Lek na cukrzycę może wkrótce mieć wpływ na leczenie nowotworów. Trwają badania
Stosunkowo niedawno rozpoznana forma cukrzycy budzi zainteresowanie badaczy, ale to inny typ tej choroby stanowi jedno z największych zagrożeń dla zdrowia publicznego na świecie. Okazuje się też, że powszechnie przepisywana w jej leczeniu metformina może być "lekiem przyszłości" o wszechstronnym zastosowaniu – nawet zmniejszaniu ryzyka rozwoju nowotworów.
Ten tani, popularny lek może wkrótce odmienić leczenie nowotworów. Przyjmują go miliony Polaków
Czym jest cukrzyca typu 5?
Cukrzyca typu 5, znana też jako MODY (Maturity Onset Diabetes of the Young), to rzadka, dziedziczna postać cukrzycy, która rozwija się u młodych, często wychudzonych osób, żyjących w ubogich warunkach. Oficjalne uznanie tej choroby przez Międzynarodową Federację Diabetologiczną (IDF) w kwietniu 2025 roku zakończyło dekady debat na temat jej odrębności. Jej przyczyną nie jest niezdrowy styl życia ani otyłość, lecz mutacja genetyczna oraz długotrwałe niedożywienie, prowadzące do nieprawidłowego funkcjonowania komórek beta trzustki i niewystarczającej produkcji insuliny.
Zespół kierowany przez dr Meredith Hawkins wykazał, że młodzi, niedożywieni pacjenci – głównie w Azji i Afryce – byli przez lata błędnie diagnozowani jako chorzy na cukrzycę typu 1. Tymczasem leczenie insuliną w ich przypadku może prowadzić do groźnych powikłań, a nawet śmierci. Szacuje się, że cukrzyca typu 5 może dotyczyć nawet 25 mln osób na całym świecie. Kluczową rolę w rozwoju choroby odgrywa bardzo niska masa ciała (BMI poniżej 19 kg/m2) oraz niedobory białka i mikroskładników. Obecnie lekarze nie dysponują jeszcze jednoznacznym schematem leczenia, jednak IDF zapowiedziała międzynarodowe badania w tym zakresie.
Choć uporządkowanie tej wiedzy było niezwykle istotne dla globalnego zdrowia publicznego, to nie cukrzycą typu 5 powinniśmy się martwić w Polsce. Zagraża nam epidemia przypadków innego typu cukrzycy, który, jak podkreśla Polskie Towarzystwo Diabetologiczne, prowadzi do śmierci ponad 30 tys. Polaków rocznie.
Cicha epidemia cukrzycy
Podczas gdy cukrzyca typu 5 dotyczy głównie krajów rozwijających się, cukrzyca typu 2 stanowi jedno z najpoważniejszych zagrożeń cywilizacyjnych w krajach rozwiniętych, w tym w Polsce. Jej rozwój związany jest przede wszystkim z niezdrowym trybem życia – nadwagą, brakiem aktywności fizycznej i niewłaściwą dietą.
Według danych Narodowego Funduszu Zdrowia, problem cukrzycy dotyczy już 9 proc. populacji, a koszt świadczeń i refundowanych wyrobów medycznych oraz leków wyniósł w 2018 roku 1,9 mld zł. Od 2023 roku wzrósł aż o 23 proc.
- Najbardziej wiarygodne dane mówią, że mamy obecnie 3 mln 240 tys. chorych z rozpoznaną cukrzycą. Do tego dochodzi kolejny milion tych, którzy o chorobie jeszcze nie wiedzą, bo występuje u nich bezobjawowo lub te objawy są na tyle łagodne, że pacjenci je ignorują – mówi w rozmowie z WP abcZdrowie prof. Grzegorz Dzida z Katedry i Kliniki Chorób Wewnętrznych Uniwersytetu Medycznego w Lublinie.
Aż 90 proc. przypadków to właśnie cukrzyca typu 2. Liczba chorych stale rośnie – w ciągu ostatnich 15 lat zachorowalność wzrosła niemal dwukrotnie. Eksperci alarmują, że cukrzyca, wraz z otyłością, są dziś "matkami wszystkich chorób". Prowadzą m.in. do:
chorób układu krążenia,
zaburzeń lipidowych,
zaburzeń hormonalnych,
zmniejszenia płodności,
rozwoju nowotworów.
Co gorsza, choroba często rozwija się bezobjawowo przez wiele lat. Dlatego tak ważna jest profilaktyka – kontrola masy ciała, aktywność fizyczna i regularne badania poziomu glukozy we krwi.
Metformina – nie tylko na cukrzycę
Jednym z najczęściej przepisywanych leków w terapii cukrzycy typu 2 jest metformina – znana i stosowana od lat 60. XX wieku. Ostatnie badania pokazują jednak, że jej działanie może wykraczać daleko poza regulację poziomu cukru we krwi. Choć, jak podkreśla prof. Dzida, nie została jeszcze zatwierdzona jako środek powszechnie stosowany w leczeniu innych dolegliwości niż cukrzyca, stan przedcukrzycowy czy zespół insulinooporności (wraz z zespołem policystycznych jajników).
- Należy jasno podkreślić, że badania dotyczące zastosowania metforminy w leczeniu innych chorób są bardzo obiecujące, ale, póki co, jeszcze bardzo ograniczone. Zgłaszają się do mnie pacjenci z nowotworami i pytają, dlaczego lekarz nie zapisał im metforminy, skoro ma takie świetne działanie. Odpowiadam: bo nie może. Te badania należy pogłębić i to wymaga jeszcze czasu, choć mam nadzieję, że w przyszłości oficjalne zastosowanie tego leku zostanie rozszerzone – mówi diabetolog.
Dotychczas, wstępne badania wykazały, że metformina może być skuteczna w zapobieganiu i ograniczaniu dalszego rozwoju nowotworów piersi, endometrium czy prostaty.
W kwietniu 2025 roku naukowcy z Uniwersytetu Cambridge odkryli jednak także, że metformina może znacząco ograniczać ryzyko rozwoju ostrej białaczki szpikowej (AML) – wyjątkowo agresywnego nowotworu krwi. Udało się zaobserwować, że u pacjentów przyjmujących ten lek występuje rzadziej mutacja DNMT3A, odpowiedzialna za rozwój tego nowotworu. Trwają już przygotowania do badań klinicznych z udziałem pacjentów z grupy ryzyka.
- Co ciekawe, zmieniają się nie tylko perspektywy na inne zastosowanie metforminy, ale także obecne przeciwskazania, które obejmują niewydolność oddechową, niewydolność serca, nerek, wątroby. Dziś wiemy już, że zostały one obalone, a metformina nie tylko nie pogarsza stanu zdrowia pacjentów z tymi chorobami, ale może wręcz poprawić – podkreśla prof. Dzida.
Czy metformina stanie się "lekiem przyszłości"?
Obiecujące są również wstępne prace naukowe, które wykazały pozytywne działanie leku w kontekście chorób neurodegeneracyjnych.
- Dużo mówi się o szerokim potencjale przeciwnowotworowym, ale ukazały się także ciekawe prace, które wykazały, że stosowanie metforminy nie pogarsza, ale poprawia funkcje poznawcze, zarówno w demencji alzheimerowskiej, jak i naczyniowej. Ponadto, może się okazać, że metformina stanie się nowym "lekiem długowieczności", bo i takie badania były przeprowadzane. To wszystko bardzo pozytywne doniesienia, ale podkreślam, żeby jeszcze podchodzić do nich z rezerwą – zaznacza specjalista.
Automatycznie nasuwa się jednak pytanie, na ile obiecujące działanie metforminy jest powiązane z realnym wpływem na poszczególne choroby, a na ile jest to pośredni wynik regulacji glikemii i ograniczenia rozwoju cukrzycy. Jak podkreśla prof. Dzida, to dwie, niezwiązane ze sobą ścieżki działania.
- Szerokie działanie metforminy, które badają teraz naukowcy, jest niezwiązane z regulacją glikemii. Mechanizm działania ochronnego i leczniczego, nie tylko przy cukrzycy, polega na tym, że metformina oddziałuje na bardzo ważny "dyspozytor energii" w komórce – mówi ekspert.
Warto też podkreślić, że wiele obecnych badań na temat innych skutków terapii lekami na cukrzycę dotyczy coraz popularniejszych analogów GLP-1, które również wykazują obiecujące wyniki – o czym wcześniej już opowiadał prof. Dzida na łamach WP abcZdrowie.
- Na początku faktycznie myśleliśmy, że to jest pochodna redukcji masy ciała, ale wykazano, że leki te nie u wszystkich tak skutecznie ją redukują, bo zostały zaprojektowane przede wszystkim w celu leczenia cukrzycy, a więc obniżania glikemii, czego dopiero skutkiem ubocznym może być spadek masy ciała. Okazuje się jednak, że cząsteczki te działają przeciwzapalnie, zupełnie niezależnie od wpływu na masę ciała. One wygaszają proces zapalny w organizmie, który jest bardzo szkodliwy i m.in. przyspiesza rozwój miażdżycy czy sprzyja powikłaniom sercowo-naczyniowym – wskazywał lekarz.
Aleksandra Zaborowska, dziennikarka Wirtualnej Polski
Źródła
Treści w naszych serwisach służą celom informacyjno-edukacyjnym i nie zastępują konsultacji lekarskiej. Przed podjęciem decyzji zdrowotnych skonsultuj się ze specjalistą.
