Bezpłodność mężczyzn i kobiet

Niepłodność to taki stan, w którym kobieta nie może zajść w ciążę w przeciągu roku, pomimo regularnego współżycia płciowego z przeciętną częstotliwością czterech stosunków tygodniowo, bez stosowania jakichkolwiek środków antykoncepcyjnych.

Problem niepłodności dotyczy około 15% par w wieku reprodukcyjnym, w Polsce z powodu niepłodności cierpi co piąta para. Często przyczyny są niejednoznaczne i trudne do zdiagnozowania.

Jeśli nie daje się ustalić czynników odpowiadających za niepłodność, mówi się o tzw. niepłodności idiopatycznej. Leczenie jest zależne od przyczyn, wywołujących problemy z zajściem kobiety w ciążę. Często jest to leczenie hormonalne. U mężczyzn niepłodność diagnozuje się na podstawie badania nasienia.

Różnica między niepłodnością a bezpłodnością jest zasadnicza, a mimo to wiele osób myli te terminy lub stosuje je zamiennie. Tymczasem, w odróżnieniu od niepłodności, bezpłodność to trwała niemożność spłodzenia i posiadania potomstwa, wynikająca, np. z braku lub niedorozwoju narządów płciowych, trwałych powikłań po chorobach przebytych w dzieciństwie lub mechanicznych urazów męskich narządów płciowych.

Zazwyczaj jest ona spowodowana operacją lub wypadkiem, w wyniku których dochodzi do uszkodzenia lub utraty narządów płciowych, np. usunięcie jajników, usunięcie macicy, utrata jąder itp. W polskich źródłach z zakresu ginekologii upowszechnił się termin „niepłodność” dla uściślenia określany jako względna, czyli uleczalna, i bezwzględna – nieuleczalna.

Bezpłodność oznacza trwałą niezdolność partnerów do poczęcia dziecka. Inaczej mówiąc, to trwała niezdolność do zostania biologicznymi rodzicami.

Niepłodność natomiast to zaburzenie zwykle odwracalne. Może być spowodowane wieloma różnymi czynnikami, np. niewłaściwą gospodarką hormonalną, złym odżywianiem się, stresem, czynnikami psychogennymi, nieznajomością cyklu miesiączkowego kobiety, zażywaniem używek, przebytymi infekcjami narządów rodnych, chorobami przewlekłymi (cukrzyca, otyłość, choroby nerek, nadciśnienie tętnicze) itp.

O niepłodności można mówić wtedy, gdy po roku regularnych starań o dziecko, para nie może spłodzić potomstwa. W Polsce co piąta para ma problem z poczęciem dziecka, ale w około 80% przypadków nie ma konieczności zastosowania technik rozrodu wspomaganego, takich jak inseminacja domaciczna czy zapłodnienie in vitro.

Ciągle rozwijają się nowe metody leczenia niepłodności. Podstawą postępowania jest zawsze szczegółowa ocena płodności kobiety i mężczyzny oraz liczbe badania – hormonalne, infekcyjne, obrazowe, genetyczne, badania nasienia, ocena cyklu miesiączkowego kobiety.

Leczenie dopasowane jest do przyczyny problemów z zajściem w ciążę. Zazwyczaj parom udaje się skutecznie pomóc stosując podstawowe postępowanie – doradztwo w zakresie terminu współżycia, terapię hormonalną, farmakoterapię, drobne zabiegi chirurgiczne. Jeśli leczenie tego rodzaju nie przynosi skutku lub – z uwagi na powód niepłodności – nie jest uzasadnione, rozważa się zastosowanie innych metod (inseminacja, in vitro).

Mężczyźni najczęściej są bezpłodni z powodu zakażeń bakteriami, które powodują zabliźnianie się i blokadę ujść spermy. Niektóre infekcje przyczepiają się do komórek spermy i powodują, że stają się one mniej ruchliwe. Niebezpieczne są także infekcje gruczołu moczowego i genitaliów.

Przyczyny bezpłodności u mężczyzn to:

• utracenie obu jąder w wyniku wypadku lub operacji;
• źle przeprowadzona operacja przepukliny, w wyniku której doszło do uszkodzenia nasieniowodów;
• przebycie chorób zakaźnych w wieku dorastania lub dorosłym, np. świnki z zapaleniem jąder;
• impotencja;
• przedwczesna ejakulacja;
• długotrwały wzrost temperatury w mosznie, który może być efektem wykonywanie niektórych prac oraz, jak mówią ostatnie badania, regularnej, ponad dwugodzinnej jeździe samochodem;
• wieloletnie zażywanie narkotyków, które zmniejszają ilość spermy aż o 50%;
• nadmierne promieniowanie i prześwietlenia – u niektórych mężczyzn promieniowanie przyczynia się do trwałych zmian w komórkach rozrodczych.

Kobiet najczęściej są bezpłodne z powodu niedrożności jajowodów (to problem 35% bezpłodnych kobiet) oraz zaburzeń hormonalnych. Przyczyny bezpłodności u kobiet są następujące:

• niedrożność jajowodów – jest wywołana zakażeniem przez drobnoustroje przenoszone drogą płciową, które odpowiadają za wywołanie takich chorób jak rzeżączka i chlamydia;
• zaburzenia hormonalne – zazwyczaj związane są z brakiem jajeczkowania lub nieprawidłowym przebiegiem owulacji: pęcherzyk owulacyjny nie pęka, wzrasta bez komórki jajowej lub po prostu nie uwalnia jej w czasie owulacji, problemy z owulacją mogą być związane z chorobą: zespołem policystycznych jajników, którego przyczyną jest nadmiar męskich hormonów w jajniku, hormony te sprawiają, że pęcherzyki obumierają i powstają torbiele (cysty);
• zaburzenia hormonalne mogą być spowodowane nadmiernym wysiłkiem fizycznym, niewłaściwym odżywianiem, niedowagą, nadużywaniem alkoholu, stresem, przedłużającym się stanem napięcia psychicznego, chorobami tarczycy, zaburzeniami pracy przysadki mózgowej i kory nadnerczy;
• endometrioza – to choroba polegająca na tym, że fragment błony śluzowej macicy w czasie miesiączki przedostaje się przez jajowody do jamy brzusznej i wszczepia się w jej ściany lub inne narządy, szanse na poczęcie dziecka zmniejszają się, kiedy endometrium osadza się w jajnikach lub jajowodach.

Osoby w okresie dojrzewania najczęściej obawiają się niechcianej ciąży i nie są świadomi, że bezpłodność może ich dotyczyć. Już w wieku dorastania warto zatroszczyć się o swoje narządy płciowe i udać się na pierwsze wizyty u ginekologa czy urologa.

Źródła

1. Kaye P. Płodność, niepłodność, bezpłodność, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2009, ISBN 978-83-200-3926-9
2. Ball S. Męska (nie)płodność. Fizjologia, zagrożenia, leczenie, Medyk, Warszawa 2008, ISBN 978-83-89745-92-7
3. Słomko Z. Ginekologia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008, ISBN 978-83-200-3153-9
4. Bręborowicz G. (red.), Ginekologia, Urban & Partner, Wrocław 2006, ISBN 83-89581-39-6
5. Pisarski T., Szamatowicz M. (red.), Niepłodność, Warszawa, PZWL 1997, ISBN 83-200-2126-X
6. Berek J.S., Novak E. Ginekologia, Medipage, Warszawa 2008, ISBN 978-83-89769-46-6
7. Opala T. Ginekologia - podręcznik dla położnych, pielęgniarek i fizjoterapeutów, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2006, ISBN 83-200-3353-5