Trwa ładowanie...
Artykuł zweryfikowany przez eksperta: Lek. Aneta Zwierzchowska

Co to jest węzeł wartowniczy?

Co to jest węzeł wartowniczy?
Co to jest węzeł wartowniczy? (Zdjęcie kobiety / Shutterstock)

Chłonka, inaczej limfa, to jeden z płynów ustrojowych, będący przesączem, powstającym w niemal każdym narządzie organizmu. Transportowana jest naczyniami chłonnymi, a na drodze jej odpływu z narządu znajdują się węzły chłonne, struktury, które filtrują limfę z drobnoustrojów. Niestety, nie tylko bakterie i wirusy są przez węzły „wyłapywane”. W przypadku obecności złośliwego rozrostu nowotworowego w danym narządzie istnieje duże prawdopodobieństwo, że komórki nowotworowe prędzej czy później dostaną się do węzła z chłonką, zapoczątkowując powstanie przerzutu. Takie ognisko przerzutowe jest potem źródłem dalszego rozsiewu raka w organizmie.

spis treści

1. Usuwanie węzłów chłonnych

W chirurgii onkologicznej często usuwa się chory narząd wraz z węzłami chłonnymi, znajdującymi się obok. Ma to zmniejszyć prawdopodobieństwo pojawienia się choroby w innych miejscach organizmu, mimo usunięcia pierwotnego ogniska. Niestety, usunięcie większej liczby węzłów chłonnych nie jest bezkarne. Często zabieg może być przyczyną powikłań pooperacyjnych, np. kobiety po mastektomii połączonej z usunięciem węzłów pachowych często cierpią na limfatyczny obrzęk kończyny górnej, spowodowany zastojem chłonki w kończynie, z której przedtem swobodnie spływała przez węzły (powikłanie to dotyczy ok. 10-20% pacjentek).

Chłonka z piersi spływa do węzłów chłonnych znajdujących się pod pachą, w tzw. dole pachowym. Są to, w nomenklaturze anatomicznej, węzły pachowe. Jest ich zwykle od 20 do 30, mają kształt nerki i są stosunkowo duże. Mierzą nawet do 2 cm. Węzeł wartowniczy (ang. sentinel node) to pierwszy węzeł na drodze spływu chłonki z piersi (lub innego narządu, jeśli omawiamy inne nowotwory złośliwe). To do niego, jako pierwszego, następują przerzuty raka piersi drogą chłonną.

2. Usunięcie węzła wartowniczego

Zobacz film: "#dziejesienazywo: Czym jest ból?"

Onkolodzy i chirurdzy postanowili wykorzystać wiedzę o drodze spływu chłonki przez węzeł wartowniczy, by zmniejszyć inwazyjność operacyjnego leczenia raka u tych pacjentów, u których jest to możliwe. Wymyślono tzw. procedurę (biopsję) węzła wartowniczego.

Usunięcie „wartownika” umożliwia sprawdzenie, czy proces powstawania przerzutów już się rozpoczął, czy też jeszcze nie i można u danego pacjenta zaoszczędzić (pozostawić) węzły pachowe. Biopsja węzła wartowniczego polega na usunięciu jedynie 1-3 pierwszych węzłów, znajdujących się na drodze spływu chłonki z piersi, tak aby patomorfolog mógł przyjrzeć się im pod mikroskopem pod kątem obecności przerzutów i następnie poinformować chirurga, czy konieczne jest usuwanie wszystkich pozostałych węzłów pachy (jeśli stwierdzono przerzuty w „wartowniku”) czy też nie (gdy węzeł wartowniczy jest „zdrowy”).

Nieobecność komórek rakowych w pierwszym węźle daje bowiem prawie 100-procentową pewność, że kolejne, wyżej położone węzły chłonne, również nie zawierają przerzutów, ponieważ nie ma innej do nich drogi, jak przez węzeł wartowniczy. U pacjentek po usunięciu jedynie węzła wartowniczego, z zaoszczędzeniem pozostałych węzłów pachowych, zdecydowanie rzadziej dochodzi do obrzęku chłonnego kończyny górnej. Mały zakres operacji wiąże się też zwykle z mniejszym bólem pooperacyjnym, krótszym czasem powrotu do pełni sił i mniejszą blizną.

3. Jak wykonuje się biopsję węzła wartowniczego?

Przed udaniem się na salę operacyjną chirurg wstrzykuje pacjentce małą dawkę znacznika promieniotwórczego, Technetu-99, w okolicę guza piersi. Technet-99 powoduje mniejsze promieniowanie niż standardowe zdjęcie rentgenowskie, jest więc uznawany za bezpieczny. Oprócz tego, wstrzykiwany jest też niebieski barwnik (błękit metylenowy), który ma ułatwić poszukiwanie węzła podczas procedury.

Następnie operator czeka, aż znacznik i barwnik przedostaną się do węzła wartowniczego, tak jak to się dzieje z chłonką. Po 1-8 godzinach (zależnie od przyjętego w danym ośrodku protokołu) pacjentka jest zawożona na salę operacyjną, gdzie wykonana zostanie biopsja węzła. Chirurg używa specjalnego urządzenia, zwanego gamma-kamerą, do odnalezienia rejonu, w którym znajduje się „wartownik”. Gamma-kamera wydaje sygnał dźwiękowy, gdy jej czujnik znajdzie się nad rejonem, w którym skoncentrowany jest Technet-99. W tym miejscu lekarz wykonuje nacięcie. W identyfikacji poszukiwanego węzła pomaga mu dodatkowo jego niebieskie zabarwienie. Usunięty węzeł lub węzły pachowe (czasem „wartowników” jest nawet trzech) wysłany zostaje do badania histopatologicznego. Patomorfolog poszukuje pod mikroskopem komórek nowotworowych.

Po zabiegu skóra w miejscu iniekcji barwnika jest przejściowo przebarwiona na niebiesko. Wydalanie barwnika powoduje, że w ciągu pierwszej doby mocz jest zielonkawy. Energia radioaktywna ulega natomiast samoistnemu rozproszeniu, nie pozostawiając w ciele pacjentki ani śladu radioaktywności. Jeśli okres pooperacyjny przebiega bez powikłań, w szpitalu pozostaje się maksymalnie jeszcze jeden dzień.

4. Co się dzieje, gdy w węźle wartowniczym wykryte zostaną komórki rakowe?

Jeśli pacjentka jest wciąż na sali operacyjnej, gdy przyjdzie wynik badania histopatologicznego (jest to badanie wstępne, tzw. śródoperacyjne, po kilku dniach wiadomy staje się wynik ostateczny), to możliwe jest natychmiastowe poszerzenie zakresu operacji. Chirurg wykonuje wtedy większe nacięcie i usuwa wszystkie węzły chłonne pachowe, ponieważ najprawdopodobniej w co najmniej kilku z nich znajdują się już przerzuty raka piersi.

5. Powikłania biopsji węzła wartowniczego

Najczęściej pacjentki po biopsji „wartownika” czują się całkiem dobrze i nie skarżą się na żadne powikłania pooperacyjne. Czasem występują jednak efekty uboczne, podobne do tych po usunięciu wszystkich węzłów pachy:

  • ból,
  • uszkodzenie nerwów,
  • obrzęk chłonny kończyny górnej.

Generalnie, im więcej węzłów zostało usuniętych, tym większe prawdopodobieństwo pojawienia się powyższych powikłań.

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.

Polecane dla Ciebie
Pomocni lekarze