Przyczyny raka piersi

Nowotwory piersi dzielą się na guzy nabłonkowe i nienabłonkowe. Nowotwory nabłonkowe powstają z nabłonka przewodów mlekowych. Nowotwory nienabłonkowe powstają z elementów podścieliska. Wyróżniamy także nowotwory tzw. mieszane, które powstają zarówno z nabłonka przewodów mlecznych, jak i z komórek podścieliska łącznotkankowego.

• Rak piersi w wywiadzie. Przebyty rak piersi ponad 3-krotnie zwiększa ryzyko zachorowania na raka drugiej piersi;
• Obciążenie rodzinne. Ryzyko wzrasta u kobiet, u których wystąpił rak piersi wśród krewnych pierwszego stopnia (matka, siostra, córka). Ryzyko wzrasta wraz z liczbą krewnych chorych, gdy krewne zachorowały przed menopauzą, oraz gdy krewna zachorowała na raka jajnika
• Czynniki dziedziczne. Około 5% raków piersi występuje rodzinnie, głownie jako efekt mutacji w genie BRCA1 i BRCA2 położonych na 17 chromosomie;
• Wiek. Ryzyko zachorowania wzrasta wraz z wiekiem. Zachorowania przed 20 rokiem życia należą do kazuistyki. Odsetek zachorowań przed 35 rokiem życia wynosi około 3%. Istotny wzrost częstości zachorowań pojawia się po 50 roku życia;
• Czynniki hormonalne. Badania wskazują, że ryzyko zachorowania na raka piersi jest podwyższone u kobiet, które pierwszą miesiączkę miały przed 12 rokiem życia, przebyły menopauzę po 55 roku życia, których czas aktywności hormonalnej był dłuższy niż 30 lat. Karmienie piersią także ma działanie ochronne i zmniejsza ryzyko rozwoju zarówno raka sutka, jak i raka jajnika;
• Egzogenne hormony płciowe. Hormonalna terapia zastępcza, zwłaszcza długotrwała, zwiększa ryzyko zachorowania. Niewielki wzrost ryzyka przypisuje się antykoncepcji hormonalnej, zwłaszcza stosowanej u młodych kobiet palących papierosy;
• Promieniowanie jonizujące. Narażenie na promieniowanie jonizujące, również w wyniku częstych badań diagnostycznych (rentgen klatki piersiowej, mammografia), jest czynnikiem, który nieznacznie zwiększa ryzyko zachorowania;
• Czynniki dietetyczne. Nadmierna podaż tłuszczu zwierzęcego w diecie prawdopodobnie jest czynnikiem niekorzystnym, zwłaszcza, że zaobserwowano, iż zwiększone ryzyko występuje u kobiet z następującą triadą objawów: otyłość, nadciśnienie tętnicze i cukrzyca;
• Uraz mechaniczny. Nie ma dowodów na to, że uraz mechaniczny piersi powoduje transformację nowotworową i wystąpienie raka, mimo że wiele kobiet twierdzi, że ich choroba powstała w wyniku takiego zdarzenia;
• Alkohol. Regularne spożywanie alkoholu, nawet w małych ilościach, jest czynnikiem zwiększającym ryzyko zachorowania;
• Niektóre łagodne choroby piersi. Największe ryzyko rozwoju zmian złośliwych występuje wówczas, gdy choroby łagodne przebiegają z obecnością tzw. rozrostu atypowego.

Około 5% raków piersi występuje rodzinnie. Mówi się wtedy o dziedzicznych czynnikach ryzyka wystąpienia tej choroby. Głównym elementem dziedziczenia nowotworu piersi są mutacje w genie BCRA1 i BCRA2. Około połowa kobiet z dziedzicznym rakiem piersi ma mutację w genie BRCA1, a 1/3 w genie BRCA2.

Dla wszystkich Polek wskazaniem do testu BRCA1 powinno być stwierdzone wśród krewnych I lub II stopnia co najmniej jednego zachorowania na raka piersi przed 50-tym rokiem życia lub raka jajnika w dowolnym wieku. Test BRCA1 można także rozważać u każdej kolejnej chorej z rakiem piersi lub jajnika.

Testy genetyczne przeprowadzone w kierunku wykrycia obecności zmutowanego genu BRCA1 czy BRCA2 są obecnie dostępne w ośrodkach specjalistycznych. Celem wykonania takiego testu jest nie tylko znalezienie mutacji, ale również oszacowanie ryzyka raka u konkretnej osoby na podstawie obecności pozostałych czynników. Jednakże testy genetyczne wykrywające mutacje genów BRCA są nadal niedoskonałe, a wyniku nigdy nie należy interpretować samodzielnie.

Wczesne wystąpienie pierwszej miesiączki i późna menopauza sprzyjają wystąpieniu raka piersi. Niektórzy naukowcy sądzą, że istotna jest liczba wszystkich cyklów miesiączkowych w życiu kobiety. Jednak ważniejsza wydaje się być liczba cyklów przed pierwszą ciążą. Możliwe, że piersi są wrażliwsze na działanie hormonów zanim sutki zakończą proces rozwoju (czyli do momentu wytwarzania mleka), a to tłumaczy, dlaczego tak ważna jest pierwsza ciąża. Bezdzietność i późny wiek pierwszego porodu sprzyjają rozwojowi raka sutka. Dotyczy to zwłaszcza kobiet, które urodziły pierwsze dziecko po 30 roku życia. Natomiast wielodzietność, późne wystąpienie pierwszej miesiączki oraz wczesna menopauza świadczą o mniejszej skłonności do wystąpienia tej choroby. Mniejsza ilość owulacji związana z mniejszą ilością cykli zmniejsza również ryzyko wystąpienia raka jajnika.

Bazując na wieloletnich badaniach naukowych, u kobiet tych nie stwierdzono istotnego wzrostu nowych zachorowań na raka piersi. Uważa się, że tabletki antykoncepcyjne działają jako czynnik ułatwiający podział komórek i tym samym przyspieszający rozwój, jeżeli choroba już wystąpiła, a nie jako czynnik powodujący mutacje genetyczne i wywołujący chorobę. Pewną kontrowersję wywołują środki antykoncepcyjne zawierające tylko estrogeny. Natomiast uważa się, że tabletki, w skład których wchodzi progesteron, a zwłaszcza tzw. mini pigułki (minipill) – niezawierające estrogenów w ogóle, nie zwiększają ryzyka wystąpienie raka piersi.

Tabletki dwuskładnikowe mogą nieznacznie zwiększać ryzyko choroby u kobiet genetycznie obciążonych lub u takich, które doustne środki antykoncepcyjne stosowały od wczesnej młodości, przez co najmniej 8 lat do zajścia w pierwszą ciążę. Dla porównania można powiedzieć, że ryzyko wystąpienia raka piersi u kobiet do 35 roku życia stosujących doustne środki antykoncepcyjne wynosi 3 na 1000, zaś u kobiet, które nigdy nie przyjmowały tabletek 2 na 1000. Temu nieznacznemu wzrostowi zagrożenia można przeciwstawić fakt ochronnego działania środków antykoncepcyjnych w stosunku do zachorowań na nowotwór jajnika. Dla kobiet z grupy wysokiego ryzyka tego rodzaju nowotworu efekt ochronny środków antykoncepcyjnych może być większy niż zagrożenie zachorowania na raka piersi.

Większość przeprowadzonych badań nie wykazała istotnego wpływu hormonalnej terapii zastępczej na wzrost zachorowalności na raka sutka w ciągu pierwszych 10 lat stosowania terapii. Później ryzyko zachorowania nieznacznie wzrasta, ale dotyczy głównie kobiet z grupy wysokiego ryzyka, np. obciążonych genetycznie. U przeciętnej kobiety stosującej terapię hormonalną, ryzyko wystąpienia nowotworu jest zbliżone do ryzyka wystąpienia nowotworu u kobiet rodzących pierwsze dziecko po 30 roku życia.

Retrospektywne badania potwierdzają, że ryzyko wystąpienia raka piersi jest wyższe wśród kobiet stosujących HTZ i jest wprost proporcjonalne do długości trwania tej terapii, podobnie jak w przypadku stosowania tabletek antykoncepcyjnych, zwłaszcza gdy są one brane przed 25 rokiem życia. Ostatnie badania sugerują, że ryzyko raka piersi wzrasta jeszcze bardziej, jeżeli estrogeny są kojarzone z progesteronem. Warto przypomnieć, że rak piersi sprowokowany przez HTZ ma niższą złośliwość, jest lepiej zróżnicowany, lepiej reaguje na leczenie i dlatego lepiej rokuje.

Wiele osób nie zdaje sobie sprawy, że nasze codzienne postępowanie wpływa znacząco na ryzyko wystąpienia choroby nowotworowej. Badania wykazały, że na ryzyko pojawienia się nowotworu w 60% ma wpływ tryb życia, jaki prowadzimy. W skład trybu życia wchodzi poziom stresu, wysiłek fizyczny i zdrowa dieta. Udowodniono, że rak piersi występuje częściej u kobiet spożywających nadmiar tłuszczu i otyłych. Mając tak znaczny wpływ na swoje zdrowie, należy rozważyć poprawienie jakości swojego życia, aby cieszyć się nim jak najdłużej.

Źródła

1. Czekanowski R. Choroby gruczołu sutkowego - menopauza - hormonalna terapia zastępcza, Borgis, Warszawa 2003, ISBN 83-85284-37-0
2. Deptała A. Onkologia w praktyce, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2006, ISBN 83-200-3225-3
3. Kułakowski A., Skowrońska-Gardas A. Onkologia. Podręcznik dla studentów medycyny, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2003, ISBN 83-200-2737-3
4. Darney D.P., Speroff L. Antykoncepcja, Medycyna Praktyczna, Kraków 2007, ISBN 83-7430-102-2