Mobbing a depresja

Mobbing oznacza nierówne traktowanie w miejscu pracy. Natarczywe krytykowanie, poniżanie, ośmieszanie, zastraszanie, a nawet odizolowywanie pracownika od współpracowników. Mobbingiem może być również obciążanie pracownika dodatkową pracą w porównaniu do innych osób na tym samym stanowisku, a także podpisywanie się pod czyjąś pracą. Wyśmiewanie się z czyjejś wiary, religii, urody i innych cech danej osoby lub jej przekonań. Wszystkie te działania prowadzą do frustracji i spadku samooceny, a niekiedy również do stanów lękowych i depresji. Kto jest najbardziej narażony na mobbing? Na mobbing najbardziej narażeni są pracownicy niższego szczebla. Wydaje się to dość oczywistą zależnością. Im mniejszą władzę w strukturze organizacji posiada pracownik, tym trudniej mu zaprotestować wobec doświadczanej w miejscu pracy przemocy.

W psychologii pracy i organizacji istnieje pojęcie opisujące tę zależność. Potocznie określane jest jako tzw. porządek dziobania. Mimo iż nazwa wzięła się od faktycznie zaobserwowanego zachowania w stadzie kur, świetnie odnosi się do struktury organizacji. W sytuacjach kryzysowych w stadzie kur zachodzi zależność: im kura znajduje się niżej w hierarchii stada, tym częściej jest dziobana przez kury, które znajdują się wyżej (badania Thorleif Schjelderup-Ebbe). Podobnie dzieje się w organizacji, kiedy pojawia się konflikt między pracownikami. Im wyższe stanowisko pracownik zajmuje, tym mniejsze prawdopodobieństwo doświadczenia agresji ze strony współpracowników.

Molestowanie seksualne w miejscu pracy zaliczane jest do dyskryminacji ze względu na płeć. Dokładna definicja znajduje się w Kodeksie pracy w art. 183a § 6. Problem ten jest o tyle podobny do mobbingu, iż ofiary często reagują w ten sam sposób – lękiem. Często są zastraszane, wpędzane w poczucie winy, że same tego chciały (na przykład, że ubierały się wyzywająco), boją się społecznej presji bycia prowokatorkami. Molestowanie seksualne jest formą przemocy i potrzeby zdominowania pracownika – najczęściej pracownicy. Na molestowanie seksualne narażone są najmłodsze pracowniczki. Najczęściej są to osoby poniżej 34 roku życia.

Ponieważ molestowanie seksualne w miejscu pracy oznacza dość szeroki przedział zachowań, również konsekwencje jego doświadczenia mogą być bardzo odmienne. Od ostrej reakcji emocjonalnej, depresji, do PTSD włącznie. Jeśli dojdzie do gwałtu w miejscu pracy, należy pamiętać, że osoba może przeżywać skutki tej traumy bardzo boleśnie.

Pracownicy doświadczający mobbingu bardzo często nie przyznają się do tego. Mobbing bardzo wyraźnie wpływa na stan psychiczny ofiary – zaniża samoocenę, wywołuje lęk i brak poczucia bezpieczeństwa. Osoby te są często tak zastraszone, że przemilczają problem. Ciągłe doświadczanie szykanowania i brak umiejętności asertywnego zachowania wywołują reakcję wyuczonej bezradności. Osoba ma przekonanie, że nic nie jest w stanie zmienić, że jest bezbronna wobec napastnika. Dzieje się tak zwłaszcza w sytuacji, gdy mobbing ma charakter ukośny, a więc dotyczy relacji z osobą, która jest w hierarchii organizacji na wyższym stanowisku.

Wielu pracowników próbuje w ten sposób przeczekać złą passę, licząc, iż w którymś momencie agresywne zachowanie zostanie skierowane na innego pracownika, że osoba mobbingująca zmieni miejsce pracy lub że sam mobbingowany znajdzie lepszą ofertę pracy. Najczęściej jednak pracownik trwa w toksycznym układzie, coraz bardziej odczuwając skutki tej sytuacji. Mobber z kolei, widząc, że jego zachowanie roznosi się bez echa, czuje większą władzę i wie, że może sobie pozwolić na więcej. Z czasem brak perspektyw na lepszą pracę i poczucie bezradności powodują, że u mobbowanego pracownika może rozwinąć się depresja.

Jeśli u ofiary mobbingu pojawią się objawy depresji, niezbędna będzie pomoc ze strony psychiatry i psychologa. Depresja wymaga leczenia, a negatywne przekonania dotyczące własnej osoby mogą trwale niszczyć taką osobę od wewnątrz. Może ona obawiać się, że jest beznadziejnym pracownikiem, że do niczego się nie nadaje, że nigdy nie znajdzie lepszej pracy. Nad tymi przekonaniami trzeba popracować poprzez psychoterapię, zapewnić osobie wsparcie i opiekę. Bardzo dobre i stosunkowo szybkie efekty w pracy z osobą po traumie, będącą w depresji, przynosi terapia poznawczo-behawioralna. Praca z psychoterapeutą powinna pomóc osobie w depresji wrócić do zdrowia i podjąć odpowiednie kroki, aby zmienić swoją sytuację w pracy. Psycholog prowadzący terapię może pomóc pacjentowi wspólnie poszukać rozwiązań, przeprowadzić trening asertywności, wzmocnić samoocenę pracownika oraz pomóc mu ewentualnie w dochodzeniu swoich praw. Szczególnie ważne jest to w przypadku osób, które doświadczyły molestowania seksualnego w miejscu pracy.

Źródła

1. Grzywa A., Pułapki manipulacji, Czelej, Lublin 2006, ISBN 83-89309-80-7.
2. Kozak S., Patologie w środowisku pracy. Zapobieganie i leczenie, Difin, Warszawa 2009, ISBN 978-83-7641-029-6.
3. Opperman K., Webber E., Style porozumiewania się w pracy, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2007, ISBN 83-60083-79-6.
4. Pużyński S., Depresje i zaburzenia afektywne, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2009, ISBN 978-83-200-3828-6.