Samotność a depresja

Pośród wielu przyczyn samotności można wskazać przyczyny psychologiczne – pewne predyspozycje psychiczne, charakterystyczne dla danego człowieka, mogą wpływać na doświadczanie samotności. Wśród nich można wyróżnić: niskie poczucie własnej wartości, niezdolność porozumiewania się, wrogość, strach, nastawienie obronne. Oto krótka charakterystyka każdego z nich:

• niskie poczucie własnej wartości – niska samoocena powoduje brak wiary we własne możliwości i zamykanie się w sobie. Z drugiej jednak strony reakcją na niskie poczucie własnej wartości może być próba przeceniania siebie. Obydwa style zachowań utrudniają kontakty z ludźmi, trudno jest bowiem budować głębokie relacje przy braku zaufania do siebie. Osoba taka ma trudność 
z okazywaniem i przyjmowaniem miłości bez poniżania się. Ponadto niska samoocena powoduje, że człowiek staje się nieśmiały, co w konsekwencji prowadzi do unikania kontaktów z ludźmi,
• niezdolność porozumiewania się – to najczęściej występująca przyczyna trudności w kontaktach z innymi. Brak umiejętności porozumiewania się rodzi poczucie samotności i izolacji nawet wtedy, gdy przynależymy do jakiejś społeczności,
• wrogość – może wynikać z nienawiści do samego siebie, która często kierowana jest w stronę innych ludzi. Jeśli takiej postawie towarzyszy negatywne nastawienie, odpycha to innych, a w konsekwencji powoduje samotność,
• strach – wynika często z lęku przed bliskim kontaktem, przed odrzuceniem, przed zranieniem (co może mieć swoje korzenie w przeszłości),
• nastawienie obronne – można tu wskazać postawy rywalizacji, zaborczości, niezależności, a także postawy roszczeniowe. Takie postawy rodzą nadmierny krytycyzm i brak tolerancji wobec innych, domaganie się bycia w centrum uwagi, manipulowanie innymi, co w konsekwencji oddala nas od innych 
i rodzi poczucie samotności.

Jeśli człowiek chce uniknąć samotności, zakłada się, że muszą zostać zaspokojone jego potrzeby rozwojowe. Zalicza się do nich: potrzebę akceptacji, potrzebę przynależności, umiejętności społeczne. Oto ich krótki opis:

• potrzeba akceptacji – rodzice mogą wyrażać akceptację w różny sposób, np. poprzez przytulenie, pogłaskanie, spędzanie wspólnie z dzieckiem czasu wolnego. Jeśli brakuje takich pozytywnych, ciepłych odniesień w relacjach pomiędzy dzieckiem a rodzicami, tzn. gdy dzieci są zbyt surowo karane, poniżane, rodzice okazują brak zainteresowania dzieckiem itp., prowadzi to do rozwoju u dziecka poczucia niskiej wartości. Konsekwencją tego jest m.in. wycofanie z kontaktów społecznych, poczucie osamotnienia i przekonanie o niezasługiwaniu na miłość. Może być jednak odwrotnie, osoby takie nadmiernie absorbują sobą otoczenie, narażając się tym samym na doświadczenie odrzucenia. W efekcie osoby takie mają trudność w ufaniu innym, co z kolei utrudnia nawiązywanie głębszych relacji. Zaś niskie poczucie własnej wartości i brak akceptacji stanowią podłoże osamotnienia,
• potrzeba przynależności – każdy człowiek potrzebuje bliskich więzi z innymi ludźmi. Izolacja z najbliższymi rodzi niepokój i emocjonalną powściągliwość. Sytuacja separacji z jednym z rodziców powoduje, że po jego powrocie dziecko mocno związuje się z tym rodzicem. Można takie zachowanie odczytać jako obawę przed ponownym rozstaniem. W perspektywie rosnącej liczby rozwodów można zrozumieć, dlaczego wielu ludzi doświadcza osamotnienia i wyobcowania,
• umiejętności społeczne – brak umiejętności społecznych skutkuje nieumiejętnością właściwego zachowania. Osoby takie cechują się brakiem wrażliwości na potrzeby innych oraz brakiem umiejętności podtrzymywania poprawnych relacji z innymi ludźmi. Ponadto mają skłonność do manipulowania ludźmi, co skutkuje odrzuceniem, rozczarowaniem, 
a w konsekwencji zwiększa ich osamotnienie.

Przyczyny społeczne – stwierdza się, że szybkie przemiany społeczne rodzą izolację ludzi od siebie, pozbawiają ich bliskich kontaktów ze sobą, przyczyniając się tym samym do problemu samotności. Do zjawisk społecznych, przyczyniających się do poczucia samotności, zalicza się: telewizję, mobilność, rozwój techniki oraz urbanizację.

Wyżej wymienione przyczyny samotności nie pozostawiają wątpliwości, że człowiek narażony jest na potencjalne doświadczanie uczuć depresyjnych. Symptomem osamotnienia jest niskie poczucie własnej wartości oraz brak wiary w siebie. Powoduje to, że człowiek doświadcza niepowodzeń w kontaktach z innymi, co w konsekwencji prowadzi do dalszego obniżania się samooceny, pogłębiając problem. Niezdolni do nawiązywania kontaktów ludzie zamykają się w sobie, zniechęcając się do podejmowania aktywności w przekonaniu, że nikt ich nie rozumie. Człowiek przeżywający depresję w wyniku poczucia samotności doświadczać może braku nadziei prowadzącego do rozpaczy, a nawet do myśli samobójczych. W sytuacji, gdy poczucie samotności staje się zbyt wielkie, samobójstwo wydaje się stwarzać możliwość wyjścia z sytuacji. Chęć popełnienia samobójstwa może też stanowić sposób zwrócenia na siebie uwagi osób, od których oczekiwaliby troski, zrozumienia, zainteresowania sobą. Przeżywanie depresji przez osoby samotne może je popychać do różnych form radzenia sobie z problemem, jak alkoholizm czy narkotyki, w celu poprawy nastroju, zmniejszenia uczucia pustki czy próby wygaszenia uporczywego uczucia samotności. Na ogół sposoby te zawodzą, a uporczywe uczucie samotności nie znika. To tylko powoduje powstawanie błędnego koła, które sprawia, że problem rozrasta się w swoim rozmiarze, zamiast zniknąć.

Warto na początek zastanowić się, co jest przyczyną przeżywania samotności. Jaka jest motywacja do trwania w takim doświadczaniu? Weryfikacja przyczyn może okazać się trudna, ale jest jednocześnie konieczna, aby móc konstruktywnie zacząć radzić sobie 
z problemem. Warto też zastanowić się nad tym, czy jest ktoś wśród bliskich, kto mógłby nam w tym pomóc. Warto podjąć próbę kontaktu z innymi ludźmi. Może to przynieść ulgę, zwłaszcza jeśli człowiek odczuwa brak bliskiej osoby bądź utratę kogoś ważnego. Warto też zastanowić się nad tym, co o sobie myślimy, jakie mamy zdanie na swój temat. Jeśli znajomi lub rodzina podkreślają, że nie doceniamy swoich możliwości, umiejętności, wskazywać to może na niską samoocenę. Dobrze byłoby nad tym popracować. A jeśli zadanie może okazać się zbyt trudne, warto poprosić o pomoc specjalistę. Rozmowa z psychologiem pozwoli nam spojrzeć na siebie z dystansu i bardziej realnie ocenić własny potencjał.

Samotność jest stanem, z którym należy walczyć. W przeciwnym razie może stać się ona przyczyną wielu zaburzeń psychicznych i problemów emocjonalnych. Istnieje wiele sposobów radzenia sobie z samotnością, a jednym z nich są grupy wsparcia – ostatnio jedne z najpowszechniejszych metod leczenia depresji.

Źródła

1. Crisp J., Turner M., Psychologia społeczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009, ISBN 978-83-01-15982-5.
2. Dudek D., Zięba A., Depresja – wiedzieć, aby pomóc, Krakowskie Wydawnictwo Medyczne, Kraków 2002, ISBN 83-88614-05-3.
3. Pużyński S., Depresje i zaburzenia afektywne, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2009, ISBN 978-83-200-3828-6.
4. Święcicki Ł., Depresja – zwykła choroba?, Urban & Partner, Wrocław 2010, ISBN 978-83-7609-276-8.