Zębina – rodzaje, budowa, funkcje i nadwrażliwość
Zębina to tkanka znajdująca się pod szkliwem w koronie zęba i pod cementem w obrębie jego szyjki i korzenia. Jest jedną z tkanek twardych zęba, zbudowaną w większości z substancji mineralnej, w mniejszym stopniu z substancji organicznej oraz wody. Jakie pełni funkcje? Czy może sprawiać problemy?
1. Co to jest zębina?
Zębina, określana jako dentyna (łac. dentinum), to jedna z trzech twardych tkanek zęba. Wraz ze szkliwem i cementem tworzy ząb i wpływa na jego kształt.
Zęby to anatomiczne struktury kostne znajdujące się w jamie ustnej, czyli przednim odcinku przewodu pokarmowego. Są zbudowane są z korony i korzenia.
Wewnątrz korony zęba znajduje się przestrzeń zwana komorą, w której umiejscowiona jest miękka, unerwiona i ukrwiona tkanka - miazga. Komora zęba wgłębia się do wnętrza korzenia w postaci kanału zębowego, w którym znajduje się taka sama żywa tkanka – miazga korzeniowa. Histologicznie twarde tkanki zęba to: szkliwo, zębina i cement korzeniowy.
2. Budowa zębiny
Zębina to zmineralizowana tkanka zęba, która jest zbudowana:
- w około 70% z części nieorganicznej w postaci kryształów dwuhydroksyapatytu,
- w około 20% z materii organicznej. To kolagen (typu I), mukopolisacharydy, glikozaminoglikany, proteoglikany i fosfoproteiny oraz małe ilości cytrynianu, siarczanu chondroityny, nierozpuszczalne białka i lipidy,
- pozostałe 10% stanowi woda.
Zębina stanowi największą część tkanek zęba korony, szyjki i korzenia zęba. Otacza miazgę zęba znajdującą się wewnątrz komory i kanałów korzeniowych. Zlokalizowana jest pomiędzy szkliwem a cementem korzeniowym.
Na powierzchni korony pokryta jest warstwą szkliwa zębów, a na powierzchni korzenia cienką warstwą cementu zębowego.
Jej struktura cechuje się budową kanalikową. Kanaliki w sposób kręty biegną od miazgi do granicy ze szkliwem. Wytwarzana jest przez komórki zwane odontoblastami, które należą do miazgi zęba i tworzą na jej obwodzie zbitą jednokomórkową warstwę.
3. Funkcje zębiny
Zębina wraz z miazgą tworzy kompleks miazgowo-zębinowy. Jej najważniejszą funkcją jest ochrona miazgi (która ją odżywia) przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi, takimi jak temperatura, związki chemiczne czy bakterie.
Ponieważ zębina jest bardzo wrażliwa na bodźce, zapewnia odruchy obronne, a co za tym idzie również ochronę położonych głębiej tkanek. Ma to związek z tym, że kanaliki zębinowe zawierają w swoim świetle włókna nerwowe odpowiedzialne za przewodzenie bodźców bólowych spowodowanych pH środowiska i wysoką bądź niską temperaturą pokarmów.
Ponadto zębina bierze udział w metabolizmie szkliwa i cementu.
4. Rodzaje zębiny
W zależności od etapu powstania lub tworzenia w wyniku odpowiedzi na bodźce chorobowe wyróżnia się kilka rodzajów zębiny. To:
- zębna pierwotna (zębina pierwszorzędowa), która powstaje do momentu zakończenia rozwoju korzenia zęba. Jest słabo zmineralizowana,
- prazębina (prezębina), która jest niezmineralizowaną warstwą zębiny położoną najbardziej wewnętrznie. Tworzy się przez całe życie zęba, dopóki miazga zęba jest żywa,
- zębina wtórna fizjologiczna (zębina drugorzędowa), która powstaje w odpowiedzi na różne bodźce, takie jak żucie pokarmów. Odkłada się przez całe życie, po zakończeniu powstawania zębiny pierwotnej, przy obecności żywej miazgi zęba. Występuje w zębach po wyrznięciu, jest w pełni zmineralizowana,
- zębina wtórna patologiczna (zębina trzeciorzędowa), będąca skutkiem reakcji obronnej kompleksu miazgowo-zębinowego na uszkodzenie zęba. Dzieli się na zębinę reakcyjną i zębinę naprawczą (reparacyjną). Powstaje w odpowiedzi na nienaturalne, patologiczne bodźce zewnętrzne, takie jak ubytki niepróchnicowego pochodzenia, próchnica zęba czy wypełnienie,
- zębina sklerotyczna, będąca konsekwencją procesu starzenia.
5. Nadwrażliwość zębiny
Jednym z najczęstszych problemów związanych z zębiną jest nadwrażliwość zębów. Towarzyszy jej najczęściej ostry ból, który manifestuje się wskutek działania różnych nieszkodliwych bodźców na odsłoniętą zębinę.
Problem pojawia się, gdy zębina staje się widoczna i zadziała na nią bodziec. Dolegliwości pojawiają się w wyniku aktywacji włókien nerwowych. Czynnikiem drażniącym może być temperatura (gorące i zimne pokarmy), czynniki chemiczne (pokarmy kwaśne czy słodkie), czynniki osmotyczne (duża ilość cukru i soli) lub czynniki mechaniczne (szczotkowanie zębów, dotyk).
Zębina jest zwykle odsłonięta w okolicy szyjki zębów przedtrzonowych i kłów. Główną przyczyną problemu jest recesja dziąseł. W prawidłowych warunkach w jamie ustnej widoczne są tylko korony zębów, natomiast korzeń zęba jest osadzony w przykrytym dziąsłem zębodole.
Nadwrażliwość zębów to dokuczliwy objaw, ale i sygnał ostrzegawczy wskazujący na zagrożenie: kanaliki zębinowe są otwarte i drożne w kierunku miazgi zęba, stąd podatne nie tylko na działanie bodźców, ale i wnikanie bakterii oraz dostęp toksyn bakteryjnych.
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.