Terapia kognitywna – na czym polega i kiedy się ją stosuje?

Terapia kognitywna, inaczej terapia poznawcza, jest formą psychoterapii (inaczej terapia psychologiczna). To forma leczenia trudności i zaburzeń psychicznych, której skuteczność została udowodniona naukowo. Obecnie można doliczyć się około czterystu różnych podejść i około dziesięciu szkół psychoterapii, takich jak nurt psychoanalityczny, psychodynamiczny, poznawczo-behawioralny, humanistyczno-egzystencjalny, integracyjny czy systemowy.

Kluczową rolę w rozwoju psychoterapii poznawczej odegrał psychiatra Aaron Beck i psycholog kliniczny Albert Ellis (terapia racjonalno-emotywna, behawioralna terapia racjonalno-emotywna), którzy opracowali terapie oparte na podobnych założeniach. Celem pracy z pacjentem miała być zmiana negatywnych i dysfunkcyjnych przekonań, założeń i przewidywań na bardziej pozytywne i adaptacyjne.

Terapia kognitywna koncentruje się na teraźniejszości, należy do podejść zorientowanych na rozwiązywanie problemów. Nurt skierowany jest do pacjentów w różnym wieku, od dzieci w wieku przedszkolnym do osób w wieku podeszłym. Przystosowany jest do pracy indywidualnej, grupowej, ale także do terapii małżeńskiej i rodzinnej.

Nurty psychoterapeutyczne różnią się między sobą sposobem wyjaśniania powstawania zaburzeń i problemów psychologicznych, ale i sposobem pracy na sesjach.

Terapia poznawcza opiera się na założeniu, że sposób interpretowania wydarzeń i myślenia o różnych sytuacjach życiowych wpływa na stan emocjonalny i zachowanie. Oznacza to, że zaburzenia psychiczne to pochodne dysfunkcjonalnych struktur i procesów myślowych. Pojawiają się, gdy myśli i przekonania są zniekształcone, to jest gdy informacje są przetwarzane niezgodnie z tym, co naprawdę się dzieje.

Tym samym psychoterapia służy identyfikowaniu i modyfikacji dysfunkcyjnych założeń (ukształtowane w dzieciństwie przekonania, jacy jesteśmy) i myśli automatyczne (konsekwencja założeń).

Celem terapii jest zmiana sposobu postrzegania sytuacji. Jeśli zniekształcone lub nieprzystosowawcze myślenie wpływa na nastrój i zachowanie człowieka, to realistyczna ocena i zmiana myśli prowadzi do poprawy samopoczucia i zmiany sposobu postępowania.

Sesje terapii poznawczej mają określoną strukturę. Zwykle na początku spotkania analizowane jest zadanie domowe i komentowana poprzednia wizyta. Następnie omawiane są kolejne punkty programu terapeutycznego, zostaje ustalone zadanie na następny tydzień.

W psychoterapii poznawczej stosowane są różne procedury terapeutyczne, podkreśla się znaczenie współpracy i czynnego uczestnictwa pacjenta w jej procesie. Korzysta się z wielu technik mających na celu zmianę wzorców myślenia, emocji i zachowań.

Najczęściej wykorzystywane strategie i techniki to:

• technika restrukturalizacji przekonań, takie jak dyskusja, przekonywanie, psychoedukacja,
• techniki uczenia się umiejętności niezbędnych do radzenia sobie w trudnych sytuacjach, to jest odgrywanie scenek, ćwiczenie w różnych kontekstach społecznych, psychodrama, naśladowanie zachowań modela,
• dialog sokratejski, który polega na zadawaniu pytań ogólnych i sondujących oraz formułowaniu podsumowujących twierdzeń,
• techniki uczenia się rozwiązywania problemów, to znaczy formułowanie celów i sposobów działania, uczenie umiejętności samoobserwacji, rozpoznawania konsekwencji własnego zachowania czy umiejętności poszukiwania zachowań alternatywnych.

Terapia kognitywna jest terapią krótkoterminową, obejmuje mniej więcej 14-16 sesji. Na początku spotkania odbywają się raz w tygodniu, potem zwykle co miesiąc, a nawet raz na pół roku.

Początkowo terapię poznawczą wykorzystywano do leczenia depresji i zaburzeń lękowych. Obecnie wskazaniem jest również:

• depresja nawracająca,
• fobia społeczna,
• zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD),
• zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne,
• zaburzenia odżywiania,
• uzależnienia,
• choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD),
• zaburzenie stresowe pourazowe (PTSD),
• zaburzenia osobowości,
• schizofrenia,
• przewlekły ból,
• hipochondria.

Badania dowodzą, że terapia poznawcza jest najbardziej skuteczną formą pomocy w zaburzeniach depresyjnych oraz depresji u pacjentów hospitalizowanych, zaburzeniach lękowych uogólnionych, zespole lęku napadowego, fobii społecznej, problemach z nadużywaniem substancji psychoaktywnych, zaburzeniach odżywiania i problemach w związkach.