Przeszczep trzustki

Na świecie dokonuje się trzech typów transplantacji trzustki:

• przeszczepu samej trzustki, u pacjentów z typem 1 cukrzycy ze współwystępującymi, ciężkimi, częstymi epizodami hipoglikemii (obniżenia poziomu cukru poniżej normy), z jednoczesną prawidłową funkcją nerek,
• jednoczasowego przeszczepu trzustki i nerki, wówczas oba te narządy pochodzą od jednego dawcy – sytuacja ta jest lepsza dla biorcy z powodu słabiej wyrażonej odpowiedzi jego układu odpornościowego na obce tkanki niż w przypadku przeszczepienia dwóch różnych narządów; zatem prognoza przyjęcia się przeszczepu jest w tym typie pomyślniejsza,
• przeszczepu trzustki po uprzednim przeszczepie nerki – w tym wypadku każdy z narządów pochodzi od różnych dawców.

W Polsce dokonuje się równoczesnego przeszczepu dwóch narządów: trzustki i nerki (jest to najczęściej wykonywany rodzaj przeszczepu trzustki na świecie). Najlepiej przeprowadzić zabieg tuż przed koniecznością zastosowania dializ w leczeniu niewydolności nerki – jest tzw. przeszczep wyprzedzający, wyprzedza on bowiem konieczność leczenia nerkozastępczego. W przypadku udanej operacji przeszczepiona trzustka podejmuje pracę i zaczyna sprawować kontrolę nad gospodarką węglowodanową organizmu (odpowiednio reguluje poziomy cukrów) i spełnia wszystkie funkcje zdrowego, sprawnego narządu. Znika tym samym potrzeba codziennego podawania insuliny czy poddawania się dializom (zabiegom oczyszczającym krew z toksyn w przypadku zaprzestania pracy nerek).

Niestety jak w przypadku transplantacji każdej innej obcej tkanki pacjent musi przyjmować do końca życia leki (w postaci tabletek) hamujące czynność układu odpornościowego (zapobiegające rozpoznaniu przeszczepu jako tkanki obcej).

Oba narządy wszczepia się w obrębie miednicy – po wewnętrznej stronie talerzy kości biodrowych. Tętnice trzustki i nerki łączy się z tętnicami biodrowymi wewnętrznymi, tak aby zapewnić stały dopływ krwi wraz z substancjami odżywczymi i tlenem niezbędnymi dla prawidłowego funkcjonowania ich komórek. Nie zawsze przeszczepia się całą trzustkę, gdy jednak ma to miejsce, od dawcy pobiera się również fragment dwunastnicy (do której trzustka w warunkach prawidłowych przylega) i łączy się go z dwunastnicą biorcy, tak by przewód trzustkowy (którym enzymy trawienne wydzielane przez trzustke dostają się do przewodu pokarmowego) mógł uchodzić do jelita. Chorych narządów biorcy nie usuwa się, tak więc po przeszczepie posiada on 3 nerki i dwie trzustki.

Zdrowa trzustka wytwarza insulinę, która transportuje glukozę z krwiobiegu do mięśni, tkanki tłuszczowej i komórek wątroby, gdzie zostaje zużywana jako paliwo. U osób cierpiących na cukrzycę typu pierwszego, chora trzustka nie wytwarza wystarczającej ilości insuliny, a niekiedy nie produkuje jej wcale. Przez to glukoza gromadzi się w krwiobiegu, a poziom cukru we krwi jest wysoki. Przeszczepienie trzustki jest poważną operacją i wiąże się z pewnym ryzykiem, z tego względu nie każdy chory się jej poddaje. Ryzyko chorób serca i wielu innych powikłań jest w przypadku cukrzyków i tak wysokie, a operacja zwiększa dodatkowo to zagrożenie. Ze względu na wszystkie te czynniki przeszczepów trzustki wykonuje się zwykle u osób, które potrzebują także przeszczepu nerek.

Ze wszystkich wykonywanych transplantacji trzustki 75% przypadków stanowią przypadki jednoczesnego przeszczepu trzustki i nerek, 15% to przeszczepienia trzustki po wcześniej wykonanej transplantacji nerek, a tylko 10% stanowią transplantacje trzustki bez operacji nerek u pacjentów cierpiących na cukrzycę grożącą poważnymi powikłaniami. Alternatywę dla tego zabiegu stanowi przeszczep wysp trzustkowych, który jednak nie jest aż tak skuteczny, jak przeszczep całego organu.

Przeszczepienie trzustki nie jest wskazane u pacjentów, którzy:

• są lub byli chorzy na raka,
• mają infekcje, w tym żółtaczkę,
• cierpią na choroby płuc,
• są bardzo otyli,
• przebyli udar mózgu,
• cierpią na choroby układu krążenia, w tym choroby serca,
• palą papierosy, nadużywają alkoholu, są uzależnieni od narkotyków lub prowadzą bardzo niezdrowy tryb życia.

Operacja jednoczesnego przeszczepu dwóch ważnych dla życia narządów stanowi duże obciążenie dla organizmu. Musi się on przystosować do zupełnie nowych warunków:

• nowego rytmu wydzielania insuliny i nowej równowagi cukrowej,
• stopniowego cofania się niekorzystnych zmian metabolicznych, spowodowanych kumulacją zbędnych i szkodliwych produktów przemiany materii z powodu złej dotychczasowej funkcji nerek biorcy,
• przystosowania się do słabiej funkcjonującego układu odpornościowego z powodu leków immunosupresyjnych (hamujących aktywność tego układu) i zwiększonego tym samym ryzyka infekcji.

Pierwszy miesiąc po operacji jest okresem krytycznym, w tym bowiem czasie dochodzi do największej liczby odrzutów przeszczepionych organów.

Po przeszczepieniu trzustki może dojść do zatrzymania a nawet cofnięcia się niektórych, niekorzystnych zmian powstałych w trakcie trwania cukrzycy. Korzystne zmiany zauważa się:

• w układzie nerwowym – po kilku latach od operacji możliwa jest poprawa czucia dotyku, czynności ruchowych a także funkcji układu wegetatywnego,
• średnio nasilone zmiany oczne, spowodowane hiperglikemią mogą ulec zatrzymaniu a nawet poprawie,
• zmniejsza się ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego takich jak udar mózgu czy zawał serca.

Niestety nadal należy liczyć się z możliwym wystąpieniem zespołu stopy cukrzycowej.

Przeszczep trzustki, jak każdy zabieg chirurgiczny, związany jest z zagrożeniem krwotoku, niewydolności oddechowej, zawału serca lub udaru, infekcji lub wytworzenia ropnia, reakcji alergicznej na podane leki oraz wytworzenia blizn.

Zagrożenia specyficzne dla przeszczepu trzustki to:

• zakrzepica żył głębokich,
• powstanie zakrzepów w żyłach i tętnicach przeszczepionej trzustki,
• zapalenie trzustki,
• wyciek płynu z trzustki.

Ze względu na ryzyko odrzucenia przeszczepu chory musi przyjmować leki immunosupresyjne. Przeszczepienie trzustki wiąże się z poważnymi konsekwencjami i dużym ryzykiem. Jest to wybór tylko dla osób, u których nie ma innej możliwości leczenia, a ryzyko związane z funkcjonowaniem bez przeszczepu jest większe niż bez ewentualnego przeszczepu.W jego skład najczęściej wchodzą takie substancje jak cyklosporyna, azatiopryna i kortykosteroidy. Jednak ze względu na ryzyko odrzucenia przeszczepu ustalona na początku kombinacja i dawki leków mogą wymagać modyfikacji w odpowiedzi na aktualny stan pacjenta.

Chirurgiczne leczenie cukrzycy typu 1 wiąże się z ryzykiem, jak każdy przeszczep obcego organu. Jednak ma również wiele zalet, szczególnie dla osób z powikłaniami cukrzycy, takimi jak nefropatia cukrzycowa.

Źródła

1. Przeszczep trzustki
2. Otto-Buczkowska E. Cukrzyca - patogeneza, diagnostyka, leczenie, Borgis, Warszawa 2005, ISBN 83-85284-50-8
3. Fibak J. CHIRURGIA. Podręcznik dla studentów medycyny., Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2002, ISBN 83-200-2708-X
4. Pęczak L., Rowiński W., Wałaszewski J. Transplantologia kliniczna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2004, ISBN 83-200-2746-2
5. Dyszkiewicz W., Jemielity M., Wiktorowicz K. Transplantologia w zarysie, AM Poznań, Poznań 2009, ISBN 978-83-60187-84-5
6. Strojek K. Diabetologia, Termedia, Poznań 2008, ISBN 978-83-89825-08-7
7. Szczeklik A. (red.), Choroby wewnętrzne, Medycyna Praktyczna, Kraków 2011, ISBN 978-83-7430-289-0