Wady i zalety antykoncepcji hormonalnej

Antykoncepcja hormonalna jest jedną z najbardziej komfortowych metod zapobiegania ciąży. Jednak uwalniane hormony nie są obojętne dla organizmu kobiety. Ważna jest zatem pełna świadomość o mechanizmie jej działania i skutkach stosowania.

1. Pojęcie antykoncepcji hormonalnej

Antykoncepcja hormonalna to metoda zapobiegania ciąży, która opiera się na dostarczaniu do organizmu sztucznych hormonów. Substancje te, chociaż wytworzone sztucznie, działają podobnie jak naturalne kobiece hormony płciowe. Obecność w organizmie sztucznych hormonów wiąże się z wysoką skutecznością, ale także z możliwością wystąpienia ogólnoustrojowych (wpływających na cały organizm) działań niepożądanych. W antykoncepcji hormonalnej używa się hormonu z grupy estrogenów (etynyloestradiol) oraz hormonu z grupy progestagenów. Większość preparatów zawiera oba te hormony, niektóre środki – tylko hormon z grupy progestagenów.

Jest kilka mechanizmów działania antykoncepcji hormonalnej. Wszystkie razem powodują wysoką skuteczność tej metody zapobiegania ciąży:

Zobacz film: "Rak płuca. Historia Jerzego"

• Hamowanie owulacji – sztuczne hormony "oszukują" organizm, a w szczególności jajniki, które przechodzą w stan uśpienia i nie uwalniają co miesiąc komórki jajowej. W takiej sytuacji, pomimo obecności po stosunku plemników w drogach rodnych kobiety, nie może dojść do zapłodnienia.
• Dochodzi do zagęszczenia śluzu w drogach rodnych kobiety – plemniki nie mogą się poruszać, grzęzną w śluzie, więc nawet gdyby jednak doszło do owulacji, to spotkanie gamet męskich i żeńskich jest bardzo utrudnione.
• Hormony powodują zwolnienie transportu jajowodowego (komórka jajowa po wydostaniu się z jajnika nie jest „popychana” przez jajowody na spotkanie z plemnikiem).
• Następują zmiany w błonie śluzowej macicy uniemożliwiające implantację (zagnieżdżenie się zygoty, gdyby jednak doszło do jej powstania).

Wyżej wymienione mechanizmy są spowodowane głównie przez progestagen. Estrogeny powodują hamowanie owulacji, a ponadto potęgują działanie progestagenów. Pozwala to na stosowanie mniejszej dawki hormonów potrzebnych do uzyskania tego samego efektu.

2. Rodzaje antykoncepcji hormonalnej

• pigułki antykoncepcyjne,
• plastry antykoncepcyjne,
• antykoncepcyjny krążek dopochwowy,
• implant,https://portal.abczdrowie.pl/jak-dzialaja-zastrzyki-antykoncepcji-hormonalne
• zastrzyki hormonalne,
• pigułka „72 godziny po”,
• wkładka wewnątrzmaciczna uwalniająca hormony.

Niektóre środki antykoncepcji hormonalnej zawierają dwa składniki (estrogen i progestagen). Tak jest z dwuskładnikową tabletką antykoncepcyjną. Inne preparaty są jednoskładnikowe (zawierają progestagen). Należą do nich:

• jednoskładnikowa tabletka (tzw. minipigułka), którą mogą stosować kobiety karmiące,
• plastry antykoncepcyjne,
• antykoncepcyjny krążek dopochwowy,
• implant,
• zastrzyki hormonalne,
• pigułka „72 godziny po”,
• spirala uwalniająca hormony.

Kolejną różnicą jest sposób, w jaki hormony dostają się do organizmu:

• przez układ pokarmowy (tabletki antykoncepcyjne),
• przez skórę (plastry antykoncepcyjne),
• przez błonę śluzową pochwy (antykoncepcyjny krążek dopochwowy),
• przez błonę śluzową macicy i szyjki macicy (spirala uwalniająca hormony),
• przez małe naczynka pod skórą (zastrzyki hormonalne, implanty).

Trzeba pamiętać, że bez względu na sposób podania – cały czas jest aktywna antykoncepcja hormonalna, działająca w podobnym mechanizmie i wywierająca wpływ na cały organizm, co może się wiązać z wystąpieniem ogólnoustrojowych działań ubocznych!

Kobiety stosujące antykoncepcję hormonalną po jej odstawieniu mają taką samą płodność, jak przed rozpoczęciem jej stosowania. Dzieci, które zostały urodzone przez kobiety stosujące wcześniej antykoncepcję hormonalną, są tak samo zdrowe, jak dzieci innych kobiet.

O dziecko można zacząć się starać już w pierwszym cyklu po odstawieniu antykoncepcji hormonalnej.

3. Zalety i wady antykoncepcji hormonalnej

• wysoka skuteczność antykoncepcyjna – PI 0.2 – 1,
• metoda wygodna w użyciu – nie zaburza aktu seksualnego,
• tuż po zakończeniu metody możliwe poczęcie,
• zmniejszenie krwawień miesiączkowych oraz dolegliwości związanych z zespołem napięcia przedmiesiączkowego (PMS),
• wzrost regularności cykli,
• zmniejszenie ryzyka wystąpienia ciąży pozamacicznej i torbieli jajnika,
• zmniejszenie ryzyka wystąpienia raka jajnika, raka endometrium,
• zmniejszenie częstości występowania zapaleń miednicy mniejszej.

Metoda ta ma także wady:

• Możliwość wystąpienia licznych skutków ubocznych i związanych z nimi działań niepożądanych, istotnych dla całego organizmu. Trzeba pamiętać, że tabletka antykoncepcyjna nie jest obojętna dla zdrowia kobiety!
• Możliwość zmniejszenia skuteczności podczas przyjmowania niektórych leków.

Kobiety rozważające stosowanie metod hormonalnych muszą liczyć się z możliwymi skutkami ubocznymi, takimi jak:

• krwawienia i plamienia acykliczne,
• trądzik, łojotok (szybko przetłuszczające się włosy),
• bóle głowy,
• nudności, wymioty,
• wzdęcia brzucha,
• wzrost ciśnienia tętniczego krwi,
• przyrost masy ciała,
• bóle sutków,
• grzybica pochwy,
• obniżenie libido (zmniejszenie ochoty na seks),
• pogorszenie nastroju, drażliwość (czasem depresja),
• powiększenie żylaków kończyn dolnych,
• powikłania zakrzepowo-zatorowe (mogą zagrażać życiu),
• zaburzenia gospodarki tłuszczowej (więcej złego cholesterolu LDL),
• choroba niedokrwienna serca u kobiet > 35. roku życia palących papierosy.

Dolegliwości te mogą wystąpić, ale nie muszą! To sprawa bardzo indywidualna. Często jest też tak, że nasilenie działań niepożądanych jest największe na początku stosowania antykoncepcji hormonalnej, a po 3–4 cyklach zmniejsza się znacznie. Tabletka taka zawiera dwa rodzaje hormonów – estrogen i progestagen. Jej stosowanie polega na doustnym przyjmowaniu pigułki codziennie przez 21 dni. Po skończeniu opakowania, które zawiera właśnie 21 tabletek, należy zrobić 7-dniową przerwę w ich połykaniu, a potem zacząć nowe opakowanie.

Istnieją różne rodzaje tabletek antykoncepcyjnych dwuskładnikowych:

• jednofazowa – najczęstsza (wszystkie pigułki mają taki sam skład, więc podczas ich zażywania nie jest ważna kolejność),
• dwufazowa (są dwa rodzaje pigułek, kolejność zażywania jest bardzo ważna),
• trójfazowa (są trzy rodzaje pigułek, kolejność zażywania jest bardzo ważna).

3.1. Stosowanie pigułek antykoncepcyjnych

• Pierwszą tabletkę z pierwszego opakowania należy zażyć pierwszego dnia miesiączki.
• Trzeba zażyć 21 tabletek z opakowania codziennie o stałej porze.
• Potem należy zrobić 7 dni przerwy (wtedy zachowana jest skuteczność antykoncepcyjna). 2.–4. dnia przerwy powinna wystąpić miesiączka.
• Po upływie 7 dni przerwy należy rozpocząć nowe opakowanie, bez względu na to, czy krwawienie ustąpiło, czy nie.
• Po każdym opakowaniu robi się 7 dni przerwy.
• Dawkowanie 21 tabletek + 7 dni przerwy, nowe opakowanie, a także 7-dniowa przerwa zaczyna się zawsze tego samego dnia tygodnia.

Aby tabletka antykoncepcyjna była skuteczna, konieczne jest jej regularne, codzienne przyjmowanie o stałej porze.

• Pominięcie jednej lub więcej tabletek może doprowadzić do niechcianej ciąży.
• Rozpoczęcie zażywania tabletek w dniu innym niż pierwszy dzień miesiączki lub wydłużenie 7-dniowej przerwy w zażywaniu.
• Niektóre leki.
• Wymioty i biegunka w czasie 3–4 godzin po zażyciu.

Tabletki antykoncepcyjne, tak samo jak pozostałe metody hormonalne, działają na cały organizm i mają takie same skutki uboczne. W przypadku wystąpienia dokuczliwych skutków ubocznych należy spróbować dobrać indywidualnie inne tabletki, a jeśli i to nie pomoże, warto poszukać innej metody antykoncepcyjnej.

Kobieta, która chce zacząć stosować tabletki antykoncepcyjne, musi udać się do ginekologa i poprosić o wypisanie recepty. Lekarz powinien podczas tej wizyty przeprowadzić szczegółową rozmowę, zbadać pacjentkę i wykonać badania na krzepliwość krwi. Jest to ważne, gdyż nie u wszystkich kobiet taka forma antykoncepcji jest wskazana!

Pigułka "mini" zawiera tylko jeden rodzaj hormonu – progestagen. Dzięki temu możliwe jest jej przyjmowanie przez kobiety karmiące.

Podczas jej stosowania naturalny przebieg cyklu owulacyjnego może być zachowany, włącznie z jajeczkowaniem. Mechanizm działania pigułki „mini” polega głównie na zwiększeniu gęstości śluzu szyjkowego, co utrudnia znacznie wędrówkę plemników do komórki jajowej.

• Należy ją zażywać codziennie, dokładnie o tej samej porze, bez 7-dniowej przerwy (w opakowaniu jest 28 tabletek).
• Mniej więcej w 4 godziny po zażyciu pigułki szyjka macicy wytwarza najskuteczniejszą barierę śluzową dla plemników, tak więc warto zgrać porę jej przyjmowania ze swoimi zwyczajami seksualnymi.
• W przypadku pominięcia jednej lub kilku tabletek, a także opóźnienia w zażyciu tabletki powyżej 3 godzin należy stosować dodatkowe zabezpieczenie przez 7 dni.
• Przyjmowanie preparatu można zacząć już 3 tygodnie po porodzie.

Skuteczność jej jest mniejsza niż w przypadku „zwykłych” pigułek antykoncepcyjnych, wskaźnik Pearla wynosi około 3 (w przypadku tabletek dwuskładnikowych wskaźnik Pearla jest mniejszy niż 1).

Wadą tej metody jest fakt, że trzeba ją łykać z dokładnością co do godziny! Opóźnienie dłuższe niż 3 godziny powoduje już wzrost ryzyka ciąży! Podczas jej stosowania mogą wystąpić zaburzenia cyklu, czasem plamienia międzymiesiączkowe. Do innych działań niepożądanych zaliczyć można: przyrost wagi ciała na początku stosowania preparatu, możliwość wystąpienia depresji u kobiet mających do niej predyspozycje, trądzik, przetłuszczanie się włosów, obniżenie libido.

3.2. Stosowanie plastrów antykoncepcyjnych

Działanie plastrów antykoncepcyjnych polega na ciągłym uwalnianiu do organizmu hormonów z plastra przylepionego na gołą skórę. Ta droga podania progestagenów, w przeciwieństwie do drogi doustnej, sprawia, że substancja wywiera mniejszy wpływ na wątrobę.

• W opakowaniu znajdują się trzy plastry. Każdy z nich zawiera dawkę hormonów wystarczającą na jeden tydzień.
• Stosuje się je przez trzy kolejne tygodnie.
• Potem należy zrobić tygodniową przerwę.
• Plaster należy zmieniać zawsze w tym samym dniu tygodnia.
• Miejsca, w których można umieścić plaster, to: podbrzusze, górna, zewnętrzna część ramienia, pośladek, bark lub łopatka.

Istnieją liczne korzyści ze stosowania plastrów antykoncepcyjnych:

• Zapewniają one stabilne stężenie hormonów we krwi.
• W przeciwieństwie do tabletek antykoncepcyjnych nie obciążają wątroby.
• Metoda ta umożliwia też stosowanie niższych dawek hormonów, niż byłoby to konieczne przy podaniu doustnym.
• System transdermalny jest bardzo komfortowy, nie trzeba się przejmować reżimem przyjmowania tabletek, nie zakłóca aktywności.
• Bardzo ważne jest też to, że w każdej chwili można przerwać terapię, odklejając plaster, w przeciwieństwie np. do zastrzyków z gestagenami.

3.3. Stosowanie krążków dopochwowych

Jest to niewielki krążek zawierający progestageny, które uwalniane są stopniowo przez 21 dni. Kobieta umieszcza go samodzielnie w pochwie. Nie jest wyczuwalny ani przez kobietę, ani przez partnera.

Jak należy stosować antykoncepcyjny krążek dopochwowy?

• Należy umieścić krążek w pochwie.
• Pozycja krążka nie ma wpływu na jego działanie antykoncepcyjne, więc nie trzeba się martwić, czy włożyło się go prawidłowo.
• Pozostanie tam przez 3 tygodnie.
• Po upływie 3 tygodni (tego samego dnia tygodnia) należy wyjąć go z pochwy.
• Przez następne 7 dni następuje krwawienie miesiączkowe.
• Potem można włożyć nowy krążek (tego samego dnia tygodnia, co poprzedni).

Progestageny dopochwowe, pomimo innowacyjnej aplikacji środka, to nadal metoda hormonalnej antykoncepcji, więc jego skuteczność, działania niepożądane i przeciwwskazania są takie same, jak innych leków z tej grupy. Hormony uwalniane są z krążka w pochwie, jednak dostają się one do krwi i działają ogólnoustrojowo. Różnica polega na tym, że środek aplikowany jest raz w miesiącu, a nie codziennie, jak to jest w przypadku tabletek antykoncepcyjnych. Poza tym krążek można w każdej chwili samodzielnie z pochwy usunąć, w przeciwieństwie do np. implantów lub zastrzyków.

Progestageny dopochwowe mogą powodować miejscowe podrażnienia, uczulenia, stany zapalne. Nie należy ich stosować w przypadku stanów zapalnych pochwy, szyjki macicy.

3.4. Antykoncepcja poskoitalna

To metoda antykoncepcji postkoitalnej, czyli antykoncepcji, którą stosuje się po stosunku.

Właściwie to ten środek trudno nazwać metodą antykoncepcyjną i nie należy tak go traktować. Stosuje się go w sytuacjach awaryjnych, np. gdy zawiodły stosowane środki (np. pękła prezerwatywa), gdy doszło do gwałtu, gdy pod wpływem uniesienia para zapomniała się zabezpieczyć. Tabletka „72 godziny po” działa po zapłodnieniu, ale przed implantacją, dlatego, według prawa polskiego, nie jest to nielegalny środek przerywający ciążę (za początek ciąży uważa się implantację).

Gdy nastąpiła "sytuacja awaryjna", kobieta ma 72 godziny na zabezpieczenie się przed niechcianą ciążą. W tym celu musi udać się do ginekologa i poprosić o wypisanie recepty na tabletkę.

3.5. Stosowanie zastrzyków antykoncepcyjnych

Zastrzyki antykoncepcyjne to podawane domięśniowo (np. w pośladek) progestageny, które:

• hamują owulację,
• zagęszczają śluz szyjkowy,
• uniemożliwiają implantację w błonie śluzowej macicy.

W zależności od rodzaju progestagenu zabieg powtarzany musi być co 8 lub 12 tygodni.

Pierwszą iniekcję podaje się od 1. do 5. dnia cyklu. Jeśli pierwsza iniekcja jest podana pierwszego dnia cyklu, efekt antykoncepcyjny jest natychmiastowy, w przeciwnym wypadku (podanie po 2. dniu cyklu) przez 8 dni należy stosować dodatkowe środki zabezpieczające, np. mechaniczne lub chemiczne.

Skuteczność działania antykoncepcyjnego zastrzyku jest nawet wyższa od działania tabletek antykoncepcyjnych, gdyż kobieta nie musi pamiętać o codziennym stosowaniu środka.

Wadą zastrzyków jest to, że jeśli po zaaplikowaniu środka pojawią się jakieś działania niepożądane (nieregularne i przedłużające się krwawienia, bóle i zawroty głowy, trądzik, mdłości, torbiele jajników, przyrost masy ciała), nie ma możliwości odstawienia środka – on już jest w organizmie i nie da rady się go pozbyć! Trzeba pomęczyć się do końca jego działania, czyli 2–3 miesiące.

Kolejną wadą jest to, że na powrót płodności po zakończeniu stosowania metody trzeba trochę poczekać.

W tej metodzie pod skórę przedramienia wszczepionych zostaje sześć pręcików uwalniających przez cały czas progestageny (średnio 40 mikrogram). Działanie antykoncepcyjne implantu trwa przez 5 lat. Po tym czasie należy go usunąć i ewentualnie wszczepić nowy. W przypadku wystąpienia uciążliwych działań niepożądanych można usunąć implant wcześniej (robi to lekarz).

Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.