Helikobakter - czym jest, objawy zakażenia, skutki, diagnostyka, leczenie

Helicobacter pylori to bakteria, która po dostaniu się do organizmu człowieka bytuje w błonie śluzowej żołądka. Chociaż nazwa helikobakter niewiele mówi większości z nas, to można przypuszczać, że sami jesteśmy jej nosicielami. Szacuje się, że ponad 80% Polaków jest zakażonych tą bakterią.

Helicobacter pylori to powszechnie występująca bakteria, jednak nie wiemy o niej, ponieważ u wielu z nas zakażenie przebiega bezobjawowo. Niestety, u części osób helikobakter odpowiada za nieprzyjemne dolegliwości i jest przyczyną schorzeń układu pokarmowego.

Większość ludzi zaraża się helikobakterem w dzieciństwie. Prawdopodobnie rodzice przekazują dzieciom bakterie drogą pokarmową, czyli poprzez jedzenie ze wspólnych naczyń i sztućców. Bakterie mogą się też przenosić poprzez zanieczyszczone dłonie.

Kiedy bakteria dostanie się do wnętrza organizmu, pobudza produkcję soku żołądkowego, który podrażnia przewód pokarmowy. Helikobakter może też sprzyjać produkcji innych substancji, które wywołują stan zapalny żołądka.

Konsekwencją tego są objawy zakażenia Helicobacter pylori, czyli:

• bóle brzucha (nawracające, o charakterze przewlekłym);
• nudności i wymioty;
• zgaga;
• wzdęcia;
• biegunka;
• gorączka;
• brak apetytu;
• bóle głowy;
• złe samopoczucie.

Objawy zakażenia helikobakterem można skutecznie zwalczyć, jednak nie oznacza to, że dolegliwości nie powrócą. Do pozbycia się bakterii z organizmu jest potrzebne odpowiednie leczenie.

Ryzyko zarażenia bakterią wzrasta w następujących przypadkach:

• mieszkanie w krajach rozwijających się;
• genetyczne predyspozycje;
• rasowe predyspozycje;
• małe mieszkanie z dużą liczbą domowników;
• złe warunki ekonomiczne i socjalne.

W większości przypadków zakażenie bakterią nie wywołuje objawów klinicznych. U chorego nie występują zmiany chorobowe w błonie śluzowej żołądka, poza przewlekłym stanem zapalnym.

Początkowa faza zakażenia powoduje małe ubytki w błonie śluzowej, które wraz z upływem czasu powiększają się prowadząc do stanu zapalnego. Stan zapalny może przyczynić się do powstania przedrakowych zmian, które mogą przekształcić się w raka żołądka.

Sama bakteria nie powoduje raka. Wpływ na to ma wiele innych czynników genetycznych i środowiskowych.

W wyniku infekcji heliobacter pylori może dojść do rozwoju chorób takich jak:

• choroba Menetriera – cechuje się ciężkim zapaleniem i przerostem fałdów żołądkowych. Towarzyszy temu obfity wysięk, a także utrata białka w organizmie;
• rak żołądka – powstaje w wyniku przewlekłego zakażenia i nowotworowej przemiany komórek tworzących śluzową błonę żołądka. Nie u każdego chorego wystąpi nowotwór. Do wczesnych objawów raka żołądka można zaliczyć szybkie uczucie sytości, uczucie dyskomfortu w nadbrzuszu, nudności, utratę masy ciała;
• wrzody żołądka i dwunastnicy – w wyniku zakażenia może wystąpić owrzodzenie błony śluzowej. Do powstania wrzodów mogą także przyczynić się niektóre leki. Główne objawy tego schorzenia to dyskomfort, ból w nadbrzuszu występujący od 1-3 godzin po spożyciu posiłku. Wrzody nieleczone prowadzą do zwężenia przewodu pokarmowego, przedziurawienia lub krwotoku.

Zakażenie H. pylori zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia raka żołądka. Z badań wynika, że bakteria jest odpowiedzialna za 90% przypadków chłoniaka błony śluzowej żołądka (tzw. chłoniak MALT).

Istnieją dowody na to, że Helicobacter pylori może przyczyniać się do innych chorób niezwiązanych z układem pokarmowym, takich jak astma, choroba niedokrwienna serca, udar mózgu, syndrom Raynauda, choroba Parkinsona, trądzik różowaty i inne.

Sposoby badania Helicobacter pylori dzielimy na inwazyjne i nieinwazyjne. Na początku stosuje się metody nieinwazyjne w celu wykrycia zakażenie H. pylori. Jeżeli te dadzą wynik ujemny, a dalej jest podejrzewana obecność tej bakterii, to stosuje się metody inwazyjne.

Metody nieinwazyjne:

• Test serologiczny (immunoenzymatyczny) – polega na oznaczeniu w surowicy krwi, ślinie lub moczu przeciwciał IgG przeciwko Helicobacter pylori. Swoistość badania jest stosunkowo niska i wynosi około 50%. W związku z tym, czasami jest prowadzona dodatkowa diagnostyka przeciwciał klasy IgA we krwi. Badanie obu klas immunoglobulin poprawia wartość diagnostyczną testu;
• Test oddechowy – w tym teście pacjent połyka mocznik zawierający jeden z izotopów węgla C13 lub C14. Obecne w żołądku bakterie Helicobacter pylori rozkładają mocznik do wody oraz dwutlenku węgla. Podczas wydychania powietrza są wychwytywane próbki i poddawane analizie, mającej na celu oznaczenie ilości izotopu węgla pochodzącego z rozkładu znakowanego mocznika;
• Posiew kału – polega na hodowaniu bakterii w specjalnych warunkach, na sztucznych pożywkach;
• Wykrywanie antygenu H. pylori w próbce kału za pomocą specyficznych poliklonalnych przeciwciał i reakcji peroksydazowej.

Metody inwazyjne opierają się na pobraniu wycinka, tzw. biopsji błony śluzowej, w czasie endoskopii górnego odcinka przewodu pokarmowego. Są to:

• Test ureazowy – jeśli pobrany wycinek jest zarażony Helicobacter pylori, to użyty w teście ureazowym mocznik jest rozkładany przez bakteryjną ureazę. Produkty rozpadu mocznika zabarwiają wskaźnik zawarty w teście na fioletowo-czerwony kolor. Jest to metoda bardzo wiarygodna dla potwierdzenia infekcji oraz wyleczenia;
• Hodowla bakterii – polega na hodowli bakterii pochodzących z wycinków tkanki na specjalnych pożywkach;
• Badanie histopatologiczne – przy ocenie histopatologicznych wycinków pod mikroskopem można również stwierdzić obecność bakterii. Stosuje się wybarwianie za pomocą eozyny lub hematoksyliny, czasami zmodyfikowaną metodą Giemsy lub metodą srebrową Warthina-Starry’ego;
• Metoda PCR – technika ta polega na namnożeniu specyficznego dla bakterii fragmentu DNA, kodującego toksyny cagA i vacA. Czułość testu na obecność w próbie DNA bakterii wynosi 50–60%.

Jeśli chcemy na stałe pozbyć się bakterii z organizmu, to musimy przeprowadzić odpowiednią terapię. Leczenie zakażenia H. pylori opiera się na podaniu antybiotyków. Celem jest erydykacja, czyli całkowite pozbycie się bakterii zagnieżdżonej w błonie śluzowej żołądka. Aby było to możliwe, pacjent musi przyjmować 2 antybiotyki jednocześnie oraz lek zobojętniający sok żołądkowy (tzw. IPP). Wszystkie środki przyjmuje się 2 razy dziennie przez 7 dni.

W czasie leczenia pacjent powinien stosować dietę, która wspomoże skuteczność środków farmakologicznych. Dzięki przestrzeganiu zasad odżywiania i prawidłowemu bilansowaniu posiłków, można zmniejszyć ból brzucha oraz zwiększyć szanse na skuteczne pozbycie się bakterii.

Pacjent powinien jeść 4–6 małych posiłków dziennie, powoli i dokładnie przeżuwać każdy kęs. Zaleca się, aby posiłki były lekkostrawne oraz odpowiednio przygotowywane – gotowane, gotowane na parze, duszone lub pieczone. Należy pamiętać także o dużej ilości płynów, głównie wody mineralnej, zielonej herbaty oraz naparów ziołowych (z rumianku oraz dziurawca).

Metoda erydykacji jest skuteczna i zapobiega nawrotom choroby. Bakterie mogą się oczywiście znów pojawić w układzie pokarmowym, jednak będzie to skutek ponownego zarażenia, a nie utajonej infekcji.

Ryzyko zakażenia zmniejsza:

• karmienie piersią;
• przestrzeganie zasad higieny;
• zdrowa dieta.

Źródła

1. Dembińska-Kieć A., Naskalski J.W., Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Urban & Partner, Wrocław 2009, ISBN 978-83-7609-137-2
2. Szczeklik A. (red.), Choroby wewnętrzne, Medycyna Praktyczna, Kraków 2011, ISBN 978-83-7430-289-0
3. Socha J. Gastroenterologia praktyczna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1999, ISBN 83-200-2281-9