Klauzula sumienia - na czym polega i kto może się na nią powoływać?

Klauzula sumienia to zapis, który mówi o tym, że lekarz ma prawo odmówić wykonywania określonych świadczeń medycznych, jeśli są one niezgodne z jego światopoglądem czy wyznaniem. Dotyczy to przede wszystkich takich spornych kwestii, jak aborcja, wypisanie środków antykoncepcyjnych lub tabletek "po". Podstawą prawną jest tutaj ustawa o zawodze lekarza i lekarza dentysty z 5 grudnia 1996 roku.

Zapis ten jest jednak nieco bardziej skomplikowany i z perspektywy prawnej nie powinien budzić aż tylu kontrowersji. Problemem jest personel medyczny, który nadużywa klauzuli sumienia i korzysta z niej często w niewłaściwy sposób.

Czego dotyczy klauzula sumienia?

Powoływanie się na klauzulę sumienia dotyczy przede wszystkich takich kwestii, jak przepisywanie środków antykoncepcyjnych, wykonywanie zabiegów założenia spirali, krążka dopochwowego czy wypisanie recepty na tabletkę "po". Lekarze odmawiają tych usług, powołując się nie tylko na klauzulę, ale także na brak wskazań medycznych.

Klauzula obejmuje także eutanazję - lekarz może odmówić przeprowadzenia jej, nawet jeśli sam pacjent wyraża na to zgodę i ma poparcie w swoich bliskich lub kiedy jego stan jest na tyle krytyczny, że nie ma możliwości powrotu do zdrowia, a jego śmierć będzie przebiegać w dużym cierpieniu.

Zwolennicy i przeciwnicy

Przeciwnicy klauzuli sumienia uważają, że lekarz powinien być neutralny siatopoglądowo w kontakcie z pacjentami i nie powinien wpływać na ich decyzje, pod warunkiem, że nie są one dla niego niebezpieczne. Ponieważ na klauzulę tę powołują się głównie lekarze poproszeni i wystawieniu recepty na środki antykoncepcyjne, tabletki "po" lub o przeprowadzenie aborcji (np. w przypadku ciąży pochodzącej z gwałtu), traktowane jes to jako organiczenie wolności kobiet i naruszanie ich praw o decydowaniu o swoim życiu.

Niektórzy przeciwnicy uważają także, że klauzula sumienia jest wymierzona w pacjentów, którzy na co dzień korzystają z lekarzy związanych z NFZ i nie mogą sobie pozwolić na opłacanie wizyt prywatnych. Prywatne placówki medyczne bardzo chętnie korzystają z tego, iż lekarze państwowi nie chcą przepisywać określonych recept czy skierowań i pobierają za swoje usługi dodatkowe opłaty.

Zwolennicy klauzuli sumienia uważają zaś, że zapis ten chroni przekonania lekarzy, dzięki czemu nie muszą oni zgadzać się na praktykowanie usług, z którymi sami się nie zgadzają. Ich argumentem jest także to, że większość działań objętych klauzulą sumienia nie ma na celu ratowania zdrowia ani życia, więc wypisywanie określonych recept nie jest niezbędną praktyką lekarską.

Klauzula sumienia obecnie dotyczy tylko lekarzy. Farmaceuci nie mają więc prawa odmówić sprzedaży jakiegokolwiek leku, chyba że wiedzą o istnieniu poważnych przeciwwskazań do jego zażywania. Nie mogą powołać się na klauzulę ani odmówić ze względu na swój światopogląd czy z jakiegokolwiek innego powodu.

Co więcej, apteki mają zapewniać pacjentom dostęp do wszystkich środków, których potrzebują - tych przepisanych przez lekarza, jak i tych bez recepty.

Dlaczego klauzula sumienia jest tak naprawdę neutralna, ale lekarze nadużywają jej i nie stosują jej prawidłowo? Faktycznie daje ona specjalistom prawo do odmowy wykonania danego zabiegu czy wypisania konkretnej recepty, ale w świetle prawa mają oni jednocześnie obowiązek skierować pacjenta do swojego kolegi po fachu, który taką receptę wypisze czy wykona dany zabieg.

Krótko mówiąc - lekarz, który powołuje się na klauzulę sumienia musi zapewnić pacjentowi konsultację z innym specjalistą, który nie odmówi świadczenia usług ze względu na swój światopogląd.

Co więcej, klauzula sumienia obejmuje tylko świadczenia usług, nie dotyczą samych pacjentów. Lekarze więc nie mogą odmówić pacjentom ze względu na ich wyznanie, przynależność etniczną czy kolor skóry. Jednocześnie jeśli w grę wchodzi bezpośrednie zagrożenie życia pacjenta, specjalista ma obowiązek dołożyć wszelkich starań, aby go uratować - nawet kosztem podjęcia działań niezgodnych ze swoim sumieniem.