Świnka - choroba zakaźna. Objawy, przebieg, leczenie
Świnka, nazywana przez specjalistów zapaleniem przusznic jest jedną z dziecięcych chorób zakaźnych, na którą dobrze jest zachorować w jak najwcześniejszym momencie naszego życia - wówczas nie daje zbyt silnych ani uporczywych objawów. U osób dorosłych świnka przebiega gwałtowniej i grozi niebezpiecznymi powikłaniami, dlatego w momencie pojawienia się pierwszych objawów świnki konieczna jest konsultacja z lekarzem. Jakie są objawy świnki i w jaki sposób leczy się tę chorobę zakaźną? Co jeszcze warto wiedzieć na temat zapalenia przyusznic?
1. Co to jest świnka?
Świnka, nazywana również zapaleniem przyusznic lub zapaleniem ślinianek przyusznych, to choroba dziecięca, która najczęściej dotyka maluchy pomiędzy 4. a 10. rokiem życia, ale może też objąć nastolatków i osoby dorosłe. Przyczyną świnki jest wirus, który dzięki ślinie chorego przedostaje się do ślinianek znajdujących się przy uszach i wywołuje reakcję zapalną.
Ślinianki, inaczej gruczoły ślinowe stanowią jeden z elementów układu trawiennego. Ich głównym zadaniem jest wytwarzanie śliny. W ciele człowieka znajdują się duże gruczoły ślinowe, a także kilkaset małych gruczołów rozsianych w błonie śluzowej jamy ustnej, jak również gardła, krtani oraz nosa. Parzyste ślinianki przyuszne, usytuowane z boku twarzy, stanowią największy gruczoł. Drugim dużym gruczołem jest parzysta ślinianka podżuchwowa. Trzecie, pod względem wielkości są ślinianki podjęzykowe.
Świnka objawia się ona obrzękiem ślinianek i szyi, a także bolesnym uczuciem nacisku.
Pierwsze zachorowanie na świnkę jest jednocześnie ostatnim, ponieważ przebyta choroba uodparnia na kolejne zakażenie wirusem świnki. Jeśli jednak w dzieciństwie nie przechodziliśmy świnki i nie byliśmy na nią szczepieni, to jest duże prawdopodobieństwo, że w dorosłym życiu zostaniemy zarażeni wirusem świnki. W niektórych przypadkach świnka może powodować groźne powikłania, z tego powodu nie należy jej bagatelizować.
2. Zarażenie świnką
Zapadalność na świnkę przypada głównie w okresie zimowym i wiosennym. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową oraz przez kontakt z zakażonym wirusem materiałem, takim jak krew, ślina, mocz, płyn mózgowo-rdzeniowy. Do zarażenia może dojść również wtedy, gdy mamy bezpośredni kontakt z osobistymi przedmiotami zanieczyszczonymi np. śliną nosiciela wirusa.
Wirusem odpowiadający za zapalenia przyusznic, przynależy do grupy Paramyxoviridae. Do organizmu człowieka dostaje się on za pośrednictwem dróg oddechowych, a do jego namnażania dochodzi w komórkach nabłonka oddechowego. Po okresie namnażania wraz z krwią przedostaje się do dalszych części organizmu, takich jak tkanki, narządy.
Okres, który upływa do pojawienia się objawów świnki (tzw. okres wylęgania świnki) wynosi 14-21 dni. Co ważne, organizm zostaje zakażony około 2-7 dni przed wystąpieniem objawów świnki, zaś sam jest nosicielem wirusa jeszcze przez 9 dni od ustąpienia dolegliwości i objawów świnki. Warto wspomnieć również o tym, że jeśli wirus z grupy Paramyxoviridae występuje w moczu pacjenta jeszcze przez czternaście dni od ustąpienia zapalenia przyusznic.
Z tego powodu zaleca się odizolowanie chorego w celu zapobiegnięciu rozprzestrzenienia choroby. Zazwyczaj świnka jest chorobą, która jednokrotnie atakuje organizm, wyjątkowo rzadko zdarza się, aby osoba po przebyciu świnki, ponownie na nią zachorowała.
W przypadku świnki, charakterystycznym zjawiskiem jest to, że nosiciel wirusa, będący źródłem zakażenia dla swojego otoczenia może wydalać wirusa przed pojawieniem się objawów klinicznych lub (jest to bardzo częste zjawisko, bo występuje u jednej trzeciej zakażonych) może przechodzić świnkę w sposób bezobjawowy! W takich przypadkach określenie okresu wylęgania jest trudne dla specjalisty.
3. Pierwsze objawy świnki
Okres wylęgania się wirusa świnki trwa około od 2 do 3 tygodni. Początkowa faza zakażenia może przejść bez wystąpienia objawów świnki. Pierwszym symptomy choroby mogą towarzyszyć objawy ogólne, takie jak uczucie przemęczenia, złe samopoczucie czy brak łaknienia.
Niestety świnka często jest mylona przez rodziców ze zwykłym przeziębieniem. Na początku objawy świnki to zaczerwienione gardło czy bóle mięśni. Są to pierwsze sygnały, że w organizmie naszego dziecka zaczyna rozwijać się infekcja. W międzyczasie może pojawić się również gorączka, która towarzyszy obrzękowi ślinianki i ustępuje po 3-4 dniach. W przypadku zajęcia kolejnych ślinianek wzrost temperatury pojawia się znowu.
Kiedy jednak dolegliwościom tym zaczną towarzyszyć charakterystyczne objawy świnki, należy jak najszybciej skonsultować się z lekarzem pediatrą.
Charakterystyczne dolegliwości, które towarzyszą śwince to przede wszystkim:
- ból uszu,
- dolegliwości bólowe oraz obrzęk ślinianek − zmienia się konsystencja ślinianki, przybiera ciastowatą formę, skóra nad nią jest napięta, o prawidłowym wyglądzie. Stopniowo obrzęk obejmuje otaczające tkanki, przemieszcza się w okolice łuku jarzmowego, skroni, wyrostka sutkowatego, odsuwa małżowinę uszną na zewnątrz. Obrzęk ślinianek nasila się przez 2-3 dni, następnie zmniejsza się i zazwyczaj ustępuje po około 7 dniach.
- ból ślinianki nasilający się w czasie jedzenia pokarmów, zwłaszcza kwaśnych, które nasilają produkcję śliny,
- problemy z połykaniem i przeżuwaniem pokarmu,
- światłowstręt,
- obniżony apetyt,
- dolegliwości bólowe brzucha.
Innym charakterystycznym dla świnki objawem jest opuchlizna w okolicy szyi. W czasie świnki objaw ten najczęściej pojawia się przy uszach, rzadziej przy żuchwie lub pod brodą. Nie zawsze też pojawia się przy obu śliniankach – czasem obrzmienie jest tylko jednostronne. Intensywność odczuwania bolesnego obrzęku może wzrastać podczas spożywania posiłków. Na szczęście opuchlizna i bolesność trwają około 2–3 dni i zaczynają zanikać. Rzadko zdarza się, że choroba przedłuża się do 10 dni.
Z rozwojem choroby nasilają się także objawy świnki takie jak uczucie suchości w jamie ustnej (związane ze zmniejszonym wydzielaniem śliny), trudności w otwieraniu ust.
Świnka jest chorobą, która atakuje organizm w sposób nagły i cechuje ją ostry przebieg. W trakcie choroby, oprócz objawów, mogą wystąpić także choroby towarzyszące, np. zapalenia ślinianek podżuchwowych oraz podjęzykowych.
Istnieje możliwość zajęcia układu nerwowego przez wirus świnki. Zdarza się to u 60-70% chorych na świnkę, lecz objawy są zwykle bezobjawowe lub miernie nasilone. Występują typowe dla wirusowego zapalenia zmiany w płynie mózgowo-rdzeniowm. Objawy oponowe świnki są rzadkie i obserwuje się je u 5-10% zakażonych wirusem, częściej u dorosłych, zwykle między 4 a 8 dniem choroby. Nasilenie ich jest niewielkie i ustępują w ciągu tygodnia.
4. Rozpoznanie
Rozpoznanie objawów świnki powinno skutkować konsultacją z lekarzem. Odpowiednia diagnoza stawiana jest na podstawie danych z wywiadu oraz przeprowadzonego badania fizykalnego. Dodatkowe badania wykonuje się dość rzadko. Oczywiście, zdarzają się sytuacje, w których przeprowadzić należy badania wirusologiczne (zleca się je jednak wyłącznie w sytuacjach, w których lekarz ma wątpliwości, co do podstawionej diagnozy). Wówczas, zaleca się wykonać badania krwi, śliny lub moczu.
Dodatkowo, lekarz może zlecić wykonanie nakłucia lędźwiowego. W innych przypadkach pobierana jest próbka płynu mózgowo-rdzeniowego (sytuacja ta jest popularna w przypadku, gdy pacjent ma kliniczne objawy neurologiczne). Następnie wykrywa się wirusa w hodowli komórkowej lub metodą RT-PCR.
W rozpoznaniu zapalenia przyusznic pomocne bywają także badania serologiczne. Diagnostyka serologiczna polega na stwierdzeniu obecności lub braku przeciwciał, jakie organizm chorego wytwarza w trakcie zakażenia wirusem, w surowicy krwi. Występowanie przeciwciał IgM mówi o tym, że mamy do czynienia ze świeżym zakażeniem, które dopiero się toczy.
Przeciwciała IgG informują z kolei o tym, że pacjent na przestrzeni ostatnich tygodni zmagał się z chorobą. Oba rodzaje przeciwciał narastają wraz z czasem, a następnie ich poziom spada. W przypadku IgM odbywa się to nieco szybciej, zaś w przypadku IgG nieco wolniej.
Postawienie odpowiedniej diagnozy wymaga również zróżnicowania świnki z innymi chorobami takimi jak:
- toksoplazmoza nabyta,
- mukowiscydoza,
- uraz w obrębie uszu i szyi,
- nowotwór kości,
- zapalenie węzłów chłonnych,
- zapalenie stawu skroniowo-żuchwowego, przerostów mięśni,
- infekcyjne zapalenie ślinianek o podłożu wirusowym (wywołane przez wirus paragrypy, grypy, CMV, ECHO czy limfocytowe zapalenie opon i mózgu), bakteryjnym (w tym ropnie gronkowcowe, rzadziej spowodowane przez Mycobacterium, Actinomyces – obserwuje się ropę wypływającą z ujścia ślinianki samoistnie lub po jej uciśnięciu),
- choroba kociego pazura,
- kamica ślinianki i przewodów wyprowadzających,
- zwężenie dróg odprowadzających przez obrzęk,
- torbiel ślinianki,
- nowotwór ślinianki,
- naczyniak ślinianki,
- zespół Mikulicza,
- nadwrażliwość na jakiś środek farmaceutyczny.
5. Leczenie świnki
W trakcie leczenia świnki zdecydowana większość lekarzy zaleca izolację dziecka przynajmniej na 2 tygodnie. W tym czasie warto postarać się, aby dziecko chorujące na świnkę miało jak najmniejszy kontakt z innymi osobami.
Lekarz zaleci podawanie dziecku leków antywirusowych, łagodzących ból i zbijających wysoką gorączkę. Zazwyczaj pacjentom podaje się leki następujące środki farmaceutyczne: paracetamol czy niesterydowe leki przeciwzapalne.
Nawet jeśli dziecko odmawia przyjmowania napojów, to warto je do tego zachęcać. W ten sposób unikniemy odwodnienia organizmu spowodowanego dużą potliwością i małą ilością płynów w organizmie podczas świnki. Jeśli picie napojów sprawia pacjentowi ból, warto sięgnąć po słomkę.
Aby zmniejszyć ból podczas przełykania, warto wszystkie posiłki podawać w zblendowanej formie. Najlepsze będą tu pokarmy płynne lub papkowate oraz lekkostrawne.
To ułatwi dziecku chorującemu na świnkę połykanie i nie spowoduje utraty wartości odżywczych. Ulgę w śwince powinny przynieść też okłady na bolące, opuchnięte miejsce. To czy będą to okłady zimne, czy ciepłe powinno zależeć od tego, co sprawi dziecku większą ulgę.
Jako że świnka to choroba wirusowa, zwykle objawy ustępują samoistnie.
Naprawdę skutecznym środkiem, dzięki któremu unikniemy zarażenia, jest szczepionka na świnkę. Pediatrzy polecają jej wykonanie po ukończeniu przez dziecko 11. miesiąca życia.
6. Powikłania po śwince
Przebieg choroby stanowi większe zagrożenie dla osób dorosłych niż dla dzieci. Wirus świnki często atakuje takie narządy jak trzustka, tarczyca, jajniki, jądra czy ośrodkowy układ nerwowy. Gdy tak się stanie, może dojść do groźnych powikłań.
Zapalenie jądra i najądrza to problem dotykający około 30-40% chłopców w okresie dojrzewania oraz młodych mężczyzn. W przebiegu tej choroby mogą pojawić się następujące objawy, takie jak: wysoka temperatura, dolegliwości bólowe podbrzusza, ból jądra, który promieniuje aż do krocza, opuchlizna, zaczerwienienie i ocieplenie okolic krocza, dreszcze, nudności wymioty. W trakcie, gdy pacjent zmaga się ze stanem zapalnym jądra, dolegliwości mogą utrzymywać się do czterech, pięciu dni. W leczeniu tego problemu wykorzystuje się środki przeciwbólowe. Niezbędne jest również suspensorium oraz pozostaniu w łóżku. Zapalenie jest na tyle groźne, iż może powodować upośledzenie funkcji plemnikotwórczej oraz w rzadkich przypadkach niepłodność.
Innym powikłaniem świnki może być zapalenie jajnika, które występuje 5-7% dziewcząt. Pacjentki zazwyczaj uskarżają się na dolegliwości, przypominające objawy zapalenia wyrostka robaczkowego. Typowymi objawami są wówczas: silne bóle brzucha, umiejscowione w okolicy pępka, nudności, wymioty, zmęczenie, bóle głowy, gorączka. To powikłanie śwniki nie wpływa na płodność u kobiet.
Atak wirusa świnki może spowodować również zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, problem ten występuje u pacjentów dosyć rzadko. Objawami tego są wymioty, nudności oraz dokuczliwe bóle głowy.
Zaatakowanie opon mózgowo-rdzeniowych przez wirus grozi głuchotą.
Kolejnym powikłaniem świnki może być zapalenie trzustki. Chory może wymiotować, być nadpobudliwy, odczuwać ból w nadbrzuszu zlokalizowany po lewej stronie a także mieć biegunkę. Dodatkowo, może pojawic się u niego gorączka, dreszcze. W badaniach laboratoryjnym obserwuje się zwiększoną aktywność lipazy we krwi. Zapalenie ustępuje zwykle samoistnie w ciągu tygodnia. Rozwój takiego stanu może prowadzić do rozwoju cukrzycy.
7. Profilaktyka sposobem zapobiegania zakażeniom
Jedynym sposobem na ustrzeżenie się przed świnką jest potrójna szczepionka przeciwko odrze, śwince i różyczce. Szczepionka nosi nazwę MMR, od pierwszych liter angielskich nazw tych chorób. Szczepionka zawiera wirusy atenuowane, czyli osłabione. Jej skuteczność wynosi około 97%. Należy ona do szczepień obowiązkowych. Wykonuje się je po raz pierwszy w okresie między 13 a 14 miesiącem życia i jest ono bezpłatne.
Szczepionka nie chroni niestety dożywotnio, tzn. działa tylko do wieku szkolnego. W wieku szkolnym podaje się kolejną dawkę przypominającą. Istotne jest to, że nawet jeżeli szczepionka nie uchroni dziecka przed zachorowaniem na świnkę, a zdarza się tak w niektórych przypadkach, to spowoduje, że przebieg świnki będzie zdecydowanie łagodniejszy. Ryzyko powikłań świnki ulegnie także znacznie zmniejszeniu.
Należy bezwzględnie pamiętać, aby nie szczepić dzieci chorych. W takich stanach dziecko ma obniżoną odporność i podanie szczepionki może wywołać poważne skutki uboczne, a przede wszystkim nie zadziałać. Objawy pojawiające się w takich przypadkach to niewysoka gorączka, symptomy przypominające zwykłe przeziębienie i wysypka, które pojawiają się najczęściej po infekcji.
Istnieją doniesienia w literaturze fachowej, iż szczepionka MMR może zostać prawdopodobnie wyparta przez szczepionkę MMRV, która chroni dodatkowo przed ospą wietrzną. Została ona już dopuszczona do stosowania w Stanach Zjednoczonych. Szczepionka MMRV została zarejestrowana wyłącznie dla dzieci w wieku 1-13 lat.
Szczepienie przeciwko śwince jest również zalecane dla innych grup wiekowych podatnych na zachorowanie, a więc starszych dzieci, nastolatków i dorosłych, a szczególnie nastolatków chłopców, którzy nie chorowali na świnkę. W takiej sytuacji można podać albo MMR, albo jednowartościową szczepionkę tylko przeciwko wirusowi świnki. Wskazane jest, aby zastosować 2 dawki. W sytuacji przypadkowego zaszczepienia osoby, która była już szczepiona nie obserwuje się istotnych odczynów niepożądanych.
Szczepienia przeciwko śwince nie praktykuje się u kobiet w ciąży, chorych leczonych terapią złożoną z glikokortykosteroidów i u innych pacjentów z upośledzoną odpornością. Nie ma natomiast przeciwwskazań do podania szczepionki dzieciom zakażonym wirusem HIV, które nie są w ciężkiej immunosupresji. W tym celu stosowana jest zwykle szczepionka MMR. Wkrótce po szczepieniu przeciwko śwince w nielicznych przypadkach obserwowano niepożądane odczyny poszczepienne, takie jak wzrost temperatury i zapalenie ślinianek przyusznych.
Odczyny alergiczne, takie jak wysypka i świąd, występują po szczepieniu rzadko i zwykle są łagodne oraz samoistnie ustępują. W przeanalizowanej grupie dzieci nie wykazano zwiększonego ryzyka rozwoju zapalenia mózgu w miesiącu następującym po szczepieniu przeciwko śwince niż w ogólnej populacji.
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.