Geny BRCA1 i BRCA2 - testy genetyczne, wskazania, wyniki, leczenie

Należy jednak pamiętać, że większość kobiet, u których w rodzinie rozpoznano raka piersi, nie jest nosicielkami zmutowanych genów, jak również większość kobiet, które maja zmutowane geny BRCA1 i/lub BRCA2 nie rozwinie raka w przyszłości. Szacuje się, że od 5 do 10 proc. wszystkich raków sutka jest dziedziczonych, a za ich wystąpienie odpowiada mutacja w BRCA1 i/lub BRCA2.

Geny BRCA1 i BRCA2 należą do tzw. genów supresorowych. W zdrowej komórce odpowiadają za odpowiednią liczbę podziałów komórki, blokują wystąpienie podziałów dodatkowych. Jeżeli gen supresorowy zostanie zmutowany to traci swoją funkcję „strażnika” podziałów komórki. W efekcie komórka zaczyna dzielić się w sposób niekontrolowany, prowadząc do wzrostu liczby komórek potomnych. Komórki potomne także zawierają mutację i również dzielą się w sposób szybki i niekontrolowany. Efektem końcowym jest rozwój guza. Oprócz genów BRCA1 i BRCA 2 istnieją inne, których mutacja prawdopodobnie również odpowiada za rozwój raka sutka lub jajnika. Jednak są one rzadkie i nie będą tu omawiane.

Testy genetyczne przeprowadzone w kierunku wykrycia obecności zmutowanego genu BRCA1 czy BRCA2 są obecnie dostępne w ośrodkach specjalistycznych. Celem wykonania takiego testu jest znalezienie mutacji a następnie na podstawie obecności pozostałych czynników ryzyka dla raka sutka czy jajnika, oszacowanie jakie jest prawdopodobieństwo, że któryś z tych nowotworów wystąpi u konkretnej osoby. Jednakże, testy genetyczne wykrywające mutacje genów BRCA są nadal niedoskonałe, a wyniku nigdy nie należy interpretować samodzielnie.

Badanie genetyczne nie jest procedurą, którą wykonuje się w trybie pilnym. Decyzję o wykonaniu badania podejmuje lekarz indywidualnie dla każdej osoby. Badanie polega na pobraniu próbki krwi w ośrodku zdrowia lub szpitalu i przesłaniu jej do licencjonowanego laboratorium, gdzie zostaną przeprowadzone badania genetyczne.

Mutacje genów BRCA występują w około 0,1 proc. przypadków raka tj. u 1 na 1000 osób. Jednakże w niektórych grupach etnicznych są one spotykane dużo częściej. Przykładem może być populacja Żydów Aszkenazyjskich, w której częstość występowania mutacji w genach BRCA wynosi około 2 proc.. W tej populacji mutacja genu BRCA odpowiada za 12-30 proc. raków sutka, podczas gdy dla pozostałych populacji jest to częstość około 5 proc..

Mutacje genów BRCA są stosunkowo rzadkie, często też wynik badania może nie być jednoznaczny, dlatego test przeprowadza się u kobiet z wysokim ryzykiem wystąpienia raka sutka lub jajnika. Badanie genetyczne nie powinno być przeprowadzane u wszystkich kobiet, które miały w rodzinie osoby chorujące na raka sutka czy jajnika. Należy pamiętać, że wykrycie mutacji genu BRCA ma nie tylko implikacje medyczne, ale również psychologiczne, może zmienić nastawienie pacjenta do choroby, wywołać fobię przed rakiem i niepotrzebny stres. Dlatego ostateczna decyzja o przeprowadzeniu testu powinna być głęboko rozważona i skonsultowana dokładanie z lekarzem prowadzącym leczenie. Często przed decyzją o teście pacjentka wypełnia formularz - ankietę, na postawie której określa się wstępne ryzyko raka. Jeżeli oszacowane ryzyko jest wyższe niż 10 proc. zwykle pacjentce proponuje się wykonanie testu. Według niektórych autorów granica 10 proc. nie powinna być stosowana dla wszystkich pacjentów.

Kobiety, u których rak piersi wystąpił przed osiągnięciem 50 roku życia, mają większe prawdopodobieństwo obecności mutacji w genie BRCA niż kobiety, u których rak sutka wystąpił w wieku późniejszym. Ryzyko nosicielstwa mutacji w genie BRCA rośnie dramatycznie u młodych kobiet z rakiem sutka, które mają także członków rodziny z tym nowotworem. Należy pamiętać, że z punktu widzenia lekarza, występowanie raka sutka w rodzinie po stornie ojca jest tak samo istotne jak występowanie raka w rodzinie matki.

Jeżeli wynik testu genetycznego jest pozytywny, czyli dodatni to badanie genetyczne powinno być także przeprowadzone u bliskich krewnych chorej, zarówno mężczyzn, jak i kobiet.

Wynik badania nie jest zawsze łatwy do interpretacji. Wynik negatywny testu, czyli ujemny oznacza, że mutacja w genie nie występuje, gen jest „zdrowy” co nie gwarantuje, że osoba badana nie będzie miała raka piersi czy jajnika w przyszłości. Podobnie wynik dodatni czyli pozytywny świadczy o obecności mutacja w genie BRCA ale nie daje stuprocentowej pewności, że pacjentka rozwinie raka piersi czy jajnika. Interpretacja jest nieco prostsza, gdy test dodatni występował u innych członków rodziny, dodatkowo rodzaj mutacji w genie BRCA musi być taki sam. Kobiety z mutacją w obrębie genu BRCA1 lub BRCA2 maja podwyższone ryzyko rozwoju raka piersi lub jajnika, jednak dokładanie nie zostało ono określone. W jednej z analiz podano, że ryzyko rozwoju raka piersi u kobiet do 70 roku życia wynosi miedzy 47 a 66 proc. w przypadku obecności mutacji genu BRCA1 i 40-57 proc. w przypadku obecności mutacji w genie BRCA2. Inne dane wskazują, że ryzyko to może być nawet wyższe i sięgać do 85 proc. zarówno dla mutacji w obrębie BRCA1 jak i BRCA2. Ryzyko rozwoju raka jajnika jest łatwiejsze do oszacowania. U osoby z obecnością mutacji w obrębie BRCA1 wynosi ono od 40-50 proc., natomiast dla mutacji BRCA2 wynosi od 15-25 proc..

Pacjentki oraz pacjenci, którzy są nosicielami mutacji w genach BRCA1 i/lub BRCA2 są kierowani pod opiekę poradni specjalistycznych, onkologicznych. Pacjenci są poddawani częstym badaniom kontrolnym, aby wykryć raka w jego możliwie najwcześniejszym stadium. W wybranych przypadkach nosicielom mutacji z bardzo wysokim prawdopodobieństwem rozwoju raka sutka lub jajnika proponuje się przeprowadzenie profilaktycznej mastektomii czyli amputacji piersi i/lub usunięcie jajników. Innym postępowaniem jest stosowanie chemioprofilaktyki. Wskazania do stosowania leków zapobiegających rozwojowi raka są bardzo ograniczone do wąskiej grupy pacjentów, ze względu na działania niepożądane i szkodliwe tych preperatów.

Źródła

1. Jassem J., Krzakowski M., Rak piersi. Praktyczny przewodnik dla lekarzy., Via Medica, Gdańsk 2009, ISBN 978-83-7555-161-7
2. Lewiński A., Liberski P.P. (red.), Biologia molekularna człowieka, Czelej, Lublin 2006, ISBN 83-89309-64-5
3. Srebniak M.I., Tomaszewska A. Badania cytogenetyczne w praktyce klinicznej, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008, ISBN 978-83-200-3489-9
4. Dembińska-Kieć A., Naskalski J.W., Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Urban & Partner, Wrocław 2009, ISBN 978-83-7609-137-2