Skala Tannera - ocena dojrzałości płciowej u dziewcząt i chłopców

Dojrzewanie płciowe to okres, charakteryzujący się szeregiem zmian w organizmie, których celem jest osiągnięcie pełnej dojrzałości płciowej i płodności. Niekiedy proces ten rozpoczyna się zbyt wcześnie, wówczas mówi się o przedwczesnym dojrzewaniu.

Termin ten oznacza występowanie cech dojrzewania przed 8. rokiem życia u dziewczynek i 9. rokiem życia u chłopców. Przedwczesne dojrzewanie płciowe rozpoznawane jest co roku u jednego na 5 tysięcy dzieci w populacji ogólnej, czyli u około 70 osób w Polsce.

Do oceny przebiegu tego procesu u dzieci służy skala Tannera, która określa prawidłowy przebieg zmian, zachodzących w organizmie zarówno u dziewczynek, jak i chłopców.

Skala Tannera (Tanner stage, Tanner staging, puberty scale) to narzędzie, które służy do oceny dojrzewania płciowego u dzieci i nastolatków. Twórcą Skali Tannera był brytyjski pediatra James Tanner (J. Tanner), który stworzył dwa rodzaje skali: jedną dla dziewczynek, drugą dla chłopców.

Praca ze skalą Tannera jest dość prosta i szybka, a pozwala na odkrycie istotnych odchyleń w procesie rozwoju dziecka. Wynik oceny w skali Tannera zarówno u chłopców, jak i u dziewczynek może wynosić od I do V. Stopień I to sam początek dojrzewania płciowego, natomiast stopień V, czyli ostatni to pełna dojrzałość płciowa.

Dojrzewanie płciowe u każdego dziecka może występować w innym wieku. Jest to zależne od diety, trybu życia, płci, a nawet szerokości geograficznej. Zazwyczaj proces dojrzewania trwa między 12. a 16. rokiem życia, u dziewczynek rozpoczyna się nieco wcześniej niż u chłopców.

Pierwsze objawy zwykle pojawiają się już w wieku 10-11 lat. Zdarza się, że proces zaczyna się wcześniej, ale symptomy przed 8. i 9. rokiem życia wskazują na przedwczesne dojrzewanie płciowe.

Na czym polega dojrzewanie płciowe? Proces ten prowadzi do zmian hormonalnych w organizmie oraz w wyglądzie dziecka. U dziewcząt rozpoczyna się produkcja estrogenów i progesteronu w jajnikach, powiększają się zewnętrzne narządy płciowe i zaczynają pokrywać się owłosieniem.

Obserwuje się szybki wzrost ciała, dojrzewanie gruczołów sutkowych i pojawienie się włosów pod pachami. Najbardziej charakterystycznym objawem jest oczywiście pierwsza miesiączka (menarche).

Dojrzewanie płciowe u chłopców prowadzi do powiększenia penisa moszny i jąder, następuje wzrost produkcji testosteronu, pojawia się owłosienie w miejscu intymnym i pod pachami, a także na nogach, rękach, brzuchu, klatce piersiowej i twarzy.

Chłopcy zaczynają gwałtownie rosnąć, rozrastają się ich mięśnie, charakterystycznym objawem jest mutacja głosu.

Dojrzewanie płciowe przebiega w kilku fazach, stopniowo i dość powoli. Do oceny tego procesu służy skala Tannera, która ułatwia określenie na jakim etapie dojrzewania znajduje się aktualnie dziecko. Poniżej przedstawiamy dojrzewanie płciowe wg skali Tannera u chłopców i dziewczynek.

Skala Tannera dla dziewcząt

U dziewczynek rozpoznanie dojrzewania płciowego polega na ocenie budowy gruczołów piersiowych oraz owłosienia łonowego.

• stopień I - delikatnie uwypuklone brodawki sutkowe i brak owłosienia łonowego,
• stopień II - lekko uwypuklone piersi, powiększenie brodawek sutkowych oraz pojawienie się pierwszych pojedynczych włosów w okolicy łonowej,
• stopień III - powiększanie się gruczołów piersiowych, brodawki sutkowej oraz piersi. Owłosienie łonowe zaczyna być coraz bardziej widoczne i zaczyna pojawiać się także na wzgórku łonowym,
• stopień IV - dość wyraźnie zaznaczone piersi oraz dość gęste owłosienie w okolicy łonowej, włosy nie pojawiają się jeszcze w okolicy ud,
• stopień V - otoczka brodawek jest bardziej zabarwiona, piersi są bardziej zaokrąglone, a owłosienie łonowe zaczyna schodzić w okolice ud.

Skala Tannera dla chłopców

Aby ocenić stopień dojrzałości płciowej u chłopca konieczne jest przeprowadzenie oceny wielkości oraz budowy jąder, moszny i prącia, a także owłosienia w okolicy narządów rodnych.

I stopień - to początek dojrzewania płciowego, jądra mają objętość mniejszą niż 4 ml i nie przekraczają 2.5 cm. Moszna oraz prącie przypominają wyglądem narządy z okresu dzieciństwa, a także nie zauważa się owłosienia w okolicy intymnej.

II stopień - jądra mają objętość większą niż 4 ml, a ich wymiary wahają się od 2.5 cm do 3.2 cm, prącie zaczyna robić się nieco dłuższe oraz szersze, pojawiają się pierwsze pojedyncze włosy, zazwyczaj w okolicy grzbietu prącia.

III stopień - jądra są znacznie większe, ich objętość sięga 12 ml. Prącie staje się coraz większe, powiększa się także moszna. Włosy łonowe znajdują się jeszcze głównie w okolicy grzbietu prącia, ale stają się one grubsze i gęstsze.

IV stopień - jądra osiągają 4,1 do 4,5 cm, prącie staje się coraz dłuższe oraz grubsze. Owłosienie jąder jest coraz gęstsze i mocniejsze, jednak nie wchodzi jeszcze w okolice ud. Na tym etapie pojawia się także większa pigmentacja skóry moszny.

V stopień to etap osiągnięcia dojrzałości płciowej. Wymiar jąder przekracza 4,5 cm, owłosienie pojawia się także w okolicy ud. Moszna oraz prącie mają wielkość charakterystyczną dla dorosłego mężczyzny.

Podczas oceny stopnia dojrzałości płciowej u chłopców wykorzystywane są pewne przyrządy. Objętość jąder mierzona jest za pomocą orchidometru, złożony jest on z z 12 lub więcej owalnych struktur o różnej wielkości, które nawleczone są zazwyczaj na sznurek.

Każda z tych struktur odpowiada innej objętości, zazwyczaj w orchidometrze są obecne owale odpowiadające objętościom od 1 do 25 ml.

Skala dojrzewania (skala Tannera u chłopców, skala Tannera dziewczyny) jest stosowana przede wszystkim w gabinetach pediatrycznych podczas bilansów zdrowia dzieci i młodzieży (skala Tannera bilans).

Na jej podstawie lekarz ocenia, czy dojrzałość płciowa przebiega w odpowiednim czasie i we właściwy sposób. Badanie dojrzałości płciowej pozwala też na wykrycie wszelkich nieprawidłowości.

Do oceny dojrzewania w skali Tannera u dziewczyn nie są konieczne żadne przyrządy, natomiast badanie u chłopców wymaga użycia orchidometru do oceny objętości jąder.

Przyrząd ten składa się z kilkunastu owalnych kulek, zawieszonych na sznurku, zwykle mają one objętość od 1 do 25 ml. Lekarz jest w stanie porównać jądra pacjenta do elementów urządzenia i na podstawie podobieństwa oszacować ich objętość.

Skala Tannera u dziewczyn i chłopców przydaje się również do badania wpływu czynników zewnętrznych na rozwój organizmu, na przykład trybu życia, stosowanej diety czy używek.

Skale Tannera stanowią punkt odniesienia dla kontrolowania przebiegu rozwoju w grupie testowej. Fazy dojrzewania płciowego wg skali Tannera przydają się również w sądownictwie w przypadku spraw, dotyczących dziecięcej pornografii.

Eksperci na jej podstawie są w stanie określić w przybliżeniu wiek osób, znajdujących się na zdjęciach czy filmach. Tanner skala pozwala zatem na uznanie czynu za przestępstwo według prawa konkretnego kraju.

• Przedwczesne dojrzewanie płciowe
• Dojrzewanie a depresja
• Wczesne dojrzewanie płciowe zwiększa ryzyko zachorowania na raka w dorosłym życiu
• Opóźnione pokwitanie