Pasywna agresja – objawy, przyczyny i przykłady
Pasywna agresja jest techniką manipulacyjną, która u partnera interakcji wywołuje dyskomfort, niepewność czy poczucie winy. Jest zawoalowaną formą agresji. Jest subtelna. Jawi się jako drobne uszczypliwości, lekceważenie czy udzielanie zdawkowych odpowiedzi. Spotyka się ją w rodzinach, szkołach, zakładach pracy, placówkach usługowych czy urzędach.
1. Co to jest pasywna agresja?
Pasywna agresja, inaczej agresja bierna (passive-aggressive behaviour – zachowanie pasywno-agresywne) to tendencja do przekazywania wrogości w sposób szczególny: subtelny, często niejednoznaczny. To celowe, ale zamaskowane wyrażanie złości. Typowe dla niej są wszelkie zachowania, które zawierają zarówno cechy agresji wyrażonej jawnie, jak i nie wprost.
Na pasywną agresję można natknąć się w relacjach, sytuacjach i miejscach, gdzie należy zachować powściągliwość w okazywaniu emocji, zwłaszcza tych o wydźwięku negatywnym. Bierna agresja to ucieczka do zachowań, które pozornie nie naruszają granic przyjętych norm.
Bierna agresja wynika z wrogości, frustracji, gniewu, których dana osoba może nie być świadoma lub nie chce ich ujawniać, ponieważ nie czuje się komfortowo wyrażając je bezpośrednio. Przejawia się oporem wobec uzasadnionych oczekiwań i zobowiązań oraz powstrzymaniem od spontanicznego działania i typowych reakcji.
Pasywna agresja - przykłady
Pasywna agresja przyjmuje różne formy. Czasem ma maskę obojętności, innym razem sztuczny uśmiech czy pozory współpracy. Zawsze cechuje się wyrażaniem negatywnych uczuć w sposób pośredni. Każdą formę przemocy rozpoznaje się po tym, że krzywdzi drugą osobę.
Pasywna agresja to na przykład:
- zawoalowane sugestie, wysyłanie sprzecznych sygnałów do rozmówcy,
- sabotowanie czyichś działań, pozornie dobre intencje,
- intencjonalne, uporczywe milczenie,
- obrażanie się, ignorowanie drugiej osoby, także ghosting (ignorowanie maili i wiadomości lub odpisywanie na nie z dużym opóźnieniem),
- niedocenianie podejmowanych działań, umniejszanie osiągnięć drugiej osoby,
- unikanie konfrontacji, zaprzeczanie negatywnym uczuciom – „nie jestem zła/zły”, „wszystko w porządku”, kiedy mimika i ton głosu wskazują na złość, irytację lub smutek,
- celowe niewywiązywanie się z zobowiązań,
- uszczypliwości, używanie obelg pod pozorem prawienia komplementów, zawstydzanie,
- obmawianie,
- wykluczanie,
- nadużywanie sarkazmu i ironii,
- wzbudzanie poczucia winy, udawanie ofiary,
stosowanie kontroli uzasadnianej troską.
Osoby działające agresywnie nie zawsze są złe. Stosowanie biernej agresji, tak sporadyczne, jak i systematyczne, może być objawem zaburzenia (zaburzenia osobowości pasywno-agresywnej), jednak częściej to skutek wyuczonej strategii, która pozwalała na powstrzymywanie się od otwartego wyrażania złości. Ludzie stosujący bierną agresję często w przeszłości, zwykle w dzieciństwie, doświadczały nadużyć i przemocy emocjonalnej.
2. Cele pasywnej agresji
Ludzie stosujący pasywną agresję dążą do sprawienia partnerowi interakcji przykrości. Dlaczego jednak w ten sposób, a nie przez okazanie jawnej antypatii czy wrogości? Według specjalistów wyrażanie impulsów agresywnych nie wprost chroni osobę stosującą bierną agresję przed odrzuceniem ze strony otoczenia i poniesieniem ewentualnych konsekwencji działania.
Warto pamiętać, że przejawy pasywnej agresji dotyczą nie tylko rodzin (np. związki partnerskie, relacje rodzice-dzieci) czy grup rówieśniczych bądź towarzyskich. Pojawiają się także w środowisku zawodowym, w edukacji, a także usługach (np. urzędach, bankach czy placówkach zdrowia).
Jeśli bierna agresja stosowana jest przez osobę, która ze względu na pozycję w relacji pełni dominującą rolę (np. szef, nauczyciel, wychowawca), może okazać się, to element mobbingu). Gdy pasywna agresja pojawia się w relacjach, zwłaszcza tych, gdzie otwarte wyrażanie złości spotyka się z wyraźną dezaprobatą (np. konsument-usługodawca), jest przejawem braku profesjonalizmu. Ma to swoje konsekwencje.
Specjaliści zwracają uwagę na jeszcze jeden aspekt pasywnej agresji. Okazuje się, że pozwala ona na chronienie się przed doświadczeniem lęku i dysonansu poznawczego, który jest związany z uświadomieniem sobie własnej agresji.
3. Jak przeciwdziałać doświadczaniu pasywnej agresji?
Kluczem do przeciwdziałania doświadczaniu biernej agresji jest jej rozpoznanie i zidentyfikowanie, ale i zrozumienia mechanizmu manipulacji (warto pamiętać, że często stoi za nią brak poczucia własnej wartości czy pewności siebie, frustracja, poczucie nieszczęścia czy strach przed okazywaniem prawdziwych emocji).
Jak postępować? Najlepszym sposobem jest jej demaskowanie poprzez otwarte komunikowanie swoich myśli, odczuć i oczekiwań. Zaznaczanie granic i komunikacja to podstawa. Najważniejszym działaniem w przypadku bycia świadkiem lub ofiarą dowolnej formy agresji jest nazwanie tego, co widzimy lub czego doświadczamy.
Gdy problemem jest pasywna agresja w związku lub relacji, w których może to wpłynąć na bezpieczeństwo (cechuje ją nierównowaga sił, typowa dla relacji przemocowej), warto rozważyć jej zakończenie. Często doświadczanie biernej agresji przewlekle wywołuje dezorientację i destrukcyjnie wpływa na komunikację, może prowadzić do braku zaufania i zniszczenia relacji. Bardzo odbija się nie tylko na samopoczuciu, ale i zdrowiu, tak psychicznym, jak i fizycznym.
Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.