Zatrucia cyjankami - przyczyny, objawy, leczenie

Działanie toksyczne cyjanków związane jest ze zdolnością do hamowania procesu określanego jako oksydacyjna fosforylacja. Połączenie jonów cyjankowych z trójwartościowym żelazem oksydazy cytochromowej blokuje zdolność wykorzystywania tlenu przez komórki żywego organizmu. Do zatrucia cyjankami dochodzi najczęściej przez przypadek.

Częstym powodem zatruć cyjankiem jest wdychany gaz, wydzielający się podczas spalania tworzyw sztucznych lub opary kwasu cyjanowodorowego, powstającego podczas różnych procesów technologicznych, jak chociażby w przemyśle galwanizacyjnym. Do zatrucia może dojść w wyniku spożycia bardzo dużej ilości gorzkich migdałów, co ma miejsce najczęściej u dzieci, lub podczas prób samobójczych.

Źródłami zatruć mogą być: cyjanowodór, sole rozpuszczalne, sole słabo rozpuszczalne oraz inne związki cyjanowe, np. bromki i chlorki. Dawka śmiertelna cyjanku wynosi 150-500 mg. Do zatrucia drogą oddechową często dochodzi po kilku minutach, a drogą pokarmową zazwyczaj po kilku godzinach. Ze względu na wysokie powinowactwo jonu cyjankowego z hemem dochodzi do blokowania oksydazy cytochromowej.

Konsekwencją tego jest zahamowanie oddychania komórkowego, co w dalszym etapie prowadzi do porażenia oddechu, zatrzymania krążenia oraz śmierci. Blokowanie oksydazy cytochromowej przez jony cyjankowe jest odwracalne, tak więc duże znaczenia ma w tym wypadku szybkie zastosowanie odtrutki, która będzie wyperała jony cyjankowe z tego połączenia. Cyjanki blokują także inne enzymy, takie jak: dysmutaza ponadtlenkowa, oksydaza ksantynowa, syntaza tlenku azotu i inne.

Zatrucia cyjankami mogą przebiegać w różny sposób. Wszystko zależy od dawki przyjętej substancji, ale także od pH żołądka, a także indywidualnej wrażliwości. W przebiegu wziewnego zatrucia występują takie objawy, jak:

• ból głowy,
• szum w uszach,
• duszność z uczuciem ściskania w klatce piersiowej,
• wymioty,
• przyśpieszenie i osłabienie tętna,
• obniżenie ciśnienia krwi,
• śpiączka.

Przy tych objawach może zwrócić uwagę różowe zabarwienie skóry oraz unoszący się w powietrzu zapach gorzkich migdałów. Różowe zabarwienie skóry jest wynikiem zmniejszonego zużycia tlenu przez tkanki. Wśród innych, mniej specyficznych objawów wymienić należy:

• podrażnienie błon śluzowych,
• uczucie drapania w gardle,
• pieczenie języka,
• zapalenie spojówek,
• stany pobudzenia,
• arytmia serca,
• rozszerzenie źrenic.

W późniejszym okresie pojawiają się duszność oraz lęk przed uduszeniem się, szybkość oddechów znacznie wzrasta, dochodzi do zaburzenia świadomości oraz utraty przytomności. Zauważyć można również drgawki toniczno-kloniczne, ponadto skóra przyjmuje szare zabarwienie.

Osobę, u której podejrzewa się zatrucie cyjankami, należy jak najszybciej usunąć z miejsca skażonego oparami, a następnie zabezpieczyć podstawowe czynności życiowe organizmu. Nie można ratować zatrutego oddechem usta-usta, ponieważ osoba ratująca może sama ulec zatruciu. Należy natychmiast wezwać pogotowie ratunkowe.

W zatruciach drogą pokarmową postępowanie jest podobne. Osobę poszkodowaną należy przenieść w bezpieczne miejsce, a następnie przystąpić do udzialania pierwszej pomocy. Bezpośrednio po spożyciu trucizny u chorych przytomnych podaje się węgiel leczniczy, prowokuje wymioty, podaje środki przeczyszczające. Konieczny jest natychmiastowy kontakt z ośrodkiem zatruć.

Tlen to podstawowa odtrutka w zatruciach cyjankami. Innymi środkami pomocnymi w tym przypadku są tiosiarczan sodowy oraz związki tworzące kompleksy z toksynami, które przedostały się do organizmu. Główną jednak odtrutką na zatrucia cyjankami jest hydroksykobalamina, która wypiera cyjanki z połączeń z oksydazą chromową. Ogólne rokowania dla osób które uległy zatruciom są dobre, natomiast niebezpieczne są przypadki, kiedy osoby takie zapadają w śpiączkę.

Źródła

1. Rozpoznanie i leczenie zatruć cyjankami w okresie przedszpitalnym
2. Król M., Panasiuk L., Szponar E., Ostre zatrucia (Praktyka Lekarza Rodzinnego), Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2009, ISBN 978-83-200-3862-0
3. Piotrowski J. Podstawy toksykologii, Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa 2008, ISBN 978-83-204-3401-9
4. Pach J. Zarys toksykologii klinicznej, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellonskiego, Kraków 2009, ISBN 978-83-233-2717-2