Nerwica a agresja

Agresja (łac. aggresio – napaść) to zachowanie prowadzące do szkód fizycznych lub/i psychicznych. Zachowania agresywne świadczą o niezdolności trzymania afektu i kontrolowania swoich reakcji emocjonalnych. Gniew, złość, niezadowolenie, irytacja, rozdrażnienie mogą wyzwolić niepohamowaną chęć rozładowania nieprzyjemnego napięcia psychicznego w postaci krzyków, wyzwisk, bicia czy niszczenia mienia.

Agresja to jedna z trzech metod rozwiązywania konfliktów. Niestety, agresywność jest najmniej skuteczną metodą radzenia sobie z frustracjami. Alternatywę stanowi albo uległość (również nie najlepsza metoda), albo asertywność – strategia najbardziej konstruktywna. Asertywność to umiejętność walki o poszanowanie osobistych praw z uwzględnieniem dobra drugiego człowieka. Jaki jest jednak związek agresji z nerwicą?

Zwykło się przyjmować, że agresja to skutek frustracji, więc zachowania agresywne mogą składać się na złożony obraz kliniczny zaburzeń nerwicowych. Należy jednak mieć świadomość, że wyróżnia się wiele rodzajów agresji, np. agresję werbalną, agresję fizyczną, agresję instrumentalną czy autoagresję – skierowanie złości na siebie, np. w postaci samookaleczeń, które mogą pojawić się w nerwicy natręctw.

Poza tym, przemoc, złość i nieoczekiwane wybuchy gniewu mogą inicjować u ofiar agresji zaburzenia lękowe, permanentne uczucie strachu, wzmożony odruch orientacyjny i intensyfikację reakcji, które mają za zadanie asekurować przed wrogością agresora. Zatem wydaje się, że związek na linii agresja-nerwica ma charakter dwukierunkowy. Z jednej strony, zachowania agresywne mogą stanowić objaw nerwicy, a z drugiej strony, agresja innych stanowi przyczynę rozwoju zaburzeń nerwicowych.

Lęk to bardzo powszechny objaw psychopatologiczny obecny, np. w depresji, zaburzeniach adaptacyjnych, fobiach czy nerwicy natręctw. Lęk to reakcja emocjonalna nieproporcjonalna do zagrożenia albo irracjonalny strach, który generuje się pod nieobecność realnego niebezpieczeństwa. Człowiek nie ma się czego bać, ale się boi – oto istota nerwicy. Nerwica to szczególny stan psychiczny odznaczający się brakiem spokoju i permanentną nadpobudliwością, której przyczyny chory zwykle nie jest w stanie sobie uświadomić.

Co może wywołać zaburzenia lękowe? Wśród przyczyn nerwicy wymienia się m.in.:

• wewnętrzne konflikty psychiczne (miedzy tym, co „muszę”, „powinienem” a tym, co „chcę”),
• konflikty motywacyjne,
• wydarzenia traumatyczne, np. w okresie dzieciństwa,
• nieodreagowane urazy psychiczne,
• perfekcjonizm,
• wygórowane wymagania i brak akceptacji porażek,
• frustracje,
• stres, trudne sytuacje życiowe,
• kryzysy rozwojowe,
• dysonans między presją otoczenia a osobistymi potrzebami.

Powyższe sytuacje nie tylko stanowią źródło stresu i psychicznego dyskomfortu, ale są także poważnymi wyzwaniami adaptacyjnymi, z którymi czasami ludzie sobie nie radzą i reagują skrajnym uczuciem lęku. Czasami lęk krystalizuje się w postaci agresji. Bowiem w rzeczywistości gniew i zachowania agresywne świadczą nie o mocy i sile jednostki, ale o jej słabości, nieumiejętności poradzenia sobie z sytuacją, która wyzwala strach, złość, która jest niewygodna. Agresja to przejaw braku odporności na stres albo obniżonego progu tolerancji na frustracje. Agresja to w rzeczywistości manifestacja słabości.

Jak widać, napady lęku, fobie, lęk wolnopłynący czy uogólniony, zaburzenia somatoformiczne czy dysocjacyjne, nie muszą objawiać się nerwowością rozumianą jako irracjonalny lęk, ale także nerwowością ujmowaną jako drażliwość, nastrój dysforyczny (irytacja), pobudzenie psychoruchowe, gniew i złość. Symptomatyka zaburzeń nerwicowych w dużej mierze zależy też od cech osobowości chorego i typu temperamentu. Flegmatycy i melancholicy wykazują skłonność do odczuwania permanentnego niepokoju, natomiast cholerycy mogą w sytuacjach frustracji częściej reagować agresją niż lękiem.

Jeszcze inni dokonują przekierowania źródła frustracji na samego siebie, dokonując autoagresji – karząc siebie samego za odczuwane emocje, lęki i poczucie niedopasowania społecznego. Zaburzenia nerwicowe to dysfunkcje bardzo złożone i zróżnicowane, które mogą się objawiać skrajnie różnie u poszczególnych pacjentów. Nie sposób podać „uśrednionego obrazu nerwicy”, gdyż taki nie istnieje. Jedni kompulsywnie myją sobie dłonie, drudzy unikają sytuacji stresowych, a jeszcze innym towarzyszą konwulsje, drgawki i uczucie duszności, np. podczas ataku paniki. Zarówno stałe uczucie niepokoju, jak i furia czy agresja, świadczą o zaburzeniach nie tylko zachowania, ale także trudnościach emocjonalnych, dlatego nie należy bagatelizować żadnych niepokojących objawów.