Nauka efektywnego kaszlu – na czym polega i kiedy są wskazana?

Nauka efektywnego kaszlu jest szczególnie ważna w przypadku osób chorujących na astmę, POChP czy pacjentów ze schorzeniami nerwowo-mięśniowymi. Są to osoby, które zmagają się z kaszlem, który jest nieefektywny, nie prowadzi do ewakuacji wydzieliny z drzewa oskrzelowego. To sprzyja zaleganiu wydzieliny w drogach oddechowych, przez co naraża pacjentów na niebezpieczne powikłania. To dlatego, by kaszel stał się bardziej skuteczny, należy zastosować odpowiednie techniki wspomagania wykrztuszania i wdrożyć naukę efektywnego kaszlu.

Kaszel to najczęstszy objaw chorób układu oddechowego. Jest odruchem obronnym, którego celem jest oczyszczenie dróg oddechowych z nadmiaru wydzieliny lub z ciał obcych. Powstaje na drodze odruchowej (mimowolnie) albo jest wywołany dobrowolnie.

Mechanizm odruchowy jest zapoczątkowany przez podrażnienie receptorów kaszlowych zlokalizowanych w krtani, tchawicy, oskrzelach, opłucnej i przeponie. Jeśli jest upośledzony, kaszel staje się nieefektywny. Dzieje się tak w przebiegu wielu chorób układu oddechowego, zarówno obturacyjnych (np. mukowiscydoza, astma, POChP, rozstrzenie oskrzeli), jak i restrykcyjnych (np. stan po resekcji tkanki płucnej, choroby nerwowo-mięśniowe, deformacje klatki piersiowej). Najważniejszą przyczyną nieefektywnego kaszlu jest osłabienie mięśni klatki piersiowej i brzucha.

Ponieważ skuteczność odruchu kaszlowego w dużym stopniu zależy od sprawności mięśni szkieletowych, bardzo ważne są ćwiczenia fizyczne zwiększające ich siłę. Ważna jest również dbałość o ogólną sprawność fizyczną, zawsze dostosowaną do ogólnego stanu zdrowia i możliwości pacjenta. Kluczowe są także takie ćwiczenia jak oddychanie z oporowanym oddechem czy oddychanie przeponowe.

Terapia oddechowa, tak jak i fizjoterapia, na przykład oklepywanie, sprężynowanie lub wibracja klatki piersiowej, drenaż ułożeniowy statyczny lub dynamiczny pomagają wyeliminować śluz z dróg oddechowych, zwiększyć sprawność oddychania i wzmocnić mięśnie oddechowe oraz wspomóc oczyszczanie dróg oddechowych z zalegającej wydzieliny. Istotną rolę odgrywa kinezyterapia oddechowa: zabiegi zwiększające efektywność kaszlu i nauka efektywnego kaszlu.

Wskazaniem do rehabilitacji oddechowej, wykonywania ćwiczeń oddechowych i nauki efektywnego kaszlu jest:

• duszność, trudności z oddychaniem o charakterze przewlekłym,
• obecność dużej ilości zalegającej wydzieliny, nieefektywny kaszel,
• nieprawidłowości w procesie wymiany gazowej prowadzące do jej upośledzenia (np. hipoksemia, czyli obniżenie ciśnienia parcjalnego tlenu we krwi tętniczej poniżej 60 mm Hg),
• częste zaostrzenia objawów, konieczność pomocy lekarskiej czy hospitalizacje,
• obniżenie jakości życia związane z niewydolnością płuc,
• zmniejszenie sprawności funkcjonalnej wskutek chorób układu oddechowego,
• problemy psychospołeczne towarzyszące schorzeniu układu oddechowego.

O konieczności i zakwalifikowaniu pacjenta do rehabilitacji oddechowej prowadzonej pod okiem specjalisty decyduje lekarz. W przebiegu chorób, którym towarzyszy niewydolny kaszel, dąży się do poprawy jego efektywności (zwiększenia ilości odkrztuszanej wydzieliny, ale i jej rozrzedzenia). Kluczową rolę pełni rehabilitacja oddechowa.

Zadaniem fizjoterapeuty prowadzącego rehabilitację oddechową jest nauczenie osoby chorej, jak prawidłowo oddychać, jak utrzymywać mięśnie oddechowe w dobrej kondycji. Jeśli schorzeniu towarzyszy obecność dużej ilości wydzieliny, konieczna jest również nauka technik efektywnego kaszlu (kaszel kontrolowany, kaszel wzmacniany, podwójne odkaszlnięcie, intensywny wdech, odkaszlnięcie połączone z intensywnym wdechem).

Celem ćwiczeń oddechowych jest zwiększenie pojemności płuc i siły mięśni oddechowych, zaktywizowanie różnych torów oddechowych, a także zwiększanie ruchomości przepony oraz stawów klatki piersiowej oraz nauka efektywnego kaszlu i wydalanie zalegającego w oskrzelach. Jak zwiększyć wydolność płuc? Wiele mówi się o skuteczności technik głębokiego oddychania. Zaleca się na przykład stosowanie ćwiczeń oddechowych zmuszających do przedłużonego wydechu (wykorzystanie np. butelki z wodą).

Wskazane są spacery, ćwiczenia przepony, gimnastyka oddechowa, oddychanie przez częściowo zamknięte usta. Nie mniej ważne jest sukcesywne i stopniowe wydłużanie dystansów podczas spacerów oraz zwiększanie poziomu trudności poprzez (np. stosowanie większej ilości powtórzeń).