Osobowość a nerwica - rozwój cech osobowości, zaburzenia osobowości, rodzaje osobowości zaburzonych

Od najmłodszych lat ludzie uczą się nowych rzeczy, poznają świat i wykształcają indywidualne wzorce zachowań. Wraz z rozwojem umysłowym i fizycznym dojrzewa również ludzka osobowość. Na jej kształtowanie się wpływ mają zarówno czynniki genetyczne, jak i społeczne. W zależności od wykształconych wzorców postępowania i radzenia sobie ze stresem, ludzie w różnym stopniu mogą być narażeni na rozwój zaburzeń lękowych w młodości i dorosłym życiu.

W trakcie intensywnego rozwoju młodego człowieka niezwykle ważne jest jego najbliższe środowisko. Negatywny wpływ rodziny może powodować u dziecka utrwalanie się nieefektywnych wzorców radzenia sobie ze stresem i trudnościami. U dzieci narażonych na życie w patologicznych rodzinach zaburzone są podstawowe potrzeby. Niewystarczające zainteresowanie się dzieckiem i brak uczuć względem niego powoduje zaburzenie poczucia bezpieczeństwa oraz samooceny.

W dziecku rodzą się wewnętrzne konflikty, ponieważ nie ma oparcia w bliskich osobach. Zaniżone poczucie własnej wartości oraz brak wsparcia mogą być przyczyną narastania trudności i wykształcenia się stylu radzenia sobie polegającego na unikaniu.

Dzieciom z patologicznych rodzin towarzyszy również lęk i niepokój związany z nieprzewidywalnością sytuacji w domu. Z czasem taki wzorzec utrwala się i zostaje przeniesiony przez młodego człowieka również na inne dziedziny życia. W efekcie może to prowadzić do powstawania w dorosłości zaburzeń lękowych u takich osób.

Czynnik genetyczny jest w tym wypadku predyspozycją do rozwinięcia pewnych cech. Osoby, które cierpią na nerwicę mogły mieć biologiczne uwarunkowania nie do samej nerwicy, ale rozwoju cech takich, jak lękliwość czy skłonność do obsesji. Sam czynnik genetyczny nie jest bezpośrednią przyczyną powstawania nerwic. Oprócz biologii muszą zadziałać także zewnętrzne środowiskowe i kulturowe czynniki, by u danej osoby pojawiły się zaburzenia lękowe.

Wykształcone w młodości cechy osobowości mogą wywoływać u osób dorosłych objawy zaburzeń lękowych. W zależności od rozwiniętych umiejętności społecznych, genetycznych predyspozycji oraz wewnętrznych, psychicznych zasobów, ludzie są mniej lub bardziej podatni na nerwicę.

Osobowość w połączeniu z zewnętrznymi czynnikami może wpływać na rozwój nerwicy u danej osoby. Rozwinięcie takich cech, jak lękliwość, unikanie, życie przeszłością, silna potrzeba kontroli, nadmierna staranność oraz niska samoocena i brak akceptacji siebie mogą wpływać w przyszłości na samopoczucie jednostki. W połączeniu z niesprzyjającym oddziaływaniem środowiska zewnętrznego może stać się przyczyną rozwoju nerwicy.

Oprócz konkretnych cech osobowości, które mogą być w połączeniu z wpływem otoczenia przyczyną rozwoju nerwicy, należy także wymienić zaburzenia osobowości, które także zwiększają prawdopodobieństwo rozwoju zaburzeń lękowych.

Nieprawidłowy rozwój cech osobowości i zaburzenia funkcjonowania w społeczeństwie z tym związane są w wielu wypadkach przyczyną rozwoju choroby. Osoby z zaburzeniami osobowości mają ukształtowane nieprawidłowe wzorce reagowania i zachowania w trudnych, stresujących sytuacjach. Występują u nich zaburzenia emocjonalne, które mogą dodatkowo pogłębiać problemy psychiczne.

Zaburzenia osobowości mogące wpływać na powstawanie nerwicy przejawiają się u osób z wykształconą osobowością:

• Osobowość unikająca – osoby o tym typie osobowości niezbyt sprawnie radzą sobie z codziennymi problemami – napięciem emocjonalnym, kontaktami z innymi ludźmi oraz obowiązkami. Wycofują się z aktywnego życia, by móc ograniczać lęk związany z różnymi formami społecznych działań. U takich osób rozwijają się: fobia społeczna, zespół lęku uogólnionego, napady paniki lub zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne. Osoby te stosują przeważnie fantazjowanie jako mechanizm obronny. Pozwala im to na rozwiązywanie problemów w wyobraźni, zaspokajanie w ten sposób swoich potrzeb i podnoszenie swojej samooceny.

• Osobowość zależna – u osób z takim rodzajem zaburzenia osobowości często diagnozowane są: agorafobia, napady paniki i lęk przed pozostaniem bez pomocy. Jeśli u osoby z zależną osobowością rozwiną się zaburzenie lękowe, to towarzyszą im: ciągły niepokój, zmęczenie, napięcie mięśniowe, zaburzenia snu. Przyczyną napadów lęku są urastające do rangi wielkich problemów myśli o codziennych czynnościach i swojej życiowej sytuacji.

• Osobowość kompulsyjna – u tej grupy ludzi zaobserwować można takie cechy, jak perfekcjonizm, pracowitość i sumienność oraz wewnętrzna potrzeba realizowania zamierzonych celów. W tym przypadku zaburzenia lękowe przybierają formę natręctw, obsesji i fobii. Osoby te starają się ukrywać i maskować swoje problemy przed innymi ludźmi.

• Osobowość paranoiczna – ten typ osobowości charakteryzuje się nadmierną czujnością, przewlekłym niepokojem, gotowością do walki i ostrożnością. Występującym w tej grupie zaburzeniem jest zespół lęku ogólnego. Osoby takie stosują powszechnie mechanizm projekcji, czyli przypisują innym negatywne cechy i zachowania, pomijając i niedostrzegając własnych nieakceptowanych społecznie nawyków i działań.

Typ osobowości ma niebagatelny wpływ na ryzyko rozwoju nerwicy. Należy jednak pamiętać, że nie każda osoba z predyspozycją do nerwicy zachoruje na tę chorobę.

Źródła

1. Augustynek A., Wstęp do psychologii, Difin, Warszawa 2009, ISBN 978-83-7251-992-4.
2. Dudek D., Grabski B., Jaeschke R., Siwek M., Lęk w zaburzeniach psychicznych, Polskie Towarzystwo Psychiatryczne, Kraków 2011, ISBN 978-83-86826-00-2.
3. Klimasiński K., Elementy psychopatologii i psychologii klinicznej, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2000, ISBN 83-233-1414-4.
4. Myers D., Psychologia, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2003, ISBN 83-7150-695-3.