Wady wymowy – rodzaje, przyczyny, objawy i leczenie

Wady wymowy, inaczej zaburzenia artykulacji bądź dyslalia, to z definicji patologiczna, wadliwa realizacja fonemów powodująca zniekształcenia postaci fonetycznej lub fonologicznej wyrazów. Oznacza to nieprawidłowe wymawianie głosek, to jest inaczej, niż określa to ogólnie przyjęty wzorzec.

Istotą wady wymowy jest niemożność realizowania jednego, kilku lub kilkunastu dźwięków mowy zwanych fonemami. By umożliwić bądź ułatwić sobie zadanie, dziecko bądź dorosły stosuje:

• zniekształcanie głoski (deformacja),
• zastępowanie niewygodnej głoski inną łatwiejszą (substytucja),
• opuszczanie głoski (elizja).

W rezultacie mowa jest zniekształcona, często także niezrozumiała.

Wady wymowy u dzieci, tak jak i wady wymowy u dorosłych, mogą mieć różne przyczyny. Najczęściej odpowiadają za nie:

• zmiany anatomiczne narządów mowy i jamy ustnej, takie jak wady zgryzu, nieprawidłowa budowa podniebienia, zbyt duży język (makroglosja), krótkie wędzidełko podjęzykowe oraz języka, przerośnięty trzeci migdałek podniebienny, skrzywienie przegrody nosowej,
• problemy z funkcjonowaniem narządu słuchu,
• nieprawidłowa praca narządów mowy oraz ich niska sprawność, na przykład nieprawidłowe połykanie (połykanie infantylne),
• nieodpowiednie wzorce podczas uczenia się mowy, na przykład wady wymowy rodziców, co sprawia, że dziecko poprzez naśladownictwo wypowiada się w podobny sposób,
• nieprawidłowe funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego, opóźniony rozwój emocjonalny i psychomotoryczny.

Wada wymowy nie jest dziedziczna, jednak dziecko może odziedziczyć pewne cechy fizyczne, które skutkują powstawaniem wady wymowy (wady zgryzu, nieprawidłowa budowę aparatu artykulacyjnego, problemy z funkcjonowaniem narządów słuchu).

Wyróżnia się wiele wad wymowy. Do najczęściej rozpoznawanych należy sygmatyzm, znany także jako seplenienie. To nieprawidłowa realizacja głosek dentalizowanych (s, z, c, dz, ś, ź, ć, dź, sz, ż, cz, dż).

Istnieje kilka rodzajów sygmatyzmu, w tym:

• seplenienie przyzębowe cechujące się tym, że język zbyt mocno przylega do dolnych siekaczy podczas mówienia,
• seplenienie międzyzębowe cechujące się tym, że podczas artykulacji język wysuwa się między zęby; jest przy tym spłaszczony, a powietrze rozchodzi się po jego całej powierzchni,
• seplenienie boczne, podczas którego strumień powietrza jest kierowany na boki podczas artykulacji,
• seplenienie wargowe, o którym mówi się, kiedy szczelina tworzy się między wargami, a język pozostaje bierny.

Inną często obserwowaną wadą wymowy jest rotacyzm (reranie), czyli nieprawidłowa wymowa głoski "r". Obserwuje się ją zarówno u dzieci, jak i dorosłych.

Wyróżnia się reranie języczkowe (drgania wykonywane są przez języczek znajdujący się na końcu podniebienia miękkiego, a język zwykle nie bierze udziału w artykulacji), ale także reranie wargowe, międzyzębowe, policzkowe, podniebienne i gardłowe.

Wadami wymowy dotyczącymi nieprawidłowej wymowy konkretnych głosek jest:

• kappacyzm, to jest wada polegająca na nieprawidłowej realizacji głoski k,
• gammacyzm, czyli niewłaściwa realizacja głoski g.
• lambdacyzm, to jest nieprawidłowa realizacja głoski l.

Diagnozowaną wadą wymowy jest także mowa bezdźwięczna, czyli nieumiejętność realizowania głosek dźwięcznych. Te są zastępowane głoskami bezdźwięcznymi, na przykład: d - t, b- p, g - k, dz - c.

Trzeba także wspomnieć o nosowaniu, czyli rynolalii. Ta wada wymowy polega na tym, że głoski nosowe wymawiane są jako ustne lub odwrotnie.

Gdy obserwuje się występowanie jednocześnie kilku wad wymowy, mówi się o dyslalii wielorakiej. Ponieważ ilość zaburzonych głosek jest duża, a wyrazy nie wybrzmiewają prawidłowo, mowa staje się bełkotliwa i niezrozumiała dla otoczenia.

Leczenie wad wymowy rozpoczyna się od wizyty u logopedy i postawienia diagnozy. Specjalista określa jej rodzaj poprzez wywiad, obserwację oraz badanie narządów mowy. To pozwala na zaplanowanie odpowiedniej terapii logopedycznej.

Wskazana jest także wizyta u laryngologa, który ocenia stan migdałków podniebiennych, drożności nosa oraz przewodów słuchowych. Jeśli przyczyną nieprawidłowej artykulacji jest wada zgryzu, wskazana jest konsultacja ortodontyczna, zaś przy problemach ze słuchem zalecana jest wizyta u audiologa.

W terapii logopedycznej stosuje się różne metody, techniki i narzędzia. Ponieważ wady wymowy, a i ich przyczyny są różne, terapia zawsze jest dostosowywana indywidualnie do potrzeb pacjenta. Ponieważ każdy przypadek jest inny, nie ma określonego schematu postępowania terapeutycznego w logopedii.

Warto pamiętać, że wada wymowy sama nie minie, a im szybciej zostanie podjęta terapia logopedyczna, tym szybciej będzie można poradzić sobie z problemem.