Czarny bez - właściwości, działanie, zastosowanie

Bez czarny (Sambucus nigra L.) jest krzewem, który rośnie na terenach wilgotnych: w lasach, zaroślach, na nieużytkach czy nadrzeczach. Występuje powszechnie w Europie, Ameryce i Afryce Północnej oraz w Azji centralnej. Roślina należy do rodziny przewiertniowatych (Caprifoliaceae).

Sambucus nigra ma nie więcej niż 4 metry wysokości. Krzew kwitnie w czerwcu, a jego kwiaty są drobne, żółtawobiałe, zebrane w szerokie, płaskie baldachy. Owoce czarnego bzu są małe, kuliste, wyglądają jak ciemnoczerwone jagody na szypułce. Gdy dojrzeją, mają czarną i błyszczącą skórkę. Ich sok jest krwistoczerwony.

Kwiaty czarnego bzu są źródłem flawonoidów i kwasów fenolowych, a także kwasów organicznych, steroli, garbników, triterpenów i soli mineralnych. Owoce to bogactwo takich substancji bioaktywnych jak: antocyjany, flawonole, kwasy fenolowe, kwasy organiczne, a także witamina C, witaminy z grupy B, β-karoten, składniki mineralne. Ich zawartość zależy od odmiany, klimatu, jak również warunków glebowych.

Surowcem zielarskim są przede wszystkim wysuszone kwiaty oraz owoce czarnego bzu. Można je kupić w sklepach zielarskich i aptekach, ale również zbierać – suszyć i przetwarzać – samodzielnie. Kiedy i jak to robić?

Kwiaty zbiera się w dzień słoneczny, gdy rozkwitną, ale nie przekwitają. Najlepiej suszyć je w miejscu przewiewnym i suchym. Należy unikać słońca, ponieważ wówczas kwiaty ciemnieją i tracą właściwości lecznicze. Owoce czarnego bzu najlepiej zbierać po deszczu, ale w słoneczny dzień.

Jak zrobić syrop z kwiatów czarnego bzu lub sok z owoców? Wystarczy zebrać surowiec i przygotować sok wyciśnięty z kilku dużych cytryn, wodę oraz cukier. Ponieważ proces produkcji tych leczniczych dóbr jest banalnie prosty, zdecydowanie warto podjąć to wyzwanie.

Z czarnego bzu robi się napary, soki, odwary, wyciągi, powidła czy nalewki. Za ogrom leczniczych właściwości rośliny odpowiadają głownie zawarte w nim flawonoidy, antocyjany i triterpeny. Roślinie przypisuje się działanie:

• napotne, • przeciwzapalne, • moczopędne, • wykrztuśne, • przeciwbakteryjne, • przeciwwirusowe, • immunomodulujące, • odtruwające, • wzmacniające, • przeciwbólowe, • obniżające poziom cukru i lipidów we krwi, • antyoksydacyjne.

Napary, wyciągi, soki i syropy z czarnego bzu zaleca się w chorobach przebiegających z gorączką i stanem zapalnym górnych dróg oddechowych. To doskonały środek wspomagający leczenie grypy czy przeziębienia, ale również choroby przebiegające ze skurczem mięśni gładkich.

Preparaty z bzu czarnego są wskazane dla osób chorujących na cukrzycę, miażdżycę, a także sercowo-naczyniowe oraz zmagających się ze stanami zapalnymi układu moczowego.

Czarny bez można również zażywać w celu łagodzenia bólu – przy migrenie, bólach reumatycznych, zapaleniu nerwu trójdzielnego, rwie kulszowej. Napary pomagają na obrzęki, ułatwiają usuwanie z organizmu szkodliwych metabolitów.

Szczególnie popularne, zwłaszcza wśród rodziców, są soki, ekstrakty i syropy z owoców czarnego bzu, które mają udowodnione naukowo silne działanie wzmacniające układ odpornościowy.

Napary z czarnego bzu mogą być również stosowane zewnętrznie jako płukanki i inhalacje w stanach zapalnych jamy ustnej, gardła, krtani i zatok, przy anginie, w zapaleniu spojówek i powiek.

Wykorzystuje się je również do kąpieli leczniczych i kosmetycznych, ponieważ uszczelniają i uelastyczniają ściany naczyń krwionośnych. Najrzadziej wykorzystywana jest kora bzu czarnego. Medycyna ludowa uznaje ją za środek odchudzający, ponieważ ma działanie przeczyszczające i moczopędne.

Czarny bez uważa się za roślinę bezpieczną, co potwierdzają różne badania nad jego kwiatem i owocami. Nie dopatrzono się żadnych objawów toksycznych ani efektów ubocznych.

Trzeba jednak pamiętać, by spożywać wyłącznie dojrzałe owoce, poddane wcześniej obróbce termicznej. To ważne, ponieważ w świeżych i niedojrzałych obecna są sambunigryna i prunazyna.

To substancje, które mogą podrażniać przewód pokarmowy, a także wywołać zatrucie objawiające się nudnościami, biegunkami i wymiotami. Owoce poddane obróbce termicznej lub suszeniu zostają ich pozbawione, można je spożywać bez obaw. Toksyczne substancje może znaleźć także w korze i liściach czarnego bzu.