym wędzi się także wędliny, które zyskują charakterystyczny

Owoce jałowca to również cenny surowiec zielarski, spożywanie którego przynosi korzyści zdrowotne. Można go stosować zarówno wewnętrznie, jak i zewnętrznie w postaci naparów, odwarów i olejku, a także nalewki nazywanej jałowcówką.

Jakie są właściwości owoców jałowca? Szyszkojagody są zasobne w spore ilości garbników, olejku lotnego, cukrów, związków żywicznych, goryczy, kwasów organicznych oraz soli mineralnych. Dzięki temu owoc jałowca ma działanie antybakteryjne, odkażające, moczopędne oraz ułatwiające trawienie.

Jałowiec warto stosować wewnętrznie i zewnętrznie w przypadku:

• zapalenia dróg moczowych (ma właściwości moczopędne, antybakteryjne oraz antyseptyczne),
• problemów z wątrobą (wzmaga wydzielanie żółci),
• problemów ze strony układu pokarmowego (wspiera trawienie, zapobiega nadmiernej fermentacji treści pokarmowej w jelitach, zapobiega wzdęciom oraz zaparciom),
• przeziębienia (pomaga odblokować zatkany nos, udrażnia drogi oddechowe).
• trudno gojących się ran, ropni, stanów zapalnych skóry, żylaków i zmian łuszczycowych,
• łupieżu na skórze głowy,
• bólu zębów,
• reumatyzmu, nerwobóli, zapalenia korzonków,
• przeziębienia (łagodzi kaszel, udrażnia górne drogi oddechowe, rozgrzewa).

Gdzie kupić jałowiec? Owoce jałowca można kupić w sklepie spożywczym, a wyciągi czy olejki w sklepach zielarskich lub aptekach.

Jałowiec sabiński jest trujący. Mogą szkodzić jednak także owoce jałowca pospolitego, choć są zdrowe i aromatyczne. Dzieje się tak, gdy są spożywane w nadmiarze (zalecana dzienna dawka to 3-4 owoce jałowca dziennie) bądź konsumują je osoby, które nie powinny. Warto pamiętać, że przeciwwskazania do stosowania owoców jałowca to między innymi wrzody żołądka i dwunastnicy, zapalenie pęcherzyka żółciowego, krwiomocz i białkomocz czy stan zapalny błony śluzowej żołądka.