DHEA – rola, norma, niedobór i nadmiar

DHEA, czyli dehydroepiandrosteron (łac. prasteronum) to hormon steroidowy odkryty i zsyntetyzowany przez Étienne’a-Émile’a Baulieu. Substancja naturalnie jest produkowana w nadnerczach, w warstwie siateczkowatej kory nadnerczy, w niewielkim stopniu również przez jądra i jajniki. Hormon jest wydzielany w rytmie dobowym, głównie w godzinach porannych. Ponieważ jego poziom we krwi zmniejsza się wraz z wiekiem, mówi się o nim hormon młodości.

Do powstania dehydroepiandrosteronu niezbędny jest cholesterol. Kontrola produkcji uzależniona jest od hormonu adrenokortykotropowego ACTH. Większość DHEA w organizmie człowieka występuje pod postacią DHEA-S (siarczanu dehydroepiandrosteronu). Hormon DHEA i siarczan dehydroepiandrosteronu (DHEA-S04) jest obecny zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet.

Jakie właściwości ma DHEA? Jaką pełni rolę? Substancja wykazuje podobieństwo do testosteronu i estradiolu. U kobiet DHEA uczestniczy w produkcji estrogenów (estradiolu oraz estronu), natomiast u mężczyzn wspiera syntezę androgenów.

Stężenie DHEA w organizmie stopniowo rośnie od około 10. roku życia, osiągając szczyt między 25. a 30. rokiem życia, po czym powoli jego stężenie maleje.

Stężenie DHEA zależy od płci. I tak:

• dla kobiet mieści się zwykle w granicach między 2 a 10 μmol/l (75 – 370 μg/dl),
• dla mężczyzn mieści się w granicach między 3 a 12 μmol/l (110 – 470 μg/dl).

Nadmiar i niedobór hormonu DHEA może wskazywać nie tylko na naturalne procesy starzenia zachodzące w organizmie wraz z wiekiem, ale i schorzenia, które wymagają leczenia.

Niedobór DHEA może objawiać się poczuciem braku energii i siły, mniejszą sprawnością fizyczną i intelektualną. Ponieważ hormon wpływa na utrzymanie libido i potencji, dojrzewanie płciowe, wzrost masy kostnej, zmiany jego stężenia mogą prowadzić do dyskomfortu odczuwanego w sferze psychicznej i seksualnej.

Skutkiem jest obniżenie libido i potencji, osteopenia, obniżenie odporności organizmu, pogorszenie samopoczucia, spadek energii, drażliwość i nerwowość, kłopoty z koncentracją i pamięcią, zaburzenia hormonalne, wzrost ilości tkanki tłuszczowej ze spadkiem ilości tkanki mięśniowej.

U kobiet podwyższone DHEA może powodować zanik miesiączki, pojawienie się zbyt intensywnego owłosienia typowego dla mężczyzn (tzw. hirsutyzm), trądziku, nieregularnych miesiączek lub braku miesiączki, problemów z zajściem w ciążę, łysienia typu męskiego i rozwoju cech męskich. Oznaczać może także przedwczesne dojrzewanie płciowe u dzieci, zmęczenie, nadwagę i nagłe zmiany nastrojów.

Badanie poziomu DHEA jest najczęściej łączone z oceną innych hormonów, takich jak FSH, LH, prolaktyna, estrogen oraz testosteron. Odchylenia od normy obserwowane są zarówno jako zbyt wysokie, jak i za niskie stężenie hormonu.

Zbyt wysokie stężenie hormonu jest przesłanką do diagnostyki w kierunku guza kory nadnerczy, raka nadnerczy. Podwyższony poziom DHEA wskazuje także na gruczolaka lub przerost kory nadnerczy.

Do innych przyczyn wpływających na wzrost poziomu tych hormonów w osoczu należy menopauza, hiperprolaktynemia, guzy jajnika, zespół Cushinga, guzy wydzielające ACTH, a także zespół policystycznych jajników (PCOS).

Obniżony poziom DHEA może wskazywać na konieczność diagnostyki w kierunku nieprawidłowego działania nadnerczy. Przyczyną obniżenia stężenia DHEA może być gruczolak nadnerczy wydzielający kortyzol, nowotwór nadnerczy, infekcja nadnerczy o podłożu bakteryjnym, wirusowym lub grzybiczym.

Nieprawidłowość może również wskazywać na chorobę Addisona (niewydolność kory nadnerczy), problemy z niedoczynnością przysadki mózgowej, niedoczynność tarczycy lub choroby autoimmunologiczne.

Hormon DHEA jest produkowany w największych ilościach we wczesnych latach życia, z wiekiem zaczyna spadać. Jego suplementacja może być korzystna, gdy pojawia się:

• cukrzyca,
• otyłość,
• choroba układu sercowo-naczyniowego,
• hypercholesterolemia,
• depresja,
• osteoporoza,
• stwardnienie rozsiane,
• choroba Parkinsona,
• choroba Alzheimera,
• zaburzenie pracy układu odpornościowego.

Zarejestrowane w Polsce leki zawierające DHEA to: DHEA Eljot, Biosteron, Intrarosa, Novostella i Stymen. Dostępne są także suplementy diety.