Trwa ładowanie...

Endometrioza – objawy, leczenie, ciąża. Rozmowa z ginekologiem, dr Mariuszem Piątkowskim

Avatar placeholder
15.03.2019 09:02
Endometrioza – objawy, leczenie, ciąża
Endometrioza – objawy, leczenie, ciąża

Na endometriozę cierpi co 10 kobieta w wieku rozrodczym. Choroba wiąże się z bólem, zrostami, krwawieniami, niepłodnością… Wciąż jest nieuleczalna. Marzec jest miesiącem świadomości tej choroby. O tym, jak się objawia, jak można ją leczyć i jak wpływa na płodność, rozmawiamy z ginekologiem z kliniki leczenia niepłodności InviMed w Gdyni, doktorem Mariuszem Piątkowskim.

Endometrioza to choroba przewlekła, charakteryzująca się obecnością endometrium, czyli błony śluzowej jamy macicy, poza macicą. Jej najbardziej oczywistym objawem jest bardzo dotkliwy ból menstruacyjny, który często rozpoczyna się jeszcze przed miesiączką. Na tę przykrą chorobę cierpi około 10% kobiet w wieku reprodukcyjnym, czyli nawet 176 mln osób (przy czym odsetek chorujących na endometriozę kobiet różni się w zależności od grupy etnicznej). Świadomość tego, z czym wiąże się ta choroba, wzrosła, gdy głośno zaczęły o niej mówić chorujące na endometriozę gwiazdy, m.in. Susan Sarandon, Lena Dunham, Pamela Anderson, a w Polsce – Hanna Lis.

O tym, jak rozpoznaje się endometriozę, jakie badania pomagają ją zdiagnozować oraz w jaki sposób endometrioza wpływa na płodność rozmawiamy ze specjalistą ginekologiem-położnikiem, doktorem nauk medycznych Mariuszem Piątkowskim z kliniki leczenia niepłodności InviMed Gdynia.

1. Panie doktorze, czy endometriozy trzeba się bać?

Dr Mariusz Piątkowski: Tak, o ile ten strach będzie motywujący i zmobilizuje kobietę, która odczuwa dolegliwości mogące wiązać się z endometriozą, do wizyty u ginekologa. Apeluję, by konsultacji nie odkładać na później, a objawów nie lekceważyć. Ważne jest też, by endometriozę leczyć – nie zostawiać jej samej sobie. Medycyna się rozwija i choć przyczyny powstawania endometriozy nie są znane, mamy sposoby na walkę z bólem, przyniesienie ulgi w cierpieniu, możliwe jest też leczenie farmakologiczne i operacyjne, a w konsekwencji powstrzymanie postępu choroby. Jeśli występują objawy endometrozy, a kobieta od kilku miesięcy próbuje zajść w ciążę naturalnie, warto iść do ginekologa specjalizującego się w leczeniu niepłodności, np. na konsultację ginekologiczną lub pierwszą konsultację niepłodnościową w InviMed.

2. Endometrioza kojarzona jest przede wszystkim z układem rozrodczym kobiety. Mówi się o endometriozie w macicy czy jajnikach. Czy może występować także w obrębie innych narządów?

Najczęściej endometrioza lokalizuje się w narządach miednicy mniejszej, czyli macicy, jajnikach, jajowodach, otrzewnej tylnej ściany macicy i prostnicy, a także w pęcherzu moczowym. Cięższe przypadki endometriozy dotyczą jelit i innych narządów jamy brzusznej. W literaturze opisywano występowanie ognisk endometriozy w obrębie gałki ocznej czy mózgu, gdzie komórki endometrialne dotarły drogą krwionośną. Nie można też lekceważyć lokalizacji ognisk endometriozy w bliznach po operacjach brzusznych, nawet tych wykonywanych techniką laparoskopii, czy w poporodowych bliznach w obrębie krocza.

3. Jakie są najbardziej charakterystyczne objawy endometriozy?

Objawy endometriozy obejmują szerokie spektrum dolegliwości. Najbardziej charakterystyczne są te, które związane są z miejscem pojawienia się ognisk choroby. Mogą występować bolesne menstruacje, nieprawidłowe, nieregularne krwawienia z narządu płciowego, bóle narządowe miednicy mniejszej, bóle podbrzusza i okolicy krzyżowej, ból w czasie współżycia. Mogą też występować objawy jelitowe, np. bolesne wypróżnianie, zaparcia, wzdęcia, nudności, wymioty, a także bóle okolic pachwinowych oraz bolesność lub dokuczliwa zmiana częstości oddawanie moczu. Niewiele osób zdaje sobie z tego sprawę, ale przy endometriozie ból można odczuwać nawet w czasie zwykłych ćwiczeń czy rekreacji.

Należy podkreślić, że ogniska endometriozy przeważnie występują w obrębie macicy, jajników i otrzewnej, dlatego dolegliwości mają najczęściej charakter nasilającego się bólu w miednicy i bolesnych miesiączek.

4. Czy to prawda, że każda kobieta, która ma bolesne miesiączki może mieć endometriozę?

Prawdą jest, że bolesne miesiączki to jeden z najczęstszych objawów zgłaszanych przez pacjentki, u których rozwija się endometrioza. Jednak ból w okresie menstruacji, może mieć także inną przyczynę. Każda dolegliwość, dyskomfort mogące sugerować endometriozę, mogą też oznaczać łagodne lub złośliwe zmiany rozrostowe narządów, których dotyczą. Dlatego ich pojawienie się nie może być lekceważone przez pacjentki i wymaga diagnostyki laboratoryjnej, obrazowej, a w niektórych przypadkach zabiegowej. Wyjaśnienie dolegliwości może wymagać konsultacji lekarzy kliku specjalności.

Endometrioza – objawy, leczenie, ciąża
Endometrioza – objawy, leczenie, ciąża

5. Jakie badania pozwalają zweryfikować, czy dane objawy to na pewno endometrioza?

Pierwszym krokiem powinna być wizyta u ginekologa i szczera rozmowa na temat odczuwanych dolegliwości. Weryfikacja objawów celem potwierdzenia endometriozy obejmuje staranne zebranie wywiadu pod kątem nasilenia i lokalizacji dolegliwości.

Drugim krokiem jest badanie lekarskie, które pozwala ukierunkować diagnostykę, i zlecanie badań dodatkowych. Oznaczenie poziomu Ca 125 jest standardem diagnostyki laboratoryjnej. Ważną rolę pełni też USG miednicy mniejszej, a w uzasadnionych przypadkach cystoskopia i rektoskopia.

Kolejnym ważnym krokiem powinna być laparoskopia. Jest ona najczęstszym i najważniejszym badaniem, w kierunku rozpoznania endometriozy. Może być zwiadowcza lub lecznicza. Rozpoznanie potwierdza badanie histopatologiczne pobranej tkanki – tkanki podejrzanej o endometriozę.

6. Dane statystyczne pokazują, że aż 18-24% kobiet chorych na endometriozę dowiaduje się o chorobie dopiero podczas cesarskiego cięcia przy porodzie. Z czego to wynika?

Otwarcie jamy brzusznej do ciecia cesarskiego wymaga od położników przeprowadzających operację szczegółowej inspekcji jamy brzusznej. W jej trakcie, wykrywane są zmiany anatomiczne, które świadczą o endometriozie, która była aktywna przed ciążą, a w okresie ciąży uległa remisji pod wpływem hormonów ciążowych. Takie pacjentki, jeżeli jak dotąd nie wiedziały o swojej chorobie, powinny podlegać stałej kontroli ginekologicznej. Konieczna jest obserwacja w kierunku wznowy choroby.

7. Co może pogarszać endometriozę?

Endometrioza, im wcześniej wykryta, tym mniejsze jest prawdopodobieństwo wystąpienia powikłań, które mogą znacząco pogorszyć komfort życia codziennego. Każda forma leczenia, zarówno operacyjnego, jak i farmakologicznego, zwiększa szansę na spowolnienie rozwoju choroby lub jej zahamowanie. Endometrioza jest schorzeniem postępującym, może stopniowo uszkadzać inne organy wewnętrzne. Ponadto, przedłużające się stany zapalne powodują podrażnienia otrzewnej, powodują zrosty, które mogą w sposób nieodwracalny doprowadzić do zmian anatomicznych. Zatem zaniechanie diagnostyki i leczenia stanowi główny czynnik ryzyka podwyższenia stopnia zaawansowania i pogorszenia stanu pacjentki.

8. Czy to prawda, że przy endometriozie najskuteczniejsze jest leczenie zabiegowe?

Tak, aktualnie zaawansowane postacie endometriozy są najskuteczniej leczone zabiegowo. W zależności od dynamiki, czasu choroby, planów pacjentki można zastosować zindywidualizowane leczenie uzupełniające. W przypadkach endometriozy o niższym stopniu zaawansowania, gdzie leczenie chirurgiczne nie jest radykalne, dalsze postępowanie również należy indywidualizować.

9. Czy endometriozę można wyleczyć? Czy usunięcie ognisk endometriozy, przeprowadzenie laparoskopii, eliminuje problem?

Endometrioza jest schorzeniem postępującym, nie można jej wyleczyć. Każda forma leczenia, zarówno operacyjnego, jak i farmakologicznego, zwiększa szansę na spowolnienie rozwoju choroby lub jej zahamowanie. Nie na wyleczenie. Za wyjątkiem wycięcia macicy. Jednak i w tym przypadku endometrioza może zostać w rodzinie. Niestety udokumentowano rodzinną (genetyczną) predyspozycję zachorowania na endometriozę. Ryzyko zachorowania kobiety w pierwszym stopniu pokrewieństwa z chorą wzrasta 10-cio krotnie.

10. Jak endometrioza wpływa na płodność, ciążę?

W momencie zdiagnozowania endometriozy, często zaleca się zajście w ciążę jak najwcześniej, gdyż później może być to niemożliwe ze względu na dalszy rozrost endometriozy w miednicy mniejszej. Nie wyjaśniono do końca, w jakich mechanizmach choroba doprowadza do niepłodności, oprócz czynnika mechanicznego. Wiemy, że zrosty potrafią skutecznie zniweczyć plany posiadania dzieci.

Znacząca jest też rola czynnika zapalnego oraz lokalnie zmienione środowisko hormonalne. U kobiet z endometriozą, w płynie znajdującym się w pęcherzykach jajnikowych oraz w jamie otrzewnej stwierdza się podwyższone stężenia tzw. mediatorów stanu zapalnego. Wiążą się one z powstaniem lokalnie wrogiego, cytotoksycznego środowiska, ze zwiększonym poziomem wykładników stresu oksydacyjnego. Doprowadza to do pogorszenia warunków dla wzrastania pęcherzyków jajnikowych, a także do degradacji komórek jajowych, uszkodzenia ich DNA oraz uszkodzeń zarodka.

11. Czy to „wrogie środowisko” wpływa też na plemniki?

Tak, w sytuacji wystąpienia stresu oksydacyjnego dochodzi do zmniejszenia integralności plemników i ich ruchliwości. Co więcej, udowodniono, że w przypadku endometriozy, nabłonek jajowodów wiąże plemniki, uniemożliwiając ich przedostawanie się do komórki jajowej. Plemniki znajdujące się w drogach rodnych kobiety z endometriozą wykazują również zmniejszoną zdolność powinowactwa do komórki jajowej.

12. Możliwe są poronienia?

Endometrium w jamie macicy kobiet chorych na endometriozę ma obniżoną zdolność do przyjęcia zarodka. Lokalne zaburzenia układu immunologicznego wiążą się z powstaniem autoprzeciwciał, które wiążą się z endometrium, jak również prawdopodobnie z komórką jajową, plemnikiem, zarodkiem i jajowodem. Zwiększone stężenie estrogenów doprowadza natomiast do zmniejszenia wrażliwości endometrium na progesteron, kluczowy w zagnieżdżeniu się zarodka i utrzymaniu ciąży. Niestety oznacza to poronienia. Ponadto przy endometriozie upośledzona jest funkcja jajowodów jako transportera zarodka do jamy macicy. Co oznacza, że możliwa jest też ciąża pozamaciczna.

13. W kontekście niepłodności spowodowanej endometriozą często pojawia się też badanie AMH, czyli badanie pozwalające określić rezerwę jajnikową kobiety. Co ma wspólnego endometrioza z rezerwą jajnikową?

Rezerwa jajnikowa to liczba pierwotnych pęcherzyków jajnikowych, zdolnych do przekształcenia się w komórki jajowe. Jest to jeden z podstawowych parametrów płodności kobiety. Wpływ na obniżenie rezerwy jajnikowej ma postać torbielowata endometriozy. To torbiele poprzez swój rozwój w obrębie zdrowej tkanki jajnika niszczą ją, zmniejszając objętość tkanki jajnika, prowadząc do całkowitego zniszczenia zdrowej tkanki jajnika, co zmniejsza rezerwę jajnikową.

14. Jeśli kobieta ma endometriozę i stara się zajść w ciążę, powinna najpierw skupić się na leczeniu endometriozy, czy na tym, aby zajść w ciążę?

Z uwagi na fakt, że endometrioza to jedna z najważniejszych chorób utrudniających zajście w ciążę, a mechanizm jej oddziaływania jest wielowątkowy i do końca niepoznany, zalecenie leczenia endometriozy przed próbą zajścia w ciążę jest bardziej uzasadnione. Trzeba jednak brać pod uwagę także inne czynniki, w tym wiek pacjentki i rezerwę jajnikową, którą dysponuje.

W niektórych przypadkach może okazać się, że starania o dziecko trzeba przyspieszyć. Statystyki mówią, że aż w 21% przypadków główną przyczyną niepłodności pary jest właśnie endometrioza.

15. Dlaczego endometrioza wysokiego stopnia jest wskazaniem do in vitro?

Wynika to ze zmian anatomicznych stwierdzanych w III i IV stopniu zaawansowania endometriozy. Zmiany te stanowią mechaniczną przeszkodę dla prawidłowego procesu zapłodnienia, rozwoju embrionu we wczesnych fazach oraz przemieszczenia go do jamy macicy celem implantacji. W takiej sytuacji występują nikłe szanse na powodzenie zapłodnienia naturalnego, nie zaleca się także prób inseminacji. Stwierdzenie III i IV stopnia zaawansowania endometriozy jest podstawą do przeprowadzenia procedury zapłodnienia pozaustrojowego bez konieczności udokumentowania rocznego leczenia niepłodności innymi metodami.

16. Co oznacza III i IV stopień zaawansowania endometriozy?

Trzeci stopień endometriozy to zmiany przekraczające 5 mm, obejmujące więzadła szerokie macicy, łącząc je z jajowodami oraz jajnikami. Prócz tego, w III stopniu zrosty występują również w dotąd wolnych od nich strzępkach jajowodów. Zmiany dotyczą również zagłębienia maciczno-odbytniczego.

Czwarty, najcięższy stopień endometriozy, obejmuje tyłozgięcie macicy, zrosty otrzewnej z zagłębieniem odbytniczo-macicznym, a także jelito połączone zrostami z trzonem macicy. Prócz tego, ogniska chorobowo zmienione pojawiają się również w wyrostku robaczkowym oraz pęcherzu moczowym.

Gdy dochodzi do takich zmian, jedyną szansą na urodzenie dziecka, może być i często jest in vitro. W InviMed szczycimy się wysoką skutecznością leczenia tą metodą – już w pierwszym cyklu uzyskujemy ciążę w 6 przypadkach na 10. To daje realną nadzieję dla wielu kobiet z zaawansowaną endometriozą.

Dr n. med. Mariusz Piątkowski

Dr n. med. Mariusz Piątkowski

Specjalista ginekolog-położnik. Jeden z czołowych specjalistów w klinice leczenia niepłodności InviMed Gdynia. Absolwent Akademii Medycznej w Gdańsku. Członek Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego (PTG), Polskiego Towarzystwa Andrologicznego (PTA), European Society of Human Reproduction and Embryology (ESHRE) oraz American Society for Reproductive Medicine (ASRM)

Polecane dla Ciebie
Pomocni lekarze