Czym jest glikemia poposiłkowa?
U osób z prawidłową tolerancją glukozy poposiłkowa hiperglikemia nie przekracza zwykle 140 mg/dl i powraca do wartości sprzed posiłku w ciągu 2-3 godzin. To oznacza, że przez większą część doby stężenie glukozy nie zależy od posiłku.
W okresie, kiedy pozostajemy bez jedzenia, stężenie glukozy w surowicy regulowane jest przez złożony mechanizm hormonalny, w którym główną rolę odgrywa prawidłowo wydzielana i działająca insulina.
1. Monitorowanie glikemii poposiłkowej
Kontrola glikemii poposiłkowej polega na oznaczeniu stężenia glukozy po 2 godzinach od rozpoczęcia posiłku. Takie oznaczenie powinien wykonywać każdy chory, w domu, przy użyciu glukometru.
Glukometr to elektroniczne urządzenie, pozwalające na samodzielne badanie poziomu cukru we krwi. Umieszcza się kroplę krwi z opuszki palca na końcówce glukometru, który już po kilku sekundach pozwala na odczytanie wyniku. Każda osoba chora na cukrzycę powinna samodzielnie kontrolować swoją glikemię, a oprócz tego prowadzić dziennik pacjenta.
W takim dzienniku wpisuje się wyniki samokontroli poziomu cukru we krwi, obserwowane objawy, dane dotyczące posiłków oraz form leczenia, infekcje i choroby, większe stresy, datę miesiączki, aktywność fizyczną.
Prawidłowy poziom glukozy po posiłku powinien wynosić poniżej 120 mg/dl, choć dopuszczalną wartością jest także 140 mg/dl. Po jednej godzinie po posiłku dopuszczalny poziom glikemii to 160 mg/dl. Glikemia na czczo wynosić powinna powyżej 126 mg/dl. Powyższe normy ważne są szczególnie u osób młodych. U osób starszych glikemia może być trochę wyższa, ale nie powinna przekraczać 140 mg/dl na czczo i 180 mg/dl po jedzeniu.
Kontrola poposiłkowej glikemii ma istotne znaczenie dla wyrównania metabolicznego cukrzycy i może wpływać na zmniejszenie częstości występowania powikłań cukrzycy. Polskie Towarzystwo Diabetologiczne zaleca, aby glikemia oznaczana w 2 h po posiłku nie przekraczała 140 mg/dl u osób z niedawno rozpoznaną cukrzycą typu 2 i cukrzycą typu 1 lub 160 mg/dl u osób z cukrzycą typu 2, chorujących dłużej niż 10 lat.
Oznaczenie glikemii 2 godziny po posiłku jest istotne z punktu widzenia diagnostycznego, pomaga wybrać odpowiedni sposób leczenia, poprawia kontrolę metaboliczną cukrzycy oraz zmniejsza ryzyko wystąpienia powikłań sercowo-naczyniowych i innych. Z tego powodu powinno być stałym elementem terapii cukrzycy.
2. Co wpływa na glikemię poposiłkową?
U osób chorujących na cukrzycę typu 1, czas osiągnięcia oraz wartość maksymalnego stężenia glukozy we krwi po posiłku zależą od rodzaju posiłku, dawki i rodzaju insuliny. Należy tak dobierać dawkowanie insuliny, aby szczyt jej działania przypadał na szczyt hiperglikemii poposiłkowej. Pomocne jest stosowanie w diecie dla cukrzyków wymienników węglowodanowych (ww) jako wskazówki w doborze odpowiedniej dawki insuliny.
W przypadku cukrzycy typu 2 dochodzi do opóźnionego i niewystarczającego wydzielania insuliny. Szczególnie zaburzeniu ulega pierwsza faza wydzielania insuliny, co powoduje narastanie hiperglikemii poposiłkowej. Możemy stosować leki obniżające glikemię poposiłkową lub odpowiednio komponować skład posiłków.
Najbardziej istotny wpływ na hiperglikemię poposiłkową ma skład posiłku. Substancje, które wchłaniają się najszybciej, to cukry proste, takie jak glukoza i fruktoza. Osoby chorujące na cukrzycę typu 2 mają zwykle opóźnione wydzielanie insuliny, po pokarmach bogatych w cukry proste obserwujemy szczególnie wysokie stężenie glukozy.
Pozostałe pokarmy wymagają wstępnego lub całkowitego przetworzenia i dopiero wtedy ulegają wchłonięciu. Pokarm, w którego skład wchodzą węglowodany złożone, tłuszcze i białka, może trawić się do 6-8 h. Pokarmy bogatobiałkowe trawione są nawet kilkanaście godzin.
Z tego powodu niezwykle istotna jest odpowiednia kompozycja posiłku, unikanie słodyczy, soków owocowych, które znacznie zwiększają stężenie glukozy po posiłku, oraz stosowana dieta dla cukrzycy typu 2. Niezwykle pomocne jest posługiwanie się indeksem glikemicznym.
3. Skutki wysokiej glikemii poposiłkowej
Zbyt wysoka glikemia poposiłkowa sprzyja glikacji białek i tłuszczy, zwiększa reaktywność płytek krwi i nasila stres oksydacyjny, a w konsekwencji sprzyja uszkodzeniu śródbłonka naczyń, przyspiesza rozwój miażdżycy i stanowi istotny czynnik ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego.
Poposiłkowa hiperglikemia powoduje wzrost ryzyka zawału serca, udaru mózgu oraz zgonu z powodu chorób sercowo-naczyniowych w większym stopniu niż stężenie HbA1c czy glikemia na czczo.
Dotyczy to również rozwoju takich powikłań, jak retinopatia cukrzycowa, która jest jedną z najczęstszych przyczyn ślepoty wśród dorosłych na świecie oraz zespółu stopy cukrzycowej, który stanowi najczęstszą nieurazową przyczynę amputacji kończyn dolnych. Poposiłkowy wzrost glikemii powoduje także wzrost filtracji kłębuszkowej i przepływu nerkowego, co może przyspieszać rozwój nefropatii cukrzycowej, prowadzącej do niewydolności nerek.
4. Jak leczyć glikemię poposiłkową?
Od niedawna głównym celem leczenia była glikemia oznaczana na czczo oraz hemoglobina glikowana. Od pewnego czasu zaczęto zwracać uwagę, że bardzo istotna jest również kontrola hiperglikemii poposiłkowej.
W wytycznych Światowej Organizacji Zdrowia hiperglikemia poposiłkowa jest definiowana jako stężenie glukozy przekraczające 140 mg/dl w 120 minut po spożyciu pokarmu. W wieloośrodkowym badaniu z udziałem ponad 3000 pacjentów chorujących na cukrzycę typu 2 wykazano, że ponad 80 proc. z nich ma po posiłku stężenie glukozy przekraczające 160 mg/dl.
4.1. Indeks glikemiczny
Produkty żywnościowe sklasyfikowano w zależności od zawartości węglowodanów, oznaczając jednocześnie ich indeks glikemiczny, który można zdefiniować jako stosunek wartość glikemii po spożyciu danego produktu do wartości glikemii po spożyciu 50 g glukozy.
Produkty bogate w węglowodany o wysokim indeksie glikemicznym są szybko wchłaniane, powodując tym samym odpowiednio szybkie osiągnięcie wysokiego stężenia glukozy. U osób zdrowych gwałtowne wydzielanie insuliny powoduje szybką redukcję stężenia glukozy, co może manifestować się poposiłkowym uczuciem głodu i koniecznością „dojadania”.
Wysoki indeks glikemiczny mają produkty takie jak: banany suszone, owoce smażone w cukrze, suszone daktyle, ziemniaki smażone, chipsy, frytki, puree z ziemniaków, bagietki, rogaliki francuskie, gofry, bułki do hamburgerów i hot-dogów z mąki rafinowanej, chrupki kukurydziane, wszystkie produkty słodzone ze zbóż oczyszczonych, płatki kukurydziane, kasza jaglana, napoje gazowane na bazie maltodekstryny.
Produkty te powodują przybieranie na wadze i należy ich unikać w codziennej diecie. U osób chorujących na cukrzycę są przyczyną poposiłkowej hiperglikemii.
Pokarmy o niskim indeksie glikemicznym są zalecane dla osób chorujących na cukrzycę. Ich konsumpcja powoduje bowiem powolny i niewielki wzrost stężenia glukozy we krwi i niewielki wyrzut insuliny. Powoduje to dłużej trwające uczucie sytości. Zjadamy mniej, gdyż żywność jest trawiona powoli. Sprzyja to utracie masy ciała. Produkty te powodują istotnie mniejszy wzrost glikemii poposiłkowej.
Kolejną grupą produktów są produkty obfitujące w tłuszcze, ale o niskim indeksie glikemicznym. Zaliczamy do nich głównie produkty bogate w nienasycone kwasy tłuszczowe: ryby (makrela, łosoś, halibut dorsz, śledź, sardynki), tłoczone na zimno oleje (lniany i rzepakowy, sojowy i kukurydziany), nasiona lnu i rzepaku, siemię lniane, orzechy oraz kiełki pszenicy, nasiona słonecznika, dyni.
Są one często błędnie klasyfikowane, ponieważ tłuszcze i białko spowalniają opróżnianie żołądka, a tym samym wolniej ulegają trawieniu w jelicie cienkim. Ich indeks glikemiczny może być względnie niższy niż produktów o mniejszej zawartości tłuszczów.
Wskaźnik glikemiczny poszczególnych produktów różni się w zależności od rodzaju pokarmu. Jest on niższy dla produktów naturalnych, a znacznie wyższy dla gotowanych czy przetworzonych w inny sposób.
Oprócz indeksu glikemicznego istotne znaczenie w diecie cukrzyków ma czas spożywania pokarmu. Im szybciej zjada się posiłek, tym szybciej glukoza wchłaniana jest do krwi.
4.2. Jakie produkty spożywać w cukrzycy?
Jest wiele substancji, które korzystnie oddziałują na poposiłkową hiperglikemię m. in. błonnik, witaminy i pierwiastki śladowe. Błonnik zawarty m. in. w razowym chlebie, surowych warzywach i owocach oraz kaszach i otrębach, blokując częściowo dostęp glukozy do krwi, powoduje opóźnienie przemiany węglowodanów. W połączeniu z innymi pokarmami jego synergistyczne działanie na wartości glikemii poposiłkowej jest procesem pozytywnym.
Godnym polecenia jest spożywanie świeżych lub suszonych owoców: jabłek, pomarańczy, grejpfrutów, gruszek, moreli, czereśni, wiśni, truskawek, poziomek, malin, brzoskwiń, śliwek, żurawiny. Należy jednak pamiętać, że są to produkty, które spożywane w nadmiarze mogą powodować wzrost glikemii poposiłkowej.
Z warzyw niski indeks glikemiczny mają: sałaty i kapust, szpinak, ogórki, świeża kukurydza, zielony groszek, fasolka szparagowa, brokuły, kalafior oraz świeża marchewka, pomidory i papryka, rzodkiewki, rzepa, szparagi.
Z produktów mlecznych najlepiej wybrać: maślankę, jogurty niesłodzone, kwaśne mleko, chude sery.
Produkty zbożowe to: razowy chleb jęczmienny, chleb gryczany, pumpernikiel, wszystkie pełnoziarniste, razowe produkowane z mąki nie rafinowanej oraz makarony jasne nie rozgotowane, otręby pszenne i owsiane, kasza jęczmienna perłowa, gryczana, całe ziarna żyta i pszenicy, ryż dziki i biały (preparowany termicznie), poza tym: soczewica, fasola groch, soja. Można również sięgnąć po: orzechy arachidowe, orzechy tureckie, migdały, soję i nasiona słonecznika.
Są to produkty o wartości indeksu glikemicznego poniżej 50, co wiąże się z tym, że ich wpływ na wartość glikemii poposiłkowej jest najkorzystniejszy.
Na uwagę zasługuje fakt, iż mechanizm wchłaniania składników pokarmowych nie jest jednakowy dla każdego człowieka. Indywidualność organizmu ludzkiego sprawia, że każdy z nas posiada swoje własne tempo wchłaniania poszczególnych składników pokarmowych. To, co nie ulega dużemu zróżnicowaniu, to czas ich absorpcji.
Informacje związane z wpływem jakości posiłku i jego wartością odżywczą są przydatne zarówno dla osób zdrowych, jak i chorych na cukrzycę. Kontrolując wartości glikemii poposiłkowych u osób z cukrzycą istotne jest, aby brać pod uwagę wszystkie znaczące zależności.
Na podstawie własnych obserwacji osoby te mają możliwość monitorowania swojej choroby. Osoby zdrowe, odpowiednio dobierając posiłek, mogą zmniejszyć wydzialanie insuliny i ograniczyć poposiłkowe uczucie głodu i związany z tym wzrost masy ciała.
Bardzo ważna jest odpowiednia zawartość błonnika w spożywanych pokarmach. Odpowiednia jego ilość wpływa korzystnie na funkcjonowanie przewodu pokarmowego oraz zmniejsza szybkość wchłaniania pokarmów, co zmniejsza poposiłkową hiperglikemię.
Występująca powszechnie u pacjentów z cukrzycą typu 2 insulinooporność również ma niekorzystny wpływ na wartość stężenia glukozy po posiłku. Insulinooporność powoduje mniejsze zużycie glukozy przez mięśnie i tkankę tłuszczową, co znacznie wydłuża poposiłkowy wzrost stężenia glukozy.
Po posiłku, u osób zdrowych, 10-25 proc. glukozy zostaje zmagazynowane podczas pierwszego pasażu przez wątrobę. U osób chorujących na cukrzycę również ten proces jest zaburzony. Szczególnie u pacjentów z wieloletnią cukrzycą obserwujemy zaburzenia motoryki przewodu pokarmowego pod postacią np. opóźnienia opróżniania żołądka. Te zmiany powodują, że okres wzrostu glikemii po posiłku jest znacznie dłuższy niż u osób zdrowych.
4.3. Aktywność fizyczna dla cukrzyka
Istotne znaczenie ma odpowiednia aktywność fizyczna. Powoduje ona zwiększenie wrażliwości mięśni na działanie insuliny co przyspiesza obwodowe zużycie glukozy, a tym samym skraca okres poposiłkowej hiperglikemii.
Należy podkreślić, że jest to element leczenia cukrzycy, na który pacjenci mają największy wpływ. Poprzez stosowanie zasad zdrowego żywienia i odpowiednią kompozycję posiłków mogą w znaczący sposób zredukować poposiłkowy wzrost stężenia glukozy i wpłynąć na zmniejszenie ryzyka rozwoju powikłań cukrzycy.
Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.