Badanie radiologiczne - charakterystyka, badanie radiologiczne w ortopedii i traumatologii

Badanie radiologiczne, nazywane także badaniem rentgenowskim opiera się na wykorzystaniu promieni X, które, przechodząc przez ciało, dają obraz narządów i szkieletu. Zdjęcie rentgenowskie pozwala na szczegółową analizę szkieletu, stawów, płuc, jamy brzusznej i piersi. Badanie to jest często wykorzystywane w diagnostyce, ponieważ pomaga w dokładnym wykryciu i zbadaniu schorzenia, a w konsekwencji w wyborze odpowiedniej kuracji. Badaniom radiologicznym poddawani są także pacjenci gabinetów ortopedycznych oraz traumatologicznych. Badanie radiologiczne kości umożliwia ustalenie lokalizacji, stopnia oraz typu zmian patologicznych szkieletu. Dzięki niemu możliwe jest również rozpoznanie złamań stawów. Czym właściwie jest badanie radiologiczne kości i jak przebiega? Jak należy przygotować się do badania radiologicznego?

1. Co to jest badanie radiologiczne kości?

Badanie radiologiczne, ogólnie rzecz ujmując, polega na przechodzeniu przez wybraną część ciała osoby badanej kontrolowanych dawek promieni rentgenowskich, które rzutowane są na prostopadłą płaszczyznę z detektorem tych promieni. Najczęściej detektorem promieniowania X jest błona fotograficzna (klisza rentgenowska).

Przy badaniu radiologicznym wykorzystuje się różnice w zdolności pochłaniania przez tkanki promieniowania rentgenowskiego. Kości najsilniej pochłaniają promieniowanie rentgenowskie, ponieważ zawierają znacznie większą ilość związków nieorganicznych (soli mineralnych) w porównaniu z innymi tkankami. RTG kości pozwala ustalić lokalizację, typ i stopień nasilenia zmian patologicznych szkieletu oraz rozstrzyga o rozpoznaniu złamania kości bądź zwichnięcia stawu.

Badanie radiologiczne kości nie niesie ze sobą żadnego ryzyka powikłań. Można go powtarzać okresowo. Wykonywane jest u pacjentów w każdym wieku. Nie można go przeprowadzać u kobiet w ciąży. Należy unikać RTG kości u kobiet w drugiej połowie cyklu miesiączkowego, jeśli istnieje podejrzenie możliwości zapłodnienia.

2. Badanie radiologiczne kości w ortopedii i traumatologii

Badanie radiologiczne kości jest bardzo często wykorzystywane w ortopedii i traumatologii. Wskazaniem do przeprowadzenia badania radiologicznego są schorzenia ortopedyczne układu kostno-stawowego (przykładem może być koksartroza). Zdjęcie RTG pozwala ocenić nasilenie zmian chorobowych. Kolejnym wskazaniem do przeprowadzenia badania radiologicznego są choroby reumatologiczne (np. reumatoidalne zapalenie stawów, młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów, zesztywniające zapalenie kręgosłupa). Lekarz ortopeda może zlecić wykonanie badania także w przypadku nabytych zniekształceń narządów ruchu, wrodzonych wad narządów ruchu, urazów mogących sugerować złamanie kości lub zwichnięcie stawów. W ortopedii i traumatologii wykorzystywane są również zdjęcia kontrolne po operacjach na układzie kostno-stawowym, zdjęcia kontrolne, które pozwalają ocenić zrost kostny po przebytym złamaniu. Wskazaniem do badania radiologicznego jest także ostre oraz przewlekłe zapalenie kości i stawów. Badanie radiologiczne wykorzystywane jest także w celu porównania kości i stawów zdrowej kończyny.

3. Zdjęcie rentgenowskie

Zdjęcie rentgenowskie powstaje przy użyciu promieni X. Na kliszy radiograficznej powstaje obraz ciała, który uwzględnia różną gęstość narządów. Klisza jest mniej lub bardziej zaczerniona, w zależności od narządu, którego zdjęcie jest wykonywane. Na zdjęciu rentgenowskim kości są białe, tkanki mają różne odcienie szarości, natomiast powietrze jest czarne.

Podczas badania rentgenowskiego badane są najczęściej:

• kości - w poszukiwaniu złamań, zwyrodnienia stawów czy deformacji;
• płuca - w poszukiwaniu zmian gruźlicowych, infekcji bakteryjnych lub wirusowych oraz guzów;
• jama brzuszna - w poszukiwaniu kamieni nerkowych i w pęcherzu moczowym oraz niedrożności w układzie trawiennym.

4. Przebieg badania radiologicznego

Złamanie obojczyka - RTG

Na zdjęciu rentgenowskim widać miejsce złamania kości obojczykowej.

zobacz galerię

Badanie radiologiczne jest wykonywane w specjalnym pomieszczeniu, w którym znajduje się aparatura rentgenowska. Przed badaniem należy zdjąć ubranie z tych części ciała, których zdjęcie będzie wykonywane. Następnie należy stanąć pomiędzy lampą rentgenowską a kliszą rentgenowską. Podczas robienia zdjęcia rentgenowskiego trzeba pozostać w bezruchu i wstrzymać oddech, jeśli zostaniemy o to poproszeni. Zwykle wykonuje się kilka zdjęć w różnych pozycjach, najczęściej z przodu i z profilu. Badanie rentgenowskie trwa kilka minut i jest całkowicie bezbolesne.

W niektórych przypadkach ściągnięcie ubrania lub przyjęcie specjalnego ułożenia nie jest wymagane. Odstępstwem jest ciężki stopień niepełnosprawności, podejrzenie złamania kręgów.

Osoby, które przeprowadzają badania radiologiczne kości kończyn, kręgosłupa i miednicy zazwyczaj wykorzystują typowe projekcje do wykonania zdjęć. Popularnymi projekcjami są zdjęcia przednio-tylne oraz boczne. U niektórych pacjentów wykonuje się także zdjęcia skośne (wskazaniem jest uraz śródręcza, uraz śródstopia). Zdjęcia skośne wykorzystywane są także do oceny stawów międzywyrostkowych kręgosłupa. Wskazaniem do wykonania zdjęć skośnych jest także podejrzenie kręgozmyku (przesunięcie kręgosłupa ku przodowi względem położonego poniżej kręgu).

W niektórych sytuacjach stosuje się specjalne projekcje:

• zdjęcia przednio-tylne w rotacji wewnętrznej kończyn w stawach biodrowych – dla oceny kąta szyjkowo-trzonowego;
• zdjęcia w projekcji Lauensteina (odwiedzenie i rotacja zewnętrzna kończyn w stawach biodrowych) – dla oceny stawu biodrowego w niektórych jego chorobach, np. w chorobie Perthesa i młodzieńczym złuszczeniu głowy kości udowej;
• zdjęcia stawu skokowego przednio-tylne w rotacji wewnętrznej o 20 stopni – dla oceny ewentualnego uszkodzenia więzozrostu strzałkowo-piszczelowego w przypadku złamania kostki;
• zdjęcia osiowe stawu biodrowego – dla oceny przemieszczeń przy złamaniach szyjki kości udowej.

Zdarzają się sytuacje, w których specjalista musi bardzo dokładnie zlokalizować niewielkie zmiany kostne, czy też poddać ocenie zrosty kostne. W takich sytuacjach najczęściej wykonuje się zdjęcia warstwowe kości.

Wyniki badań radiologicznych kości przekazywane są w formie kliszy rentgenowskiej. Bardzo często do kliszy dołączony jest również opis.

Badanie radiologiczne kości trwa zazwyczaj kilka minut i nie wymaga specjalnego przygotowania. Pacjent powinien poinformować radiologa o wszelkich przebytych chorobach, problemach związanych z danym odcinkiem kręgosłupa lub kończyny. Kobiety, które spodziewają się dziecka bezwzględnie powinny poinformować osobę wykonującą badanie o ciąży.

5. Właściwe przygotowanie do badania radiologicznego

Badanie radiologiczne nie wymaga żadnego szczególnego przygotowania. Nie ma potrzeby bycia na czczo, można jeść i pić normalnie. Warto natomiast zabrać ze sobą poprzednie zdjęcia rentgenowskie, jeśli takie były wykonywane, w celu porównania. Jedynym przeciwwskazaniem do badania rentgenowskiego jest wczesna ciąża. Promienie rentgenowskie mogą spowodować malformacje płodu.