Układ pokarmowy człowieka - funkcje i choroby układu pokarmowego
Układ pokarmowy pełni nadzwyczaj ważną funkcję w organizmie - jest odpowiedzialny za proces odżywiania. Pokarm spożywany przez człowieka zostaje przekształcany, a dzięki temu dostarczana jest energia niezbędna do pełnienia różnorodnych funkcji życiowych. Układ pokarmowy posiada bardzo skomplikowany mechanizm działania. Co warto wiedzieć o układzie pokarmowym?
1. Funkcje układu pokarmowego człowieka
Główną rolą jaką spełnia układ pokarmowy jest pobieranie pokarmów i wody, następnie trawienie i wchłanianie. Przyswajanie odpowiednich dla organizmu składników odżywczych wspomaga prawidłowy rozwój i funkcjonowanie.
Układ pokarmowy człowieka zawiera przewód pokarmowy i gruczoły pokarmowe. Początkiem systemu jest jama ustna, w której dochodzi do mechanicznej obróbki pokarmu w celu przygotowania go do dalszego trawienia.
Rozdrobnienie, miażdżenie i mieszanie ze śliną pokarmu wspierane jest przez enzym trawienny. Funkcja przełyku polega na przetransportowaniu pokarmu z gardła do żołądka, w którym będzie on trawiony.
W układzie pokarmowym człowieka żołądek pełni priorytetową rolę. Dzięki posiadaniu dwóch ujść uniemożliwia on cofanie się zawartości znajdującej się w żołądku do przełyku. Zatrzymywanie pokarmu poprzez ten mechanizm pozwala przygotować go do dalszego trawienia.
O wielkości żołądka decyduje przede wszystkim napięcie jego ścian, wypełnienie, a także pozycja ciała. Kęs pokarmu wędruje do dwunastnicy, która jest pierwszym odcinkiem jelita cienkiego. Jest ono najdłuższym odcinkiem w układzie pokarmowym człowieka – mierzy ok. 8 metrów długości.
W jelicie cienkim odbywa się końcowy proces trawienia składników pokarmowych, a następuje ich wchłanianie. Kolejnym odcinkiem układu pokarmowego człowieka jest jelito grube, do którego trafiają niestrawione resztki pokarmu. Następnie są one formowane w kał i wydalane przez odbyt.
Zobacz także:
1.1. Funkcje gruczołów układu pokarmowego
W skład układu pokarmowego człowieka wchodzą również trzy gruczoły: ślinianki, trzustka i wątroba. Ślinianki wytwarzają ślinę wspierającą proces wstępnego trawienia, która posiada również właściwości bakteriobójcze.
Wątroba produkuje żółć, która jest niezbędna dla trawienia tłuszczy. Poza tym, magazynuje żelazo i witaminy A, D, K, B12 i C. Wątroba również filtruje krew i buforuje w niej poziom glukozy. Trzustka wytwarza sok trzustkowy, dzięki któremu możliwe jest trawienie białek i kolegenu.
2. Choroby układu pokarmowego
Każdy z odcinków przewodu pokarmowego niesie ze sobą współwystępowanie różnych chorób. Wyróżnia się następujące choroby jamy ustnej: nowotwory łagodne, zapalenie przyzębia, zapalenie dziąseł, opryszczkę, próchnicę, grzybicę, liszaje czy nadżerki.
Często występującymi chorobami ślinianek są: zapalenie i obrzęk ślinianek, rak ślinianek i gruczolak wielopostaciowy. Choroby przełyku, to np. refluks, dysfagia, achalazja, przełyk Barretta, WZW, marskość wątroby, ostra niewydolność wątroby, nowotwory, autoimmunologiczne zapalenie wątroby.
W żołądku mogą się rozprzestrzenić wrzody, nowotwory, nadkwasota, dyspepsja oraz może dojść do zapalenia żołądka. W chorobach trzustki wyróżnia się ostre zapalenie trzustki, rak trzustki i insulinomę.
Najczęściej występującymi chorobami jelita cienkiego są: celiakia, wrzody dwunastnicy, choroby pasożytnicze i rak jelita cienkiego. Bardzo często występuje również zespół jelita drażliwego i choroba Leśniowskiego-Crohna atakująca cały układ pokarmowy.
W chorobach jelita grubego występuje: ostre zapalenie wyrostka robaczkowego, hemoroidy, nietrzymanie stolca, rak jelita grubego, zaparcia, zakażenia i wrzodziejące zapalenie jelita grubego.
2.1. Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy
Choroba wrzodowa charakteryzuje się obecnością wrzodów trawiennych, czyli ubytków w błonie śluzowej. Jest jedną z najczęstszych chorób przewodu pokarmowego, występuje u około 5-10% ludzi dorosłych.
Przyczyny schorzenia to:
- zakażenie Helicobacter pylori,
- leki przeciwzapalne,
- palenie papierosów,
- nadczynność przytarczyc,
- zespół rakowiaka.
Chorobę diagnozuje się na podstawie gastroskopii. Dzięki temu badaniu, polegającemu na zaglądaniu do wnętrza układu pokarmowego za pomocą specjalnego przyrządu z włóknami światłowodowymi, można pobrać próbki tkanek i wykluczyć obecność nowotworu, a także potwierdzić zakażenie wirusem Helicobacter pylori.
Choroba wrzodowa najczęściej objawia się charakterystycznym bólem zlokalizowanym w nadbrzuszu. Zazwyczaj ten ból pojawia się około 1-3 godzin po posiłku i można złagodzić go lub całkowicie wyeliminować poprzez zażycie leków zobojętniających kwas solny.
Bóle, które pojawiają się w nocy lub nad ranem, a przede wszystkim na czczo, oznaczają wrzody dwunastnicy. Dolegliwości mają charakter nawracający i pojawiają się co kilka miesięcy.
Dodatkowe symptomy stanowią zgaga i kwaśne lub gorzkie odbijanie się treści żołądkowej. W terapii główną rolę odgrywa leczenie zakażenia Helicobacter pylori oraz stosowanie blokerów pompy protonowej i H2-blokerów.
Zachowanie, które wspomaga leczenie, powinno opierać się na wprowadzeniu zdrowej diety, zaprzestaniu palenia papierosów i unikaniu niektórych leków wrzodotwórczych. Niektórzy chorzy muszą zostać poddani operacji na wrzody.
2.2. Choroby wątroby
Wirusowe zapalenie wątroby (w skrócie WZW), inaczej zwane żółtaczką, jest wywoływane przez kilka rodzajów wirusa. Wirusy te oznacza się literami alfabetu: A, B, C itd. Najczęściej występuje zakażenie spowodowane wirusem typu B i typu C.
Przebieg choroby może być zupełnie bezobjawowy – chory dowiaduje się o chorobie gastrologicznej przypadkiem w czasie badań przesiewowych. Jednak w części przypadków zapalenie przechodzi w postać przewlekłą, doprowadzając aż do marskości narządu.
Wirusowe zapalenie wątroby rozpoznaje się na podstawie badań laboratoryjnych. Niestety nie ma takich leków przeciwwirusowych, które pozwoliłyby na zwalczenie infekcji. Leczenie choroby jest objawowe i opiera się na zastosowaniu odpowiedniej diety oraz odpoczywaniu i leżeniu w łóżku.
Marskość wątroby to stan chorobowy, w którym prawidłowa tkanka wątroby zostaje zastąpiona tkanką łączną, co w konsekwencji prowadzi do stopniowego pogorszenia czynności i niewydolności tego narządu.
Przebudowa miąższu wątroby prowadzi do zmian w przepływie krwi w obrębie narządów jamy brzusznej. Rozwija się tak zwane nadciśnienie wrotne, które rzutuje na poszerzenie naczyń żylnych w przełyku oraz żołądku.
W Polsce marskość wątroby najczęściej wywołana jest przez wirusowe zapalenie wątroby typu B i C oraz nadużywanie alkoholu. Pozostałe przyczyny, które mogą spowodować marskość wątroby, to: autoimmunologiczne zapalenie wątroby i genetycznie uwarunkowane choroby przemiany materii - hemochromatoza oraz choroba Wilsona.
2.3. Choroby trzustki
Ostre zapalenie trzustki jest bardzo poważną chorobą układu pokarmowego. Przewlekłe zapalenie trzustki związane jest najczęściej z uzależnieniem od alkoholu. Choroba może toczyć się podstępnie, nie sprawiając żadnych dolegliwości.
Typowe są jednak tymczasowe zaostrzenia przypominające ból w nadbrzuszu, promieniujący w lewą stronę i okolice klatki piersiowej. Bóle nasilają się po spożyciu posiłku, występują nudności, czasami biegunka. W ciężkim przebiegu choroby chory może doświadczyć wstrząsu, który objawia się nagłym spadkiem ciśnienia. Leczenie jest prowadzone poprzez hospitalizację chorego, podczas której pozostaje on na ścisłej diecie.
Rak trzustki występuje częściej u mężczyzn i pojawia się zwykle po 60. roku życiu. Powszechnie wiadomo, że chorobie sprzyjają palenie papierosów i picie w dużej ilości kawy.
Jego objawy przypominają przewlekłe zapalenie trzustki: pojawiają się bóle w nadbrzuszu, utrata apetytu, spadek masy ciała. Z czasem mogą pojawić się żółtaczka i cukrzyca. Rak trzustki jest bardzo podstępną chorobą. Jeśli rak jest mało zaawansowany, to częściowe wycięcie trzustki może uratować do 30% chorych.
2.4. Choroby żołądka
Choroba refluksowa charakteryzuje się cofaniem treści żołądkowej do przełyku. Wpływa to na uszkodzenie i zapalenie błony śluzowej oraz pojawienie się zgagi. Główną przyczynę refluksu stanowi dysfunkcja mięśniowego zwieracza dolnego przełyku.
Zwieracz w warunkach prawidłowych nie pozwala na przejście kwaśnej treści pokarmowej w kierunku jamy. Choroba refluksowa jest uważana za dolegliwość cywilizacyjną i do jej przyczyn zalicza się m.in.: otyłość, ciążę, wiek i styl życia.
W refluksie niezmiernie ważne jest unikanie używek, czekolady, smażonych i tłustych potraw. Ważne jest powstrzymywanie się od jedzenia przynajmniej dwie godziny przed snem oraz używanie podwójnej poduszki.
Rak żołądka jest bardzo niebezpieczną chorobą. Uważa się, że występowaniu raka żołądka sprzyja spożywanie solonych i wędzonych pokarmów zawierających azotany. Początkowo chory nie odczuwa objawów bólu lub są one bardzo nietypowe i przebiegają pod postacią ucisku w nadbrzuszu.
Następnie pojawić się mogą: ogólny brak apetytu, chudnięcie oraz powiększenie węzłów chłonnych, a wreszcie ciągły ból. Choroby układu pokarmowego mogą występować u niemowląt, dzieci w wieku szkolnym i oczywiście dorosłych.
Najważniejsze objawy chorobowe to między innymi: bóle w jamie brzusznej, nudności, wymioty, odbijanie i zgaga, zaburzenia w oddawaniu stolca, krwotoki wewnętrzne, żółtaczka oraz stany gorączkowe. Do dolegliwości układu pokarmowego należą również: zespół jelita drażliwego oraz kamica pęcherza żółciowego.
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.