Co wywołuje grypę żołądkową?

Rotawirusy są grupą patogenów należących do rodziny reowirusów (Reoviridae). Ich nazwa rota - związana jest z kształtem, jaki nadaje im otoczka kapsydowa, przypominającym koło (łac. rota = koło). Zidentyfikowane zostały w 1973 roku przez dr Ruth Bishop z Australii podczas badań metodą mikroskopii elektronowej bioptatu pochodzącego z dwunastnicy i kału zakażonych dzieci. Wśród wszystkich znanych rotawirusów wyróżnionych zostało siedem głównych grup, z czego trzy - A, B oraz C, są zakaźne dla ludzi.

• Rotawirus grupy A występuje na całym globie. To główna przyczyna biegunki u niemowląt i dzieci. Według statystyk 90% dzieci do lat 5 przebyło zakażenie tym typem rotawirusa. W strefie umiarkowanej do infekcji dochodzi głównie w okresie jesienno- zimowo- wiosennym, zaś w krajach tropikalnych przez cały rok.
• Rotawirus grupy B jest przyczyną rotawirusowej gorączki dorosłych. Przyczynił się do kilku poważnych epidemii biegunki, która dotknęła tysiące ludzi w Chinach.
• Rotawirus grupy C związany jest z raczej rzadkimi przypadkami biegunki u dzieci. Pierwsze przypadki zanotowano w Japonii i Anglii.

Zachorowania sięgają rocznie setek milionów, w związku z tym schorzeniem udziela się około 25 milionów porad ambulatoryjnych, około 2 milionów dzieci wymaga hospitalizacji, a 450-600 tysięcy umiera. Stwierdzono także zakażenia rotawirusowe u zwierząt domowych (psy, świnie i bydło).

Wielkość rotawirusów to około 100 nm. Są naprawdę niewielkie, ale za to oporne na zamrażanie oraz inkubację przez godzinę w temp. 56 °C. Zakaźność wirusów zmniejsza jedynie alkohol etylowy i podchloryn sodu. Rotawirusy zbudowane są z bardzo charakterystycznego, trójwarstwowego kapsydu (otoczka glikoproteinowa), który pełni funkcję ochronną dla genomu wirusa, składającego się z 11 segmentów dwuniciowego RNA.

Rotawirusy to bardzo zakaźne patogeny, dlatego naprawdę niełatwo się przed nimi ustrzec. Ponadto, ponieważ nie reagują na zwykłe środki dezynfekcyjne, bardzo trudno je wyeliminować z naszego otoczenia. Do zakażenia może dojść w wielu mechanizmach, tj.:

• poprzez bezpośredni kontakt z osobą chorą,
• przez styczność z zanieczyszczoną wirusami powierzchnią lub przedmiotami,
• przez kontakt z wydzielinami i wydalinami osób chorych,
• rozprzestrzenianie się drogą kropelkową.

Na zakażenie rotawirusami najbardziej narażone są małe dzieci. To właśnie u niemowląt poniżej 6. miesiąca życia zakażenie przybiera najcięższą postać, a wszystko przez jej nieprzewidywalny przebieg. Podczas grypy żołądkowej u dzieci także, łatwiej niż u starszych, dochodzi do odwodnienia w wyniku gwałtownej biegunki i wymiotów.

Rotawirusowe zapalenie enterocytów (komórki kosmków jelita cienkiego) może przyjmować postać od bezobjawowej, poprzez łagodną, do ostrej z objawami wymiotów, wodnistej biegunki i słabej gorączki. Zakaźną dawkę stanowi już od 10 do 100 wirusów. Ponieważ osoba zakażona podczas biegunki wydala bardzo dużą ilość wirusów - 108 - 1010/ml kału, dawka zakaźna, z łatwością może ulec transmisji przez skażone ręce, przedmioty czy naczynia. Udokumentowane zostały także przypadki przenoszenia wirusa już po ustąpieniu objawów, jak również przez drogi oddechowe, co może odgrywać znaczącą rolę w szerzeniu się choroby. Nie stwierdzono jednakże trwałego nosicielstwa.

Rotawirusy, zakażając komórki kosmków jelita cienkiego, prowadzą do uszkodzeń nabłonka i na skutek tego powodują biegunki. W przebiegu choroby może dojść również do przejściowego zaburzenia funkcji wątroby, co w badaniach laboratoryjnych będzie wyrażone wzrostem aktywności transaminaz.

Okres inkubacji wynosi około od 1 do 3 dni. Objawy w większości rozpoczynają się gorączką, nudnościami, wymiotami, po których pojawia się biegunka, trwająca od 4 do nawet 8 dni. Towarzyszą jej bóle brzucha, o charakterze skurczowym. U około połowy chorych objawom grypy żołądkowej towarzyszy infekcja dróg oddechowych. Jest to związane głównie z przejściowym osłabieniem immunologicznych mechanizmów obronnych, co skutkuje wyżej wymienionymi infekcjami. Chociaż ostra biegunka, bez uzupełniania płynów i elektrolitów może doprowadzić do śmierci, to w większości następuje całkowity powrót do zdrowia. Noworodki i niemowlęta karmione piersią chronione są przez przeciwciała zawarte w mleku matki. Zakażenia u dzieci starszych oraz osób dorosłych występują zdecydowanie rzadziej i przebiegają łagodniej lub nawet bezobjawowo.

Rozpoznanie zakażenia rotawirusem polega na stwierdzeniu obecności antygenów wirusa w kale osoby chorej. Obecnie podstawą diagnostyki są tanie, łatwe i szybkie w wykonaniu lateksowe testy aglutynacyjne. Ponadto w celu wykrycia rotawirusa grupy A powszechnie stosowany jest test immunoenzymatyczny (EIA). Jako alternatywne rozwiązania dla wyżej wymienionych metod stosuje się w wielu laboratoriach mikroskop elektronowy i elektroforezę. W celu wykrycia i rozpoznania wszystkich trzech grup rotawirusów wykorzystuje się również reakcję łańcuchowej polimeryzacji poprzedzoną odwrotną transkrypcją (RT-PCR).

Leczenia grypy żołądkowej skierowanego swoiście w kierunku rotawirusom nie ma. W łagodnej postaci wystarczy jednak doustne uzupełnianie płynów i elektrolitów. Małe dzieci oraz osoby z upośledzoną odpornością wymagają na ogół hospitalizacji. Obecnie jedynym sposobem zapobiegania zakażeniom wywołanym przez rotawirusy jest profilaktyka.

W 2006 roku na rynku farmaceutycznym pojawiły się dwie szczepionki skierowane przeciwko rotawirusom. Badania wykazały, że obydwie są bezpieczne i skuteczne w leczeniu dzieci. Podawane powinny być pomiędzy 6. a 24. tygodniem życia niemowlęcia w formie doustnej.

Upowszechnienie tych szczepień przeciw grypie nie tylko pozwoli uchronić przed śmiercią miliony dzieci, ale także znacznie zmniejszy rozmiary cierpień małych pacjentów oraz ich rodziców i opiekunów, a także pozwoli znacznie zmniejszyć nakłady ponoszone przez społeczeństwa na leczenie.

Źródła

1. Kołakowska T, Czerwionka-Szaflarska M. Rotawirusy w ostrych zespołach biegunkowych u niemowląt i małych dzieci. Wiad Lek 1993; 46: 274-8
2. Mrukowicz JZ, Krobicka B, Duplaga M, et al. Epidemiology and impact of rotavirus diarrhoea in Poland. Acta Paediatr 1999; 426 (Suppl.): 53-60
3. Prokopowicz D. Zakażenia - obraz kliniczny, rozpoznanie, leczenie, Ekonomia i Środowisko, Białystok 2004, ISBN 83-88771-43-4
4. Dziubek Z. Choroby zakaźne i pasożytnicze, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2003, ISBN 83-200-2748-9