Zaburzenia psychotyczne – przykłady, klasyfikacja, objawy, przyczyny i leczenie

Zaburzenia psychotyczne nie stanowią odrębnej jednostki chorobowej. To grupa zaburzeń psychicznych, które manifestują się patologią w zakresie zachowań, spostrzegania, myślenia i świadomości. Cechuje je utrata zdolności oceny rzeczywistości, zaburzenia w jej postrzeganiu, zmienność nastrojów oraz występowanie halucynacji czy urojeń.

Pojęcie „psychozy” wywodzi się z języka greckiego (gr. psyche – dusza, osis – szaleństwo). Po raz pierwszy terminu tego użył w 1845 roku austriacki lekarz i poeta Ernst Von Feuchtersleben.

Klasyfikacja zaburzeń psychotycznych

Zaburzenia psychotyczne najczęściej kojarzą się ze schizofrenią i takimi objawami, takimi jak omamy i urojenia. Do zaburzeń psychotycznych zaliczana jest także depresja psychotyczna, rozpoznawana jest także osobowość psychotyczna. Jest ich jednak o wiele więcej.

Według nozologii (nauka zajmująca się klasyfikowaniem i opisem chorób) psychozy to zaburzenia psychiczne chorobowe, przy czym wyróżnia się różne rodzaje psychoz, np. psychozy endogenne (wewnętrzne), psychozy egzogenne (zewnętrzne), także organiczne (powstają na bazie uszkodzeń OUN), somatogenne (powstają na bazie chorób somatycznych, np. niedoczynności tarczycy) i psychozy reaktywne (powstają w wyniku stresu psychicznego).

Co w psychiatrii uznaje się za zaburzenia psychiczne niechorobowe? Do tej kategorii zaburzeń zaliczają się zaburzenia nerwicowe, zaburzenia osobowości, uzależnienia, niedorozwoje, zaburzenia organiczne, zaburzenia psychosomatyczne i behawioralne.

W praktyce za psychozy endogenne uznaje się wszystkie rodzaje schizofrenii, zaburzenia schizoafektywne, np. parafrenię, paranoję i zaburzenia afektywne, np. depresję, manię i chorobę afektywną dwubiegunową. Psychozy egzogenne mogą mieć przebieg ostry lub przewlekły, a powstają w wyniku trzech głównych czynników:

• po zatruciu – psychoza intoksykacyjna,
• po chorobie – psychoza infekcyjna,
• po urazie – psychoza pourazowa.

Jakie są potencjalne przyczyny i czynniki ryzyka rozwoju zaburzeń psychotycznych? Według specjalistów za ich rozwój odpowiada brak równowagi w produkcji neuroprzekaźników mózgowych, choć nie wiadomo, skąd taka nierównowaga neurotransmiterowa wynika.

Inne przyczyny psychoz to na przykład nieprawidłowa budowa mózgu. Patologie w zakresie neuroanatomii stanowią bazę dla rozwoju psychoz endogennych.

Jeśli chodzi o psychozy egzogenne, powstają one w wyniku zatrucia (alkoholem, substancjami psychoaktywnymi), urazu albo infekcji. Do psychoz na podłożu organicznym zalicza się psychozy starcze.

Istotą zaburzeń psychotycznych jest to, że osoba, która się z nimi zmaga, dochodzi do nieprawidłowych wniosków dotyczących rzeczywistości zewnętrznej, dokonuje niewłaściwych ocen słuszności własnego myślenia oraz spostrzeżeń, a także nie zmienia postępowania w obliczu przeciwnych dowodów. Pacjentowi psychotycznemu brak krytycyzmu wobec własnych symptomów chorobowych.

Jakie są główne objawy i rodzaje zaburzeń psychotycznych? Do głównych symptomów zalicza się:

• złudzenia fizjologiczne, iluzje,
• urojenia,
• halucynacje i omamy rzekome,
• pseudohalucynacje,
• zachowania głęboko regresywne, charakterystyczne dla wczesnych faz rozwoju człowieka,
• objawy katatoniczne, takie jak stupor lub podniecenie psychoruchowe,
• nieadekwatny do okoliczności nastrój,
• wyraźne rozkojarzenie,
• irracjonalny lub porozrywany sposób myślenia,
• zdezorganizowaną mowę – częste gubienie wątku lub brak powiązania myśli,
• stępienie emocjonalne, anhedonię, bierność, aspołeczność.

Trzeba pamiętać, że nie wszystkie psychozy charakteryzują się w swoim obrazie klinicznym obecnością zaburzeń świadomości. Pod względem jakości zaburzeń wyróżnia się zaburzenia psychotyczne:

• z zaburzeniami percepcji – występują patologiczne iluzje, czyli zniekształcenia spostrzegania i omamy, które powstają mimo braku realnego bodźca;
• z zaburzeniami myślenia – występują nieprawidłowości w zakresie treści i formy myślenia. Może pojawić się natłok myśli, spowolnienie myślenia, otamowania myśli, automatyzmy, myśli natrętne albo nadwartościowe.

Jak diagnozuje się zaburzenia psychotyczne i jakie są dostępne metody leczenia?

Jeśli chodzi o rozpoznanie zaburzeń psychotycznych, proces diagnostyczny zwykle obejmuje wywiad kliniczny, ocenę psychiatryczną, badania fizykalne, badania laboratoryjne, testy neuropsychologiczne, obrazowanie mózgu (rezeonans magnetyczny (MRI) lub tomografię komputerową (CT)). Lekarze podczas stawiania formalnej diagnozy opierając się na określonych kryteriach diagnostycznych (DSM-5 lub ICD-11).

Zaburzenia psychotyczne to niejednorodna grupa zaburzeń psychicznych. Psychozy należy różnicować z psychopatią (osobowością dyssocjalną) oraz z zaburzeniami myślenia czy zachowania, które składają się zwykle na obraz kliniczny psychozy, a nie są osobną jednostką chorobową. Leczenie zaburzeń psychotycznych stanowi zwykle kombinację farmakoterapii, terapii psychologicznej oraz wsparcia społecznego.

Zaburzenia psychotyczne leczy się za pomocą farmakoterapii, stosując leki przeciwpsychotyczne. Neuroleptyki mają blokować niekontrolowane pobudzenia w mózgu i hamować manifestację objawów pozytywnych, takich jak omamy czy urojenia. Terapia psychologiczna obejmuje takie rozwiązania jak terapia poznawczo-behawioralna (CBT), terapia rodzinna czy terapia grupowa.

Obecnie nie ma żadnej metody laboratoryjnej, która pozwalałaby stwierdzić stopień uleczalności psychozy na podstawie jej charakteru. Rokowanie zwykle opiera się na remisji objawów wytwórczych oraz ustąpieniu mylnego sądu realizującego, czyli przywróceniu krytycyzmu wobec własnych błędnych przekonań chorobowych.

Źródła

1. Bilikiewicz A., Pużyński S., Rybakowski J., Wciórka J., (red.), Psychiatria. Psychiatria kliniczna, t. 2, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2002, ISBN 83-87944-72-6.
2. Seligman M.E., Walker E.F., Rosenhan D.L., Psychopatologia, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2003, ISBN 83-7298-441-7.