Trwa ładowanie...

Antygen specyficzny gruczołu krokowego (PSA)

Avatar placeholder
26.01.2023 13:27
Antygen specyficzny gruczołu krokowego (PSA)
Antygen specyficzny gruczołu krokowego (PSA)

PSA (ang. Prostate-Specific Antigen) to antygen swoisty dla prostaty. Jest on użytecznym narzędziem dla wczesnego wykrywania raka gruczołu krokowego. PSA jest substancją produkowaną przez komórki gruczołowe stercza (prostaty), która została wykryta w tkance gruczołu krokowego w 1970 roku. W 1971 roku wykazano obecność PSA w nasieniu, w 1979 wyizolowano czystą postać PSA z tkanki prostaty, a w 1980 wykryto obecność PSA w surowicy krwi i dokonano pomiaru jego stężenia. Od połowy lat 80. XX wieku PSA jest szeroko stosowany w praktyce klinicznej jako marker raka prostaty. Jego fizjologiczne wysokie stężenie w tkance prostaty powoduje, że uznaje się go w praktyce za antygen specyficzny dla tego narządu.

spis treści

1. Jak działa PSA

W tkance zdrowego gruczołu krokowego PSA jest wydzielany do światła przewodów gruczołowych i przechodzi do nasienia, gdzie osiąga wysokie stężenie – od 0,5 do 5000 000 ng/ml. U zdrowych mężczyzn antygen PSA przedostaje się do krwiobiegu jedynie w ilościach śladowych. Komórki raka gruczołu krokowego uwalniają PSA do krwi znacznie łatwiej niż niezmienione chorobowo komórki prostaty. Wzrost stężenia PSA we krwi nasuwa podejrzenie nowotworu. Jednak wiadomo, że jest to antygen swoisty dla tkanki prostaty, a nie dla raka prostaty. Okazuje się bowiem, że zwiększenie stężenia PSA we krwi występuje u około 20% mężczyzn, którzy nie mają raka prostaty, zaś u około 30% chorych na ten nowotwór stężenie PSA we krwi nie jest podwyższone. PSA jest jednak najważniejszym markerem raka gruczołu krokowego, a jego odkrycie spowodowało znaczny postęp w diagnostyce, leczeniu i monitorowaniu tej choroby.

2. Kiedy należy wykonać badanie PSA?

Każdy mężczyzna po ukończeniu 50. roku życia powinien raz w roku mieć oznaczane stężenie PSA w surowicy krwi. Jeśli w najbliższej rodzinie pacjenta (ojciec, bracia) stwierdzono występowanie raka prostaty, badanie PSA należy wykonywać już od 40. roku życia.

3. Norma dla antygenu PSA

Zobacz film: "Choroby serca najczęstszą przyczyną zgonów Polaków"

Standardowy zakres prawidłowego stężenia PSA w surowicy krwi wynosi od 0,0 do 4,0 ng/ml. Przekroczenie wartości maksymalnej, zwanej „wartością odcięcia”, może budzić podejrzenie nowotworu prostaty i zazwyczaj jest wskazaniem do dalszej diagnostyki w tym kierunku ( biopsja stercza).

Czynniki wpływające na stężenie PSA we krwi

W warunkach prawidłowych, fizjologicznych stężenie PSA we krwi zależy od:

  • męskich hormonów płciowych (androgenów) – produkcja i wydzielanie PSA znajduje się pod ich kontrolą;
  • wieku – stężenie PSA rośnie wraz z wiekiem i u mężczyzn zdrowych wzrasta o 0,04 ng/ml w ciągu roku;
  • objętości stercza – na każdy cm³ tkanki gruczołu krokowego notuje się wzrost stężenia PSA o 4%;
  • rasy – Afroamerykanie mają wyższe stężenie PSA niż mężczyźni białej rasy;
  • ejakulacji – powoduje ona wzrost stężenia PSA we krwi, co może być przyczyną błędnych wyników badania.

Zaleca się wykonywanie badania PSA po przynajmniej dwudobowej wstrzemięźliwości seksualnej. W warunkach patologicznych podwyższone stężenie antygenu PSA spowodowane jest uszkodzeniem komórek prostaty, co sprzyja ułatwionemu przenikaniu antygenu do krwi. W takiej sytuacji wzrost stężenia PSA w surowicy krwi może świadczyć o toczącym się w sterczu procesie chorobowym.
Najważniejsze choroby powodujące wzrost stężenia PSA w surowicy, to:

Leczenie raka prostaty
Leczenie raka prostaty

Jednym ze złośliwych nowotworów jest rak prostaty, który jak się ocenia występuje u większości mężczyzn

zobacz galerię

Przyjęto, że wartości PSA znacznie przekraczające 10 ng/ml świadczą o rozwoju raka prostaty, natomiast kształtujące się w granicach 10 ng/ml sugerują łagodny przerost gruczołu krokowego. Nie są to jednak wartości w pełni obiektywne i stałe, gdyż zdarza się, że u pacjentów z wykrytym wczesnym stadium raka stężenie PSA nie przekracza wartości 10 ng/ml. Przejściowy wzrost PSA we krwi może być spowodowany mechanicznym podrażnieniem prostaty. Dochodzi do niego, np. w wyniku obecności cewnika wprowadzonego do pęcherza lub też stosowania szeregu manipulacji i procedur medycznych, takich jak: cystoskopia (wziernikowanie pęcherza), USG przezodbytnicze, biopsja gruczołu krokowego, przezcewkowe zabiegi na prostacie i pęcherzu, masaż gruczołu krokowego. Badanie przez odbyt nie powoduje znaczącego wzrostu PSA.

Do spadku stężenia PSA w surowicy krwi może dochodzić w leczeniu raka prostaty:

  • po chirurgicznym wycięciu prostaty z guzem nowotworowym;
  • po radioterapii raka prostaty;
  • w trakcie hormonoterapii nowotworu.

Do obniżenia stężenia PSA dochodzi też w trakcie leczenia gruczolaka stercza lekami zmieniającymi jego środowisko hormonalne. Prawidłowa wartość stężenia PSA waha się od 0,0 do 4,0 ng/ml. Jednak wykazano, że stężenie PSA w surowicy zdrowych mężczyzn wynosi:

  • 0,0 - 4,0 ng/ml – u 100% zdrowych mężczyzn w wieku poniżej 40 lat i u 97% zdrowych mężczyzn powyżej 40. roku życia;
  • 4,0 - 10,0 ng/ml – u 3% zdrowych mężczyzn powyżej 40. roku życia.

Pokazuje to, że najtrudniej jest interpretować wzrost poziomu PSA w przedziale od 4,0 do 10,0 ng/ml. W granicach tych mniejsza jest czułość i swoistość testu PSA. Wielu lekarzy nazywa ten zakres „szarą strefą” badania.

W celu wzbogacenia informacji, jakie można uzyskać na podstawie tego testu, stosuje się metody zwiększające użyteczność kliniczną badania PSA. Należą do nich normy PSA zależne od:

  • objętości prostaty (PSA density – PSAD) – iloraz stężenia całkowitego PSA i objętości stercza w badaniu USG;
  • wieku pacjenta (age specific PSA – asPSA);
  • funkcji czasu (PSA velocity – PSAv) – oznaczenie tempa wzrostu PSA w określonym czasie;
  • współczynnika-ilorazu stężenia, tzw. frakcji wolnej PSA (free PSA – f-PSA) do stężenia całkowitego PSA (total PSA – t-PSA).

Wprowadzenie powyższych oznaczeń do codziennej praktyki klinicznej ma podnieść wartość próby, umożliwić bardziej wszechstronne i dokładne wykorzystanie testu PSA dla wykrywania nowotworu prostaty we wczesnej jego fazie, a tym samym dać szanse na całkowite wyleczenie choroby.

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.

Następny artykuł: CA 19-9 antygen nowotworowy
Polecane dla Ciebie
Pomocni lekarze