Test ELISA – rodzaje, wskazania, przygotowanie i przebieg

Test ELISA to test immunoenzymatyczny, który znajduje zastosowanie głównie w diagnostyce chorób wirusowych i bakteryjnych. Metoda ta jest wykorzystywana nie tylko do wykrywania chorób, ale też m.in. do monitorowania określonych alergenów pokarmowych, w przemyśle spożywczym, czy toksykologii. Jak działa test ELISA? Co wykrywa? Czy test ELISA jest używany w diagnostyce medycznej na szeroką skalę?

1. Co to jest test ELISA?

Test ELISA (ang. enzyme-linked immunosorbent assay) to test immunoenzymatyczny lub immunoenzymosorpcyjny. Jest to jeden z najszerzej stosowanych testów, który stwierdza w próbce biologicznej obecność antygenów lub przeciwciał, będących skutkiem kontaktu z określonym patogenem.

Techniki ELISA stosowane są powszechnie na całym świecie. Mają także długą historię. Należą do testów fazy stałej, a pierwszą metodą z tej grupy był test RIA (Nagroda Nobla, 1977 rok). Sama metoda ELISA zaczęła rozwijać się natomiast w latach 60 XX w.

Zobacz film: "Uwaga na kleszcze. Już jest ich mnóstwo. Lekarz przestrzega"

Jakie są etapy przeprowadzania testu ELISA?

Standardowo testy przeprowadza się na polistyrenowych płytkach o pojemności 96 dołków. Główne etapy to opłaszczenie płytki odpowiednim antygenem lub przeciwciałem, blokowanie wolnych miejsc poprzez zastosowanie odpowiedniego roztworu, reakcja antygen-przeciwciało (łączenie antygenu z przeciwciałem specyficznym).

ELISA w diagnostyce laboratoryjnej często stosowany jest jako test przesiewowy (np. w przypadku boreliozy).

2. Jakie są rodzaje testów ELISA i ich zastosowania?

Wyróżnia się cztery podstawowe odmiany testu ELISA:

• test ELISA bezpośredni (direct ELISA) – najszybszy i najprostszy w wykonaniu; wykorzystywany w ilościowym oznaczaniu białek wcześniej wyizolowanych z materiału,
• test ELISA pośredni (indirect ELISA) – bardziej czuły niż test bezpośredni; służy do ilościowego oznaczania przeciwciał, stosowany jest też do badania intensywności odpowiedzi immunologicznej na antygeny,
• test ELISA kanapkowy (sandwich ELISA) – stosowany do oznaczenia stężenia określonego białka w roztworze,
• test ELISA konkurencyjny (competitive ELISA) – ma zastosowanie głównie w kontrolach antydopingowych sportowców.

3. Do czego służy test ELISA?

Czy test ELISA jest używany do diagnostyki chorób, takich jak zakażenia wirusowe czy choroby autoimmunologiczne? Otóż ta metoda najbardziej znana jest jako jedna z technik w diagnostyce boreliozy. Test ELISA znajduje jednak także szersze zastosowanie, przede wszystkim w wykrywaniu schorzeń o podłożu wirusowym i bakteryjnym.

Metoda ta jest pomocna w wykrywaniu m.in.:

• zakażeń wirusem HIV,
• bakterii E. coli,
• toksyn cholery,
• kiły,
• wirusa zapalenia wątroby typu B i C,
• rotawirusów i adenowirusów,
• bakterii Yersinia,
• salmonelli,
• bakterii Helicobacter pylori,
• gronkowca złocistego.

4. Test ELISA – przygotowanie i przebieg badania

Jak przygotować próbkę do testu ELISA? Test ELISA najszerzej wykorzystuje się w diagnozowaniu boreliozy. W takich przypadkach zwykle materiałem do testu jest krew żylna (rzadko płyn mózgowo-rdzeniowy). Pacjent zgłasza się do punktu pobrań wyspany, wypoczęty, najlepiej w godzinach porannych i na czczo.

Czas oczekiwania na wynik ELISA może być różny w zależności od miejsca badania. Najczęściej jednak wynosi on kilka dni roboczych.

Jak analizować ELISA? Interpretację wyników warto omówić z lekarzem. Najczęściej jednak ujemny wynik (w przypadku boreliozy) wyklucza zakażenie. Wynik dodatni oznacza, że wykryto przeciwciała w ilości przekraczającej dopuszczalną normę. Wówczas konieczne jest potwierdzenie badania metodą Western Blot. Badania potwierdzające należy wykonać także, jeśli test ELISA dał wynik wątpliwy (nierozstrzygający).

Czy test ELISA jest bezpieczny dla personelu laboratoryjnego i pacjentów?

Metoda uznawana jest za szybką i bezpieczną.

5. Jakie są zalety i ograniczenia testu ELISA?

Czym różni się test ELISA od innych technik immunoenzymatycznych? Jakie ma zalety? Testy ELISA są przede wszystkim bardzo wszechstronne. Chociaż najczęściej kojarzone są z boreliozą, to jednak zakres ich stosowania jest naprawdę szeroki.

Ponadto jest to bardzo wartościowe i przydatne narzędzie diagnostyczne. Metoda ta charakteryzuje się bowiem wysoką czułością. ELISA jest także techniką relatywnie szybką, pacjenci w większości przypadków mogą spodziewać się wyniku w ciągu kilku dni roboczych. Protokoły ELISA są stosunkowo łatwe. Zaletą są także niskie koszty badania (np. test ELISA na boreliozę – ok. 40-60 zł).

ELISA ma także pewne ograniczenia. Może być pracochłonna w przypadku przetwarzania dużej liczby próbek. Istnieją też czynniki wpływające na wiarygodność i powtarzalność wyników testu ELISA. Jakie są inne ograniczenia?

Wynik testu w przypadku diagnostyki chorób nie daje całkowitej pewności (skuteczność testu na boreliozę to ok. 70 proc.), dlatego też konieczne jest wykonanie badań potwierdzających.

Czy test ELISA jest skomplikowany i wymaga specjalistycznego sprzętu?

Mimo tego, że testy ELISA są powszechnie wykorzystywane i uznawane za relatywnie proste, to jednak faktem jest, że technika ta wymaga specjalistycznego sprzętu.

6. Jakie są najnowsze postępy w dziedzinie technik ELISA i jak wpływają na jego zastosowanie?

Początki ELISA sięgają lat 60. XX wieku. Wówczas przedstawiły go dwie niezależne grupy badawcze. Wiedza ta posłużyła do szerszego opracowania testu ELISA. Od tamtego czasu metoda ta jest stale udoskonalana. Wyróżnia się wiele odmian i modyfikacji testu ELISA, które jednak opierają się na dość podobnych zasadach. Wszystko to pozwala na coraz szersze wykorzystywanie metody.

Testem ELISA można oznaczać także markery nowotworowe. Pomocny jest także w wykrywaniu substancji stosowanych w dopingu. Metoda ta wykorzystywana jest także w przemyśle spożywczym (standardy jakości i kontrola jakości). Testy ELISA pozwalają również ustalić obecność alergenów w surowcach i produktach końcowych.

7. Czy test ELISA jest używany w badaniach naukowych i biotechnologii?

Jak już zostało wspomniane, ELISA znajduje zastosowanie nie tylko w diagnostyce chorób. Jest to jedna z szerzej wykorzystywanych metod, która okazuje się przydatna także w badaniach naukowych oraz w dziedzinie biotechnologii.

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.