Zespół nadmiernej ruchomości stawów – przyczyny, objawy i leczenie

Zespół nadmiernej ruchomości stawów (ZNRS) jest chorobą, istotą której jest większy niż uznany za prawidłowy zakres ruchomości stawów kończyn i kręgosłupa. Schorzenie należy do niezapalnych chorób reumatycznych. Po raz pierwszy opisano je w 1967 r., jednak wzmianki o prawdopodobnym ZNRS pochodzą ze starożytności.

Zwiększony zakresie ruchów w stawach, wynikający z nieprawidłowości w budowie tkanki łącznej, funkcjonuje jako łagodny zespół hipermobilności stawów (ang. Benign Hypermobility joint syndrome - BHJS, hipermobilność konstytucyjna, wiotkość stawów).

Częstość występowania nadmiernej ruchomości stawów na świecie ocenia się średnio na około 10-25% osób dorosłych, co zależy od:

• rasy: częściej występuje u przedstawicieli rasy azjatyckiej i czarnej w porównaniu z rasą białą,
• płci: trzy razy częściej obserwuje się ją u kobiet niż u mężczyzn,
• wieku: częstość występowania nadmiernej ruchomości stawów jest największa w wieku rozwojowym.

Patogeneza zespołu nadmiernej ruchomości stawów pozostaje niejasna. Specjaliści są zdania, że choroba ma podłoże genetyczne. Oznacza to, że pojawia się wskutek różnych defektów w genach kodujących białka macierzy tkanki łącznej, takich jak kolagen typu I, III i V, elastyna i fibrylina czy macierz pozakomórkowa.

To prowadzi do utraty odporności na rozciąganie tkanek otaczających stawy. Objawy nadmiernej ruchomości stawów pojawiają się często u bliźniąt, ale i w rodzinach. Wtórna nadmierna ruchomość stawów może być wynikiem intensywnych, wyczynowych treningu w młodym wieku.

Zespół nadmiernej ruchomości stawów ujawnia się najczęściej już w dzieciństwie. Jego nasilenie stopniowo się zmniejsza, ale objawy mogą się też utrzymywać lub narastać z upływem czasu.

Pierwszym symptomem u najmłodszych pacjentów może być dysplazja stawów biodrowych u noworodka, może też dochodzić do zwichnięć lub zapalenia stawów, skoliozy (boczne skrzywienie kręgosłupa) z równoczesną kifozą (skrzywienie ku tyłowi).

Objawy typowe dla zespołu nadmiernej ruchomości stawów to:

• ból kręgosłupa i pleców, zwiększone napięcie mięśniowe w obrębie mięśni przykręgosłupowych,
• dolegliwości bólowe ze strony stawów, najczęściej stawów kolanowych, zwykle w wieku rozwojowym (także bóle wzrostowe). Najczęstsze objawy to dolegliwości bólowe wywołane nadmiernymi obciążeniami narządu ruchu oraz urazami mechanicznymi,
• uczucie sztywności mięśni,
• przewlekłe zmęczenie,
• strzelanie i przeskakiwanie w stawach i w kręgosłupie,
• trudności związane z przebywaniem przez dłuższy czas w niezmienionej pozycji.U chorych często rozwija się płaskostopie, żylaki, przepukliny, obserwuje się wypadanie macicy lub odbytnicy. U dojrzałych kobiet mogą pojawiać się powikłania ciąży (przedwczesne porody, pęknięcie ściany macicy).

Rozpoznanie zespołu nadmiernej ruchomości stawów zostaje ustalone na podstawie obserwowanych objawów, wywiadu lekarskiego i badania. Lekarz ocenia wygląd i rozciągliwość skóry, siłę mięśniową, a przede wszystkim ruchomość stawów. Określa ją na podstawie skali Beightona.

O nadmiernej ruchomości stawów świadczy możliwość:

• biernego zgięcia grzbietowego V palca w stawie śródręczno-paliczkowym do ponad 90°,
• biernego przyciągnięcia kciuka do przedramienia,
• przeprostu w stawach łokciowych i kolanowych powyżej 10°,
• możliwość położenia rąk płasko na podłodze podczas skłonu do przodu przy wyprostowanych stawach kolanowych.

Stwierdzenie nadmiernej ruchomości stawów jest wskazaniem do przeprowadzenia szczegółowej diagnostyki w kierunku zespołu Ehlersa i Danlosa oraz zespołu Marfana.

W rozpoznaniu różnicowym należy uwzględnić również bóle wzrostowe, wrodzoną łamliwość kości, fibromialgię, wczesną osteoporozę, chondrodysplazję, pierwotną chorobę zwyrodnieniową stawów, dysplazje nasad kostnych, dyskopatie.

Nadmierna ruchomość wymaga odpowiedniego postępowania leczniczego. Bardzo ważne jest wzmacnianie siły mięśni oraz zabezpieczanie stawów przed ich przeciążeniem. Ćwiczenia te chorzy powinni opanować pod kierunkiem fizjoterapeuty i stosować je stale. Nie ma leczenia przyczynowego.