Osobowość schizoidalna - diagnozowanie, objawy, rodzaje, leczenie

Osobowość schizoidalna to jedno z mniej znanych zaburzeń osobowości, o którym słyszy się o wiele rzadziej niż o osobowości borderline, psychopatii czy osobowości zależnej. Jednak według danych APA z 1994 roku, na osobowość schizoidalną, cierpi niecały 1% populacji i tak jak większość zaburzeń osobowości, dotyka ono częściej mężczyzn.

1. Co to jest osobowość schizoidalna?

Osobowość schizoidalna jest zaburzeniem dość specyficznym, ponieważ wśród objawów można zauważyć znaczną liczbę deficytów w różnych aspektach funkcjonowania przy niewielkiej liczbie symptomów właściwych i charakterystycznych dla tego zaburzenia. Dlatego też, diagnoza osobowości schizoidalnej może nastręczyć specjaliście pewnych trudności. W związku z tym, należy odróżnić osobowość schizoidalną, od innych zaburzeń, mających podobne objawy.

Schizoidalne zaburzenia osobowości zostały ujęte w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 pod kodem F60.1. Osobowość schizoidalna charakteryzuje się preferowaniem samotnictwa, izolowaniem się, unikaniem kontaktów społecznych, niechęcią wobec bliskich relacji interpersonalnych, chłodem emocjonalnym i spłyconą uczuciowością.

2. Osobowość schizoidalna a schizotypowa

Zobacz film: "Coraz więcej Polaków cierpi na depresję"

Wiele osób traktuje synonimicznie terminy „osobowość schizoidalna” i „osobowość schizotypowa”. Dla psychiatrów nie są to jednak zaburzenia tożsame. Bardzo podobne w obrazie klinicznym, ale jednak różniące się drobnymi szczegółami. Podstawowe objawy charakterystyczne dla obu rodzajów zaburzeń osobowości zebrano w tabeli.

OSOBOWOŚĆ SCHIZOIDALNA

OSOBOWOŚĆ SCHIZOTYPOWA

znikoma ilość działań służących przyjemności, anhedonia; spłycenie afektu, chłód uczuciowy; mała wrażliwość na konwencje społeczne; niska zdolność wyrażania uczuć; brak zainteresowania pochwałami i krytyką; słabe zainteresowanie doświadczeniami erotycznymi; preferowanie samotnictwa; brak bliskich relacji społecznych; pochłonięcie fantazjowaniem i introspekcją.

społeczne i interpersonalne deficyty; spłycona i nieadekwatna uczuciowość; chłód emocjonalny; dziwaczny lub ekscentryczny wygląd albo zachowanie; unikanie kontaktów z ludźmi, izolacja społeczna, brak bliskich przyjaciół; podejrzliwość i poglądy paranoidalne; idee odniesienia, myśli ksobne; dziwaczne przekonania i magiczne myślenie; niezwykle doświadczenia percepcyjne (iluzje); zmanieryzowany sposób mówienia; nadmierny lęk społeczny.

Jak widać, mimo podobnie brzmiących nazw (schizotypowa i schizoidalna), oba zaburzenia osobowości różnią się od siebie. Osoby schizoidalne nie są zdolne do empatii, wyglądają jakby nie miały uczuć, ich twarz jest maskowata, często intelektualizują swoje wypowiedzi. Patrząc na nich, ma się wrażenie jakby oglądało się uczucia pod mikroskopem.

Natomiast w zaburzeniach schizotypowych na pierwszy rzut oka wyłania się dziwaczność i ekscentryczność zachowań, które mogą przypominać nieco obraz kliniczny schizofrenii. Zresztą osobowość schizotypową zalicza się do zaburzeń typu schizofrenicznego, cechujących się spłyceniem afektywnym, ograniczoną zdolnością zawierania bliskich związków i silnym dyskomfortem w sytuacjach społecznych.

Osoby schizotypowe koncentrują się na sobie, myślą w sposób magiczny, relacjonują dziwne doznania, ich wypowiedzi są kwieciste, dziwne, często gubią wątek. Przejściowo mogą pojawić się objawy charakterystyczne dla zaburzeń psychotycznych.

Co zatem zasadniczo odróżnia osobowość schizoidalną od schizotypowej? Łączy unikanie bliskich relacji interpersonalnych, ale w przypadku osobowości schizoidalnej wynika to z preferowania samotnictwa, a w odniesieniu do osobowości schizotypowej – z lęku przed bliskością. Oba rodzaje zaburzeń osobowości należy różnicować z całościowymi zaburzeniami rozwoju, np. spektrum autystycznym.

Jak dotąd, nie sprecyzowano, jaki jest związek między osobowością schizotypową a schizoidalną i która z nich może predysponować do zachorowania na zaburzenia psychotyczne, np. schizofrenię. Osobowość schizoidalna to niejako jeden wielki mechanizm obronny.

Człowiek obawiając się bliskości i relacji intymnych z innymi ludźmi, bojąc się zaangażowania, utraty niezależności oraz własnej autonomii, zamyka się we własnym świecie marzeń, do którego inni nie mają dostępu. Introspekcja to rodzaj muru ochronnego, dającego pseudo-poczucie bezpieczeństwa oraz zapewniającego anonimowość.

Psychologowie ani psychiatrzy nie wiedzą niestety do dzisiaj, co dokładnie przyczynia się do rozwoju osobowości schizoidalnej. Próby wyjaśnienia pozostają w sferze domniemań i luźnych spekulacji.

3. Diagnozowanie osobowości schizoidalnej

Według Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 do zdiagnozowania osobowości schizoidalnej należy rozpoznać u pacjenta przynajmniej trzy z następujących warunków:

1. Osoba nie podejmuje (lub podejmuje niezwykle rzadko) działań służących przyjemności.
2. Osoba cechuje się chłodem emocjonalnym, wycofaniem lub spłyceniem uczuciowości.
3. Posiada ograniczoną zdolność wyrażania zarówno przyjaznych, ciepłych uczuć, jak i gniewu wobec innych.
4. Nie jest zainteresowana ani pochwałami, ani krytyką.
5. Przejawia niewielkie zainteresowanie doświadczeniami seksualnymi z innymi osobami.
6. Preferuje samotność i ucieka się do fantazjowania i introspekcji czyli rozmyślania nad własnymi doświadczeniami z przeszłości.
7. Nie posiada przyjaciół, ani bliskich związków (lub co najwyżej - pojedyncze) oraz nie czuje potrzeby takich związków z ludźmi.
8. Charakteryzuje się wyraźną niewrażliwością wobec obowiązujących norm i konwencji społecznych.

Należy pamiętać, że zaburzenia osobowości ujawniają się najczęściej już w późnym dzieciństwie lub dorastaniu i muszą obejmować wiele aspektów funkcjonowania jednostki w dorosłości. Poza tym są to długotrwałe wzorce funkcjonowania, a więc nie mogą występować epizodycznie.

4. Objawy problemów interpersonalnych

Osoba z osobowością schizoidalną to ktoś rozdzielający emocje od rozumowania, ktoś, kto myśli chłodno i racjonalnie. Taki styl pomaga mu uniknąć konfrontacji z uczuciowością oraz problemami interpersonalnymi, które są dla niego zagrażające, wzbudzają lęk i dyskomfort. Zamiast funkcjonować w realnym świecie, osoby te, uciekają się do świata fantazji. Osoby z osobowością schizoidalną zwracają się w stronę swojego bezpiecznego świata wewnętrznego.

Paradoksalnie, nie są oni zainteresowani odkrywaniem siebie oraz mają niewielkie pojęcie na temat własnych planów, pragnień i celów życiowych. Nie interesują się otoczeniem, w związku z czym, nie rozumieją innych ludzi, ani norm społecznych. Brak zainteresowania światem zewnętrznym oraz wycofanie z niego i apatia, mogą powodować niższy niż u innych ludzi, poziom wiedzy ogólnej.

Emocjonalność osób ze schizoidalnym zaburzeniem osobowości jest bardzo spłycona zarówno w przypadku emocji pozytywnych, jak i negatywnych. Co więcej, osoby te przejawiają często problemy z rozpoznawaniem emocji u innych ludzi. Przez otoczenie odbierane są jako znudzone i oderwane od rzeczywistości, a także spokojne i pozbawione agresywności. Zazwyczaj nie wchodzą w związki małżeńskie), ani nie potrafią utrzymać bliskich relacji.

5. Typy osobowości schizoidalnej

Millon wyróżnił cztery typy osobowości schizoidalnej, które przedstawia jako kombinację cech schizoidalnych z cechami charakterystycznymi dla innych zaburzeń osobowości, które przedstawia w poniższy sposób.

1. Osobowość schizoidalna beznamiętna - Typ pozbawiony uczuć (z cechami osobowości kompulsywnej) – Jest to osoba obojętna, odznaczająca się chłodem emocjonalnym, apatią i brakiem czułości. Ponadto jest odizolowana od społeczeństwa, pozbawiona emocji i sztywna w kontaktach interpersonalnych. Osoba niezdolna do ekscytacji lub wzburzenia. Wszystkie emocje są wyciszone.
2. Osobowość schizoidalna ospała - Typ apatyczny (z cechami osobowości depresyjnej) – Osoba charakteryzująca się niskim poziomem aktywacji, słabą ekspresją ruchową i brakiem energii w działaniu. Cechuje się ociężałością, znużeniem i jest niezdolna do odczuwania przyjemności. Wrodzony flegmatyzm, ospałość, zmęczenie, osłabienie, wyczerpanie. Posiada także mało zainteresowań.
3. Osobowość schizoidalna zdepersonalizowana - Typ bez osobowości (z cechami osobowości schizotypowej) – Jest to osoba wycofana z kontaktu ze światem, wydaje się nieobecna i żyjąca w fantazji, odizolowana od innych ludzi. Oderwana od siebie i innych.
4. Osobowość schizoidalna wyniosła - Typ oddalony (z cechami osobowości unikającej i schizotypowej) – Ktoś niedostępny, odizolowany i samotny. Posiada niską samoocenę oraz brakuje mu kompetencji społecznych. Osoba zdystansowana, nieobecna. Sprawia wrażenie podążającej donikąd, powierzchownie zainteresowanej otoczeniem.

6. Leczenie osobowości schizoidalnej

Według teorii psychodynamicznych, podłożem schizoidalnego zaburzenia osobowości są nieświadome konflikty osobowościowe i stosowanie prymitywnych mechanizmów obronnych. W myśl tych teorii jawne zachowanie człowieka miałoby chronić go przed konfrontacją z prawdziwymi, ukrytymi potrzebami dotyczącymi różnych aspektów funkcjonowania. Na przykład, wycofanie z relacji interpersonalnych, mała ilość przyjaciół i niewrażliwość na emocje innych osób, miałoby chronić go, przed doświadczeniem dezintegracji (rozpadu) własnej osobowości. Należy wspomnieć, że te prawdziwe, ukryte pragnienia, lęki i potrzeby, pozostają ukryte i nieświadome również dla osoby chorej.

Istnieje także koncepcja, mówiąca o tym, że to co na zewnątrz pokazuje osoba z osobowością schizoidalną, może być wręcz skrajnie różne od tego czego doświadcza w swoim wewnętrznym przeżyciu, a wyraża się to w posiadaniu jawnych i ukrytych cech w kontekście różnych obszarów funkcjonowania. Autor tej teorii połączył koncepcje psychodynamiczne z tym co zaobserwował w praktyce klinicznej.

Według niego, takie rozbieżności ujawniają się np. w sferze miłości i seksualności, którą u osób z osobowością schizoidalną uznaje się za praktycznie nieistniejącą, ponieważ ich jawne zachowanie wskazuje na brak zainteresowania seksualnością oraz związkami z innymi. Natomiast cechą ukrytą ma tu być ukryta perwersyjność, kompulsywne zachowania masturbacyjne czy voyeryzm (zaburzenie preferencji seksualnych polegające na podglądaniu osób w sytuacjach intymnych).

Aby zrozumieć schizoidalne zaburzenie osobowości, warto przywołać także poznawczo-behawioralny opis jego powstania. W myśl tej teorii podstawowym przekonaniem jakie posiadają osoby chore, jest przekonanie o potrzebie przestrzeni w związkach z innymi ludźmi, którą można uzyskać poprzez izolację. Analizując historie osób z osobowością schizoidalną, można dostrzec dominujący motyw odrzucenia przez bliskich, które prowadzi do poczucia odmienności, wyobcowania i bycia gorszym od innych.

Takie relacje i odczucia prowadzą do powstania negatywnego obrazu siebie, w którym najważniejszą wartością staje się utrzymanie niezależności od innych ludzi, którzy postrzegani są jako wrodzy i kontrolujący.

Proces terapii w schizoidalnym zaburzeniu osobowości jest (jak w przypadku większości zaburzeń osobowości) trudny i długotrwały, ponieważ polega na powolnej zmianie struktury osobowości. Do tego celu zazwyczaj poleca się indywidualną psychoterapię psychodynamiczną lub poznawczo-behawioralną.

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.