Urojenia - zespoły urojeniowe i otępienie

Urojenia są to sądy niezgodne z rzeczywistością, które nie podlegają korekcie, a wynikają z patologicznych powodów. Urojeniami nie można nazwać zatem fałszywych poglądów będących skutkiem np. manipulacji psychologicznej czy przekonań o swej gorszości u neurotyka. Osoby cierpiące na psychozy są niezbicie przekonane o prawdziwości swoich sądów i nie przyjmują do wiadomości logicznych argumentów, demaskujących absurdalność ich opinii na dany temat. Urojenia występują m.in. w urojeniowym syndromie błędnej identyfikacji, który polega na przekonaniu, że osoby, przedmioty lub miejsca z otoczenia chorego straciły lub zmieniły swą tożsamość.

W Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 uporczywe zaburzenia urojeniowe znajdują się pod kodem F22. Analiza kliniczna wyodrębnia wiele cech charakterystycznych dla różnych urojeń. Urojenia mogą być bardziej konkretne, obrazowe lub bardziej abstrakcyjne, oderwane od rzeczywistości. Niektóre elementy treści urojeniowej bywają wyrazem danej epoki historycznej. O ile dawniej częstymi postaciami występującymi w urojeniach był szatan, święci, piekło, o tyle teraz miejsce ich przejęły takie elementy, jak: radio, telefon, kosmos, pierwiastki radioaktywne, aparaty podsłuchowe, orbita, Internet, sputnik.

Rodzaje urojeń ze względu na treść

Urojenia, czyli fałszywe przekonania dotyczące siebie, otoczenia fizycznego czy innych ludzi, są uważane za zaburzenia kognitywne albo zaburzenia racjonalnego stopnia poznania. Są to sądy silnie przeżywane emocjonalnie. Urojenia stanowią często spójny system myśli, tylko punkt wyjścia dla wnioskowania jest chory. Po prostu nie istnieją przesłanki logiczne dla tego typu sądów. Urojenia są bardzo trwałe. Ze względu na treść urojeń wyodrębnia się:

• urojenia wielkościowe – związane z aktualnym życiem społecznym i politycznym. Liczy się sukces, władanie, moc. Chory przedstawia się jako postać znana, przywódcza, sławna, bogata, wpływowa, o szczególnych umiejętnościach i kompetencjach oraz znajomościach. Urojenia wielkościowe nie muszą dotyczyć osoby chorej, ale często odnoszą się do rzekomego dalekiego przodka chorego;
• urojenia prześladowcze – przekonania, że jest się śledzonym albo ściganym, mimo iż nie ma obiektywnych podstaw do tego typu opinii. Chory jest przekonany o ciągłej inwigilacji, podsłuchach, filmowaniu, podglądaniu go. Ma wrażenie, że inni chcą się go pozbyć, zabić, zatruć, okaleczyć, zrobić krzywdę, że bezustannie grozi mu niebezpieczeństwo ze strony mniej lub bardziej sprecyzowanych wrogich sił;
• urojenia owładnięcia – urojenia mają charakter absurdalny, np. poczucie bycia sterowanym przez urządzenia techniczne lub Internet. Przekonanie chorego, że inni oddziałują na niego za pomocą różnych sygnałów, fal dźwiękowych albo wszczepionych pod skórę chipów. Chory myśli, że jego zachowanie jest kontrolowane z zewnątrz, np. poprzez hipnozę, telepatię, że stracił autonomię nad własnymi myślami, bo obca siła wykradła mu wolę i osobiste sądy, a narzuciła inne. Twierdzi, że czuje, jakby każdy czytał w jego głowie, bo jego myśli są „odsłonięte”;
• urojenia depresyjne – przekonanie o swej małości, biedzie, grzeszności, winie; sądy katastroficzne, dotyczące wiecznego potępienia. Samooskarżanie się, poniżanie, urojenia nihilistyczne (np. w zespole Cotarda) – przekonanie, że się nie żyje lub że niektóre narządy uległy rozpadowi. Przekonanie o swej marności i obumieraniu ciała. Często łączą się z urojeniami hipochondrycznymi (twierdzenie, że zachoruje się na ciężką chorobę, AIDS albo nowotwór);
• urojenia ksobne – inaczej urojenia odnoszące. Najczęściej występują w paranoi, a polegają na przekonaniu chorego, że każde, nawet najbardziej neutralne wydarzenie, dotyczy jego, np. poczucie, że inni rozmawiają na temat chorego, że czynią pod jego adresem jakieś sugestie, znaki, że patrzą prowokacyjnie w jego kierunku, że śmieją się z niego, że chory jest przedmiotem szczególnego zainteresowania otoczenia, że speaker w telewizji mówi akurat na jego temat itp.;
• urojenia interpretacji – przekonanie, że każdy fakt ma swój szczególny cel. Do urojeń interpretacji zalicza się wszelkie zaburzenia myślenia, wynikające z nieprawidłowej oceny przyczyn i wysuwania nieprawdziwych skutków, np. urojenia zdrady przez partnera (interpretowanie każdego zachowania partnera jako dowodu niewierności, np. w zespole Otella), urojenia ciąży, urojenia opętania;
• inne urojenia – wszelkie pozostałe absurdalne przekonania chorego, których nie da się zaklasyfikować do powyższych kategorii, np. urojenia zniekształceń ciała, zmiany tożsamości (nazwiska, osobowości, przemiana w zwierzę), zmiany relacji z ludźmi – małżonek to agent, rodzina nie jest prawdziwa, tylko sztuczna, podstawiona przez kogoś innego, zesłana przez UFO itp.

Rodzaje urojeń ze względu na strukturę

Ze względu na strukturę, sposób połączenia między sobą absurdalnych myśli, wyróżnia się:

• urojenia proste – pojedyncze fałszywe przekonania na dany temat, nieprawdziwa interpretacja jakiegoś zdarzenia bez tendencji do tworzenia systematycznego światopoglądu przez chorego;
• urojenia paranoiczne – charakteryzują się bardzo dużą spójnością, tak że osoba jest w stanie przekonać otoczenie, że ma rację (np. podać argumenty na rzecz rzekomej zdrady partnera). W ten sposób może dojść do obłędu (paranoi) udzielonej, gdzie zaszczepia się treści patologiczne innym osobom;
• urojenia paranoidalne – występują w zespołach paranoidalnych, schizofrenii paranoidalnej. Są to systemy barwne i rozbudowane, dziwaczne, niemożliwe do zaistnienia realnie, niedające się odnieść do rzeczywistości. Dużo w nich treści magicznych;
• urojenia inkoherentne – występują np. w zaburzeniach świadomości albo zdezorganizowanej schizofrenii. Są to sądy splątane, pojedyncze, które nie tworzą spójnej całości, oderwane od siebie, niespójne;
• urojenia oniryczne – przypominające marzenia senne. Pacjent jest silnie zaangażowany emocjonalnie w urojenia, ale zachowuje się wobec nich stosunkowo biernie.

Na uwagę zasługuje też mantyzm – uczucie gromadzenia się obcych myśli, zjawisko bliskie pseudohalucynacjom. Uczucie natłoku myślowego może wynikać z przekonania o istnieniu jakiejś bariery w mózgu.

Źródła

1. Seligman M.E., Walker E.F., Rosenhan D.L, Psychopatologia, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2003, ISBN 83-7298-441-7.
2. Szymańska Z., Psychiatria wieku dziecięcego i młodzieńczego, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1967.