Dekontaminacja - na czym polega i jak przebiega?

Dekontaminacja to usuwanie i neutralizowania substancji szkodliwych, które zagrażają życiu lub zdrowiu zarówno przez kontakt bezpośredni, jak i pośredni (na przykład przez używanie sprzętów). To substancje toksyczne, chemikalia czy zanieczyszczenia biologiczne i materiały radioaktywne. Procesowi mogą podlegać zarówno organizmy żywe, to jest ludzie oraz zwierzęta, jak i materia nieożywiona, czyli przedmioty i miejsca. Dekontaminacja jest procesem prowadzącym do usunięcia lub zniszczenia drobnoustrojów. Przeprowadza się ją różnymi metodami. Jej wybór zależy od:

• rodzaju materiału,
• stężenia szkodliwej substancji, stopnia wymaganej dekontaminacji,
• rodzaju zakażenia,
• wymaganego czasu odkażania.

Omawianemu procesowi może podlegać materia nieożywiona, czyli miejsca czy przedmioty. Dekontaminacja materii nieożywionej obejmuje oczyszczanie, dezynfekcję oraz sterylizację. To także dezynsekcja i deratyzacja, czyli usuwanie z domów czy lokali użytkowych różnych szkodników. Dezynsekcja to usuwanie insektów (na przykład karaluchy, pluskwy czy pchły), zaś deratyzacja to eliminacja szkodliwych gryzoni (myszy, szczury).

Dezynfekcję przeprowadza się przy pomocy pary, gorącego powietrza, ognia czy promieniowania ultrafioletowego, wykorzystuje się również środki chemiczne, mechaniczne i biologiczne. Przykładem może być dekontaminacja lakieru, polegająca na usunięciu wszelkich substancji szkodliwych z powłoki auta, dekontaminacja narzędzi chirurgicznych czy komora dekontaminacyjna używana podczas odkażania ludzi. Do deratyzacji używa się środków chemicznych, biologicznych lub mechanicznych.

Dekontaminacja organizmów żywych, czyli ludzi i zwierząt, może dotyczyć powierzchni ciała (także oczu) oraz jego wnętrza.

Przy skażeniu powierzchni ciała najważniejsze jest usunięcie trucizny pozostającej na powierzchni skóry. Co należy zrobić? Przede wszystkim pozbyć się odzieży, a następnie umyć ciało wodą z mydłem lub innym łagodnym detergentem. Gdy skażeniu uległy oczy, niezbędne jest ich płukanie. Dekontaminuje się je poprzez kilkuminutowe przemywanie oczu dużą ilością wody. Bardzo ważne jest, by zareagować szybko. Inaczej postępuje się, gdy dekontaminacja dotyczy powierzchni wnętrza ciała.

Co robić, gdy substancja szkodliwa została połknięta? Istnieją różne metody dekontaminacji. To na przykład wywoływanie wymiotów, płukanie żołądka oraz zażycie środków przeczyszczających lub węgla aktywowanego. Działania te mają na celu zmniejszenie wchłoniętej dawki trucizny, osłabienie objawów zatrucia i zmniejszenie ryzyka zgonu.

Metody dekontaminacji

Wywoływanie wymiotów poprzez mechaniczne drażnienie tylnej ściany gardła lub podanie środków wymiotnych jest zachowaniem uzasadnionym wyłącznie wtedy, gdy od spożycia substancji toksycznej nie upłynęło wiele czasu. Należy pamiętać, że wywołanie wymiotów jest absolutnie przeciwwskazane u osób nieprzytomnych i pacjentów z drgawkami, a także przy zatruciach: środkami pieniącymi, substancjami żrącymi, węglowodorami czy rozpuszczalnikami organicznymi. W takich sytuacjach sprowokowane wymioty mogą przynieść więcej szkody niż pożytku, czyli doprowadzić do większych uszkodzeń.

Kolejną metodą jest podanie węgla aktywowanego w dawce od 25 g do 100 g. Węgiel pochłaniania i neutralizuje szkodliwe substancje, takie jak opioidy, strychnina, amfetamina, atropina, leki antydepresyjne czy chlorek rtęci. Dekontaminacji węglem aktywowanym nie należy przeprowadzać, jeżeli pacjent stracił przytomność lub może ją stracić w niedługim czasie.

Płukanie żołądka jest stosowane, kiedy dojdzie do zatrucia na przykład tabletkami o przedłużonym działaniu lub żelazem. Jego wykonanie jest uzasadnione, jeśli trucizna znajduje się jeszcze w żołądku. Zabieg płukania żołądka ma na celu zmniejszenie dawki wchłoniętej, a co za tym idzie zmniejszenie niebezpieczeństwa wystąpienia ciężkich objawów zatrucia i zmniejszenie ryzyka zgonu zatrutego. Zabieg zaczyna się od podania przez zgłębnik nosowo-żołądkowy dużej ilości płynów ze środkiem przeczyszczającym. Przeciwwskazania są takie same jak w przypadku podania węgla aktywowanego.

W dekontaminacji przewodu pokarmowego liczy się czas. Im szybciej zostaną podjęte stosowne kroki, tym działanie jest bardziej skuteczne.