Leczenie ostrej białaczki limfoblastycznej

Intensywność leczenia dostosowuje się także do obciążeń związanych z chorobami współistniejącymi. Kluczowe znaczenie ma też obecność niektórych czynników genetycznych – tzw. chromosomu Filadelfia. Dodatkowego postępowania wymaga też zajęcie ośrodkowego układu nerwowego przez chorobę.

W leczeniu ostrej białaczki limfoblastycznej stosuje się następujące metody:

• Chemioterapia – podanie leków, które niszczą komórki nowotworowe lub hamują ich rozwój,
• Radioterapia – jest stosowana celem zapobiegania przerzutom do centralnego układu nerwowego, kiedy istnieje ich duże ryzyko oraz zarezerwowana dla osób, u których pojawiły się przerzuty,
• Przeszczepienie (transplantacja) szpiku – daje najwyższe szanse dla pacjentów na długotrwałą remisję czy też wyzdrowienie bez nawrotu choroby. Wiąże się jednak także z dużym ryzykiem, więc jest zarezerwowany dla chorych, u których staje się jasne, że sama chemioterapia nie spowoduje eliminacji choroby.

W Polsce istnieją ścisłe rekomendacje dotyczące leczenia ostrej białaczki limfoblastycznej u dzieci oraz u dorosłych i większość ośrodków postępuje zgodnie z tymi ustaleniami.

Istnieją trzy fazy leczenia lekami przeciwnowotworowymi w przypadku ostrej białaczki limfoblastycznej :

• Chemioterapia indukcyjna (Indukcja)

Większość pacjentów chorych na białaczkę otrzymuje leczenie indukcyjne. Celem takiego leczenia jest uzyskanie remisji. Remisja w białaczce oznacza powrót prawidłowych parametrów krwi (normalne wartości białych, czerwonych krwinek i płytek krwi) oraz brak widocznych oznak choroby i brak choroby w szpiku kostnym.

Uzyskanie remisji za pomocą leczenia indukcyjnego możliwe jest u więcej niż 95% chorych na białaczkę dzieci oraz od 75 do 89% dorosłych.

Terapia ta jest zazwyczaj bardzo intensywna a pobyt w szpitalu trwa długo – nawet powyżej miesiąca. W tym czasie pacjent narażony jest także na wiele powikłań w postaci infekcji oraz często zachodzi konieczność przetaczania krwi i płytek. Dlatego też pacjent musi pozostawać w oddziale specjalnie do tego przystosowanym, w izolacji.

Wydawałoby się, że uzyskanie remisji, czyli braku oznak choroby za pomocą indukcji, zakończy sprawę leczenia białaczki. Niestety remisja nie jest równoznaczna z wyleczeniem. Uśpione, ukryte komórki białaczkowe czają się gdzieś w zakamarkach organizmu gotowe, żeby znowu zaatakować.

W momencie rozpoznania białaczki w organizmie chorego może znajdować się astronomiczna, lecz niestety realna, liczba 100 miliardów komórek nowotworowych. Jeżeli terapia indukcyjna zabije 99% z nich, nadal pozostanie 100 milionów komórek, które jeśli nie zostaną dalej niszczone, mogą zaatakować na nowo, powodując nawrót choroby.

W zależności od indywidualnie ustalonego planu leczenia kolejnym krokiem może być zarówno podanie terapii konsolidującej, czyli utrwalającej terapię indukcyjną lub w szczególnych przypadkach przygotowanie pacjenta do jak najszybszego przeszczepienia szpiku.

• Chemioterapia konsolidująca (Konsolidacja)

Jest to drugi etap leczenia obejmujący podawanie chemioterapii i ma na celu dalsze zmniejszenie liczby komórek białaczkowych pozostałych w organizmie chorego. To także bardzo intensywne leczenie obejmujące podawanie kilku cykli chemioterapii w ciągu 4 do 8 miesięcy. Leki oraz dawki zastosowane w konsolidacji są uzależnione od czynników ryzyka ustalonych indywidualnie u pacjenta (głównie od wieku i obecności chromosomu Filadelfia).

• Chemioterapia podtrzymująca

Jeżeli po zakończeniu leczenia indukującego i konsolidującego pacjent jest cały czas w stadium remisji, a w szpiku nie stwierdza się choroby resztkowej, tj. komórek białaczkowych na bardzo niskim poziomie, rozpoczyna się podawanie chemioterapii podtrzymującej. Jej celem jest zahamowanie ewentualnego nawrotu, do którego mogłoby dojść na skutek “obudzenia” pojedynczych, pozostających w organizmie komórek nowotworowych. Terapia ta jest mniej intensywna, prowadzona ambulatoryjnie (czyli nie wymaga pozostawania w szpitalu) i składa się zazwyczaj z jednej lub dwóch faz. Najczęściej trwa około dwóch lat.

Należy także wspomnieć o tzw. chemioterapii dokanałowej, którą pacjenci z ostrą białaczką limfoblastyczną otrzymują w trakcie trzech powyższych faz leczenia. Leki niszczące komórki nowotworowe podaje się, wstrzykując je do płynu mózgowo-rdzeniowego w kanale kręgowym po nakłuciu pleców w okolicy lędźwiowej. Terapia ta ma na celu zabezpieczenie chorego przed rozprzestrzenianiem się choroby do okolic mózgu i rdzenia kręgowego. Jeżeli stwierdzono zajęcie ośrodkowego układu nerwowego, leczenie to intensyfikuje się.

• U dzieci, całkowity wskaźnik przeżycia po leczeniu samą chemioterapią jest wysoki i wynosi blisko 80% - dotyczy to dzieci ze wszystkimi odmianami białaczek. U dzieci chorujących na odmianę białaczki „mniej złośliwą” czyli cechującą się mniejszą liczbą negatywnych czynników ryzyka, wskaźniki przeżycia mogą być nawet wyższe
• U dorosłych, całkowity odsetek przeżyć po chemioterapii jest gorszy, wynosi około 40%. W przypadku osób z postacią białaczki „bardziej złośliwą” - jest niestety niższy, w przypadku postaci „mniej złośliwej” - wyższy.

Pomimo że większość pacjentów z ALL uzyskuje remisję, niestety u niektórych dochodzi po jakimś czasie do nawrotu choroby. U takich pacjentów próbuje się stosowania innych rodzajów chemioterapii lub bardziej intensywnych dawek. W przypadku osób, u których dochodzi do nawrotu szybko, odmiana białaczki jest bardziej złośliwa i niestety za pomocą samej tylko chemioterapii trudno uzyskać ponowną długotrwałą remisję, natomiast szansą na wyleczenie staje się przeszczepienie szpiku.

Źródła

1. Madej G. Chemioterapia onkologiczna dorosłych i dzieci, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1999, ISBN 83-200-2194-4
2. Maj S. Farmakoterapia chorób krwi i układu krwiotwórczego, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2000, ISBN 83-200-2449-8
3. Kałwak K. (red.), Hematopoetyczne komórki macierzyste - pytania i odpowiedzi, MedPharm, Wrocław 2009, ISBN 978-83-60466-68-1
4. Urasiński I. Hematologia kliniczna, Pomorska Akademia Medyczna, Szczecin 1996, ISBN 83-86342-21-8