Toksoplazmoza - objawy, ciąża, diagnostyka i leczenie
Toksoplazmoza w ciąży może być niebezpieczna, jednak przyszłe mamy nie muszą już wpadać w panikę na sam dźwięk tego słowa. Na szczęście medycyna wciąż idzie do przodu i toksoplazmozę można wcześnie wykryć, a co za tym idzie, rozpocząć leczenie. Jest to bardzo istotne, ponieważ toksoplazmoza może doprowadzić do wielu poważnych wad rozwojowych u dziecka lub spowodować poronienie. Czym w rzeczywistości jest toksoplazmoza? Jest to powszechna choroba pasożytnicza zakaźna, która występuję na całym świecie. W jaki sposób leczy się tę chorobę? Czym różni się toksoplazmoza nabyta od wrodzonej?
- 1. Czym jest toksoplazmoza?
- 2. Źródła zakażenia toksoplazmozą
- 3. Koty zakażone toksoplazmozą
- 4. Objawy toksoplazmozy
- 4.1. Toksoplazmoza wrodzona
- 4.2. Toksoplazmoza nabyta
- 4.3. Toksoplazmoza węzłowa
- 4.4. Toksoplazmoza gałki ocznej
- 4.5. Toksoplazmoza uogólniona
- 5. Toksoplazmoza w ciąży
- 6. Diagnostyka i leczenie
- 7. Leczenie toksoplazmozy
- 8. Profilaktyka toksoplazmozy
1. Czym jest toksoplazmoza?
Toksoplazmoza jest powszechną pasożytniczą chorobą zakaźną, która występuje na całym świecie. Wywoływana jest przez pierwotniaka Toxoplasma gondii.
Pierwszy raz pierwotniak ten został odkryty w 1908 roku. W 1937 roku udokumentowano pierwszy przypadek wrodzonej toksoplazmozy u ludzi. Wiele lat później odkryto drogi zakażenia, dopiero w 1970 roku opisano cykl życiowy pierwotniaka.
Szacuje się, że od 25-75% populacji na świecie jest zarażonych tym pierwotniakiem. Najmniej zakażeń odnotowano w północnej Europie i w Azji południowo-wschodniej. Szacunkowo, w Polsce około połowa kobiet w ciąży w przeszłości przechodziła toksoplazmozę, o czym świadczy obecność przeciwciał we krwi.
Nie wszystkie zarażone osoby mają objawy toksoplazmozy, część chorych jest tylko nosicielem tej choroby.
Szczury, kury, bydło, owce, psy, świnki morskie – to właśnie te zwierzęta są najczęściej nosicielami toksoplazmozy.
Ostatecznie żywicielem staje się kot, u którego objawy toksoplazmozy nie pojawiają się, jest on tylko jej nosicielem.
2. Źródła zakażenia toksoplazmozą
Toksoplazmoza jest wywołana przez pierwotniaka o nazwie Toxoplasma gondii, a jego żywicielem są zwierzęta. Pierwotniaki namnażają się w nabłonku jelit kotowatych, a w następnej kolejności wydalane są razem z kałem. Pasożyty są pod postacią oocyst, czyli zygoty ziarniaków otoczonych grubą błoną. Oocyty są uodpornione na wszystkie niekorzystne działania pogodowe.
Pasożyty są niebezpieczne nie tylko dla zwierząt, ale również dla człowieka. W momencie, kiedy oocyst dostanie się do organizmu człowieka na początku zagnieżdża się w środku komórek praktycznie wszystkich narządów. Bardzo często oocyty umiejscawiają się w oku oraz w układzie nerwowym. Efektem zakażenia mogą być miejscowe reakcje zapalne, a także cysty, które bezobjawowo utrzymują się do końca życia. W wielu przypadkach pacjenci chorują na skutek:
- bezpośredniego kontaktu z odchodami zarażonych kotów,
- spożycia chorych drobnych gryzoni.
Inną przyczyną zachorowań na toksoplazmozą jest jedzenie zarażonego mięsa. Nie musi być do końca surowe, by stać się źródłem infekcji toksoplazmozy. Zupełnie wystarczy, że będzie niedosmażone lub niedogotowane.
Powinniśmy zachować szczególną ostrożność, gdy przyrządzamy wieprzowinę lub jagnięcinę. Na szczęście gotowanie mięsa przez minimum 10 minut w temperaturze co najmniej 58°C zabija cysty toksoplazmozy. Głębokie mrożenie w temperaturze od -12°C do -20°C unicestwia je po około trzech dniach.
Warto też pamiętać, że źródłem infekcji mogą być również niedomyta deska do krojenia lub niedokładne umyty nóż. Pasożyt może też dostać się do organizmu drogą spojówkową lub przez uszkodzoną skórę. W innych przypadkach pasożytem możemy zarazić się za pośrednictwem drogi kropelkowej. Do zakażenia może dojść również w wyniku przeszczepu narządu. U niektórych pacjentek może dojść również do zarażenia śródmacicznego.
3. Koty zakażone toksoplazmozą
Koty zakażone toksoplazmozą, mogą wydalać oocysty Toksoplazmoza gondii. Ta rozwojowa forma pierwotniaka jest wydalana z kałem i stanowi źródło zakażenia tym pasożytem.
Oocysty T. gondi, które trafiają do piasku np. w piaskownicy, mogą tam przeżyć nawet 2 lata. Stąd też tak naprawdę niebezpieczne są koty dzikie, które swoje potrzeby załatwiając w ogródkach przydomowych i piaskownicach.
Jednak, mimo że zarażonych kotów jest dość dużo, w ich odchodach rzadko stwierdzane są te oocysty - wedlug badań dotyczy to około 0.8-1% kociej populacji.
4. Objawy toksoplazmozy
W przypadku dorosłego człowieka, toksoplazmoza może nie dawać żadnych widocznych objawów. Tak dzieje się u 99 proc. chorych na toksoplazmozę. Czasem zdarza się, że objawy toksoplazmozy przypominają grypę.
Organizm potrzebuje 4-6 tygodni na pokonanie bezobjawowej postaci toksoplazmozy. Zupełnie inaczej dzieje się jednak w przypadku zarażenia się toksoplazmozą w czasie ciąży
Jeśli chcesz sprawdzić, czy zaraziłaś się toksoplazmozą, musisz zrobić testy odpowiedzi immunologicznej. Badania w ciąży są bardzo ważne i nie powinnaś o ich zapominać. Swoiste przeciwciała IgM przeciwko toksoplazmozie świadczą o tym, że jesteś zarażona tą chorobą.
Można je wykryć już tydzień po zarażeniu. Jeśli natomiast testy wykażą stałe stężenie swoistych IgG toksoplazmozy, to oznacza, że miałaś do czynienia z pasożytem w przeszłości. Nie martw się jednak, gdyż toksoplazmoza, którą przebyłaś przed zajściem w ciążę nie zagraża dziecku.
Objawy toksoplazmozy zależne są od tego, czy odporność osoby zarażonej jest prawidłowa, czy też nie. Zależne są również od rodzaju tej choroby.
4.1. Toksoplazmoza wrodzona
Głównym objawem tego rodzaju toksoplazmozy jest tak zwana triada Sabina-Pinkertona:
- małogłowie lub wodogłowie,
- zwapnienie śródmózgowe,
- zapalenie siatkówki i naczyniówki.
Wrodzona toksoplazmoza powoduje wyraźne opóźnienie w umysłowym rozwoju.
4.2. Toksoplazmoza nabyta
Toksoplazmoza nabyta jest typową postacią choroby odzwierzęcej, a także nabytą przez zakażone łożysko. Toksoplazmoza nabyta może u osób z prawidłową odpornością nie dawać żadnych objawów. Jeśli się pojawiają, są to:
- objawy grypopodobne,
- gorączka,
- dolegliwości stawowe,
- powiększone węzły chłonne,
- pozapalne stany narządów zajętych przez chorobę,
- zapalenie opon mózgowych,
- zapalenie mózgu.
Zależnie od umiejscowienia pasożytów, rozwijają się różne dolegliwości związane z danym narządem, np. wątrobą, sercem, płucami.
W leczeniu stosuje się sulfonamidy oraz pirymetaminę niszczącą pasożyty. Najczęściej występują trzy postacie choroby:
4.3. Toksoplazmoza węzłowa
W tym rodzaju toksoplazmozy wśród objawów można wyróżnić:
- powiększenie kilku lub jednego węzła chłonnego (przedzausznych oraz zausznych, karkowych, szyjnych, pachowych i pachwinowych),
- bóle mięśni,
- uczucie osłabienia,
- bóle głowy,
- zapalenie gardła.
4.4. Toksoplazmoza gałki ocznej
Wśród objawów wymieniamy:
- łzawienie,
- mroczki przed oczami,
- ból oka,
- światłowstręt,
- zaburzenia widzenia.
4.5. Toksoplazmoza uogólniona
Ten rodzaj toksoplazmozy jest związany z inwazją Toxoplasma gondii do ośrodkowego układu nerwowego. Choroba wywołuje objawy podobne do zapalenia mózgu, jak:
- zaburzenia równowagi,
- oczopląs,
- trudności z koncentracją,
- skaza krwotoczna,
- bóle i zawroty głowy,
- żółtaczka,
- opóźnienie w rozwoju psychicznym.
5. Toksoplazmoza w ciąży
Jeśli pasożyt toksoplazmozy dostanie się do organizmu matki podczas ciąży, jest to bardzo niebezpieczne dla dziecka. Im ciąża bardziej zaawansowana, tym większe prawdopodobieństwo, że toksoplazmoza wywoła zapalenie łożyska i przeniknie do płodu.
I trymestr ciąży – 25 proc., II trymestr ciąży – 50 proc., III trymestr ciąży – 65 proc. ryzyka, że tak właśnie się stanie.
Toksoplazmoza w okresie płodowym najczęściej dokonuje spustoszenia w ośrodkowym układzie nerwowym, a także w błonie naczyniowej oka.
Może się ona manifestować, u noworodka jako złożony zespół objawiający się drgawkami, zwapnieniami wewnątrzczaszkowymi i zapaleniem błony naczyniowej oka lub, jako izolowane zapalenie błony naczyniowej oka.
Zapalenie naczyniówki, spowodowane toksoplazmozą najczęściej umiejscawia się w tylnym biegunie oka lub obu oczu. Ma charakter krwotocznej martwicy, która szybko przechodzi w stadium bliznowacenia.
W czynnej, nawracającej toksoplazmozie można obserwować w pobliżu głównego ogniska tzw. ogniska satelitarne. Wygląd zmian jest na tyle charakterystyczny, że z reguły, nie jest problemem diagnostycznym dla okulisty, aczkolwiek dla potwierdzenia diagnozy mogą okazać się pomocne testy laboratoryjne.
Toksoplazmoza w ciąży może być przyczyną wielu wad rozwojowych, uszkodzenia narządów wewnętrznych, a nawet poronienia. Objawem toksoplazmozy przebytej w ciąży jest także wodogłowie lub małogłowie, a także zwapnienie śródmózgowia.
Co to oznacza? Znaczny niedorozwój zarówno psychiczny, jak i fizyczny, padaczkę, zapalenie śródczaszkowe, opóźnienie umysłowego rozwoju dziecka. Istnieje także możliwość, że pasożyt toksoplazmozy uszkodzi gałki oczne.
Jeśli matka zaraziła się toksoplazmozą w trzecim trymestrze, istnieje największe ryzyko, że pasożyt przeniknie do płodu. Konsekwencje tego nie są jednak na szczęście tak poważne, jak w drugim trymestrze.
Zakażenie toksoplazmozą w czasie ciąży może skutkować tzw. toksoplazmozą wrodzoną. Toksoplazmowa wrodzona ma miejsce wtedy, gdy płód zostaje zarażony wewnątrzmacicznie. Ryzyko, że objawy toksoplazmozy w ogóle pojawią się, wynosi u dziecka 5 proc.
Gdy jednak objawy toksoplazmozy są widoczne, maluchowi może grozić zapalenie płuc, mózgu, żółtaczka, małopłytkowość, niedokrwistość, powiększenie wątroby i śledziony, małe zmiany w mózgu i gałce ocznej.
Objawy toksoplazmozy można zauważyć tuż po urodzeniu się dziecka lub później, w czasie jego dorastania. Ryzyko toksoplazmozy wrodzonej maleje wraz z postępem ciąży.
PYTANIA I ODPOWIEDZI LEKARZY NA TEN TEMAT
Zobacz odpowiedzi na pytania osób, które miały do czynienia z tym problemem:
- Czy lepiej jest wziąć antybiotyk przed ciążą? - odpowiada dr n. med. Krzysztof Gierlotka
- Jak interpetować wynik badania na toksoplazmozę w ciąży? - odpowiada lek. Jarosław Maj
- Jakie są konsekwencje toksoplazmozy w 12 tygodniu ciąży? - odpowiada dr n. med. Krzysztof Gierlotka
6. Diagnostyka i leczenie
W diagnostyce toksoplazmozy stosuje się oznaczenie swoistych przeciwciał IgM i IgG przeciw toksoplazmozie. W tym celu wykonuje się badania serologiczne, w których oznacza się przeciwciała na obecność Toxoplasma gondi.
Najpierw we krwi pojawiają się przeciwciała IgM toksoplazmozy, dlatego też pozytywny wynik toksoplazmozy na te przeciwciała oznacza, że osoba została niedawno zarażona.
W tym wypadku należy niezwłocznie zgłosić się z wynikiem toksoplazmozy do lekarza w celu podjęcia leczenia. Przeciwciała IgG toksoplazmozy pojawiają się później niż IgM i pozostają do końca życia.
Gdy to badanie na toksoplazmozę da wynik pozytywny wskazuje to na obecność przeciwciał IgG toksoplazmozy, to świadczy to o dawnym zarażeniu.
Badany nie wymaga wtedy leczenia, ponieważ została nabyta odporność na toksoplazmozę. Wynik ujemny świadczy o nieprzebytej toksoplazmozie.
Dodatkowo oprócz badań serologicznych lekarz może zalecić wykonanie:
- badania histopatologicznego,
- prób biologicznych,
- badań obrazowych (przykładem może tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny czy USG).
Toksoplazmoza w momencie ujawnienia się może dokonać ogromnego spustoszenia w całym organizmie. Choroba może stanowić nawet zagrożenie dla życia człowieka. Zatem bardzo ważna jest szybka diagnoza i podjęcie natychmiastowego, a przede wszystkim właściwego leczenia.
7. Leczenie toksoplazmozy
Leczenie toksoplazmozy polega głównie na podawaniu antybiotyków. Najważniejsze jest to, aby pozbyć się pasożyta z organizmu i nie ma innego sposobu jak podanie danego środka farmaceutycznego. W leczeniu toksoplazmozy stosuje się także leki przeciwpasożytnicze.
U kobiet ciężarnych stosuje się najczęściej antybiotyk makrolidowy - spiramycynę. Wad rozwojowych u noworodka nie da się wyleczyć, ale właściwie dobrany antybiotyk może zmniejszyć ryzyko zachorowania płodu nawet do 60%. W przypadku w którym zaatakowane zostały organy wewnętrzne, terapia ma na celu zmniejszyć objawy związane z toksoplazmozą.
Osobnym zagadnieniem jest, także toksoplazmoza u osób w immunosupresji - z obniżoną funkcją układu odpornościowego, czy to w przypadku AIDS czy np. po przeszczepach.
U takich osób leczenie toksoplazmozy wymaga leczenia zmian, które u osób zdrowych można by pozostawić, gdyż mogą u nich powodować zmiany, zbliżone do zmian opisywanych u noworodków.
8. Profilaktyka toksoplazmozy
Aby uchronić się przed tą chorobą warto poznać zasady bezpieczeństwa:
- zawsze myj przed zjedzeniem owoce i warzywa,
- myj ręce po kontakcie ze zwierzętami, po kontakcie z ziemią, po czyszczeniu kociej kuwetki oraz przed jedzeniem,
- nie próbuj surowego mięsa, kiedy je przygotowujesz,
- chroń jedzenie przed owadami),
- dokładnie myj deskę do krojenia, naczynia oraz ręce, jeśli dotykałeś surowego mięsa, lub brudne owoce i warzywa,
- używaj osobnej deski do krojenia mięs,
- do pracy w ogródku używaj rękawic,
- dbaj o higienę rąk twojego dziecka, powinno je umyć po każdej zabawie w piaskownicy oraz kontakcie ze zwierzętami,
- jeśli planujesz zajść w ciążę lub już w niej jesteś, pamiętaj o przeprowadzeniu badania w kierunku toksoplazmozy.
Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.